VOV4.Jarai - Mơnuih djuai ania Mơnâm (Sêdang) ƀơi plơi Kon Du, să Măng Cành, tơring glông Kon Plong, tơring čar Kon Tum ngă rup trah ƀuh kơnong bơwih brơi tơlơi ngui ngor ngă yang đôč ôh, anun lĕ bruă ngă mơng ƀing dŏ hơdip hơdor glăi kơ pô djai, hơdor glăi anih ta hyui ngui, lŏn ta juă nao, hơdor kơ tơlơi hiăp hơbit, rup anun lĕ rup trah pơpŭ kơ pô djai. Hơdôm gong rup trah kah hăng hrĕ pơčuai tơlơi khăp ƀu-eng mơng ană tơčô hăng ơi yă đưm, djru gơñu djă pioh na nao gru grua hiam amăng tơlơi hơdip, bruă mă tui gru đưm mơng djuai ania. Ră anai, amăng plơi Kon Du, ƀu kơnong ƀing đah rơkơi đôč ôh mơ̆ ƀing đah kơmơi ăt thâo trah rup mơn.

Ơi A Gông (djuai ania Mơ Nâm - gah phung djuai ania Sêdang mơn) dŏ ƀơi plơi Kon Du, să Măng Cành, tơring glông Kon Plông, tơring čar Kon Tum lĕ mơnuih rơgơi kơhnâo arăng pia Nghệ nhân ưu tú trah rup kyâo. Mơng dŏ anet laih, kơhnâo A Gông hor trah rup. Rim wơ̆t mơnuih amăng sang ñu ƀudah amăng plơi trah rup, ñu dŏ lăng ƀhok mơtăm yơh. Yua tơlơi hor tui anun jing ñu gir hrăm tui, pơtŏp rim hrơi hnun jing mơnuih thâo trah rup rơguăt lơ̆m ñu hlăk 20 thun đôč. Pơtrut tui tơlơi rơgơi mơng pô ñu, ñu gum hrŏm bruă jơnum ngui gah boh thâo gru grua, hrơi ngui ngor trah rup ƀơi tơring čar. Rơngiao kơ anun, ñu ăt hur har pran jua pơtô glăi bruă ngă rup trah kơ ƀing hlăk ai amăng plơi.

Mơnuih rơgơi kơhnâo ơi A Gông brơi thâo: “Kiăng jing mơnuih rơguăt bruă trah rup, rơngiao kơ hơmâo tơlơi rơgơi hơđăp, hơmâo mơta lăng hiam, tơngan rơguăt bruă ăt khŏm kiăng gir, yua dah djŏp tơlơi ta pơmin či ngă, ta trah, koh kyâo hăng jông, hăng thong rơbok lêng hơmâo anŏ jŭ yap hlâo hăng kiăng djơ̆ mơtăm. Trah soh ha wơ̆t jing ngă soh tơlơi ta pơmin blung a, ngă soh rup ta pơmin trah hlâo kơ anun mơtăm”.

Ĕp ƀuh mơnuih thâo trah rup kyâo lĕ tơnap yơh, anur gơñu pơtô broiw kơ ta dong jai tơnap hloh. Khă hnun, hăng tơlơi gir mơng kơhnâo A Gông  hrŏm hăng lu ƀing tha amăng plơi, ră anai ƀơi plơi Kon Du hơmâo lu biă hlăk ai thâo trah rup, kah hăng A Rể, A Naia, A Niêm, A Ia. Biă ñu, plơi Kon Du hơmâo mơn ƀing đah kơmơi thâo trah rup.

Nghệ nhân ưu tú A Gông pơtô brơi hlăk ai trah rup.

Tui hăng tơlơi ră ruai mơng mơnuih kơhnâo ơi A Gông, ƀu tui hăng djuai ania pơkŏn ôh, trah rup pơlir hrŏm hăng tơlơi phiăn ngă pơsat, mơnuih djuai ania Mơ Nâm ƀơi plơi Kon Du trah rup či pơƀuh glăi rup hăng hơdor kơ mơnuih amăng sang anŏ, ƀing tha djai. Rup hơmâo trah juăt djơ̆ hrŏm hăng tơlơi hơdip rim hrơi, anun lĕ rup amĭ ama nao pơ hmua, ƀing đah rơkơi djă jông rơbok nao glai, rup ơi tha atông čing, rup ơi tha djă tơbak, yă tha tŏp pơdai, yă tha nao sô̆ ia...

Ngă rup trah lĕ hơdor kơ mơnuih djai.

Đưm adih, lơ̆m truh hrơi ngui ngor amăng plơi kah hăng ngui ngor ngă yang war kơbao, mơnuih ƀon sang plơi Kon Du amra djă nao rup trah ƀơi tơngan giong anun ayun suang jum dar sang glông ƀudah ƀơi lan sang hrŏm  hăng jua čing mơni lơ̆m mlăm. Truh mơguah hrơi tơdơi, hlâo či nao pơ hmua tơjŭ pla, mơnuih amăng plơi amra nao gah tlôn sang, hlă gong rup trah ƀơi anăp war kơbao, pla năng ai ñu mơng 20 truh 30 asar pơdai jum dar gong rup kiăng ơi yă lăng ba sang anŏ, djơ̆ bơyan pơdai kơtor.

Rơnuk anai, lơ̆m tơlơi hơdip đĭ kyar phrâo laih, rơngiao kơ mă jông blah kyâo, rơbok trah gru rup, hăng thong anet khoer, trah kiăng giong rup hiam, mơnuih ƀon sang plơi Kon Du ăt mă yua thong rơbok amăng rơnuk anai dong đah mơng trah amuñ ƀiă hơdôm anŏ kiăng trah, kiăng khoer ƀơi nam đơ anet, kah hăng ƀô̆ mơta, mơta, čơđeng tơkai, čơđeng tơngan, gru ƀơi eng ao...

Rơngiao kơ trah hơdôm gong rup anet djă ƀơi tơngan, mơnuih ƀon sang plơi Kon Du ăt trah mơn rup prong truh 40cm, glông 1,5 met, đah mơng pơbưp ngui ngor hăng phung djuai pơkŏn dong. Kyâo hơmâo mă trah rup lĕ kyâo kơčik, dổi, kyâo sơn mriah, yua dah anai lĕ hơdôm phun kyâo huăi hơmâo mot ƀong laih anun huăi čơđang ôh.

Kơhnâo A Gông brơi thâo “Rim wơ̆t pơbưp ngui ngor hăng ƀing thâo trah rup djuai ania pơkon, gơmơi hơmâo mông pơƀuh gru grua thâo kač rup, trah kyâo mơng djuai ania Mơ Nâm, pơdah pơƀuh tơlơi rơgơi mơng laih anun hơmâo hrăm tui, hla tui tơlơi rơgơi trah rup mơng djuai ania pơkŏn mơn. Tui hăng tal pơbưp ƀing thâo trah rup djuai ania Jarai ƀơi Gia Lai, gơmơi hơmâo hrăm tui hơdră arăng mă yua kyâo mot ƀong, kyâo wĕ wŏ či pơkra hăng trah rai lu rup djơ̆ hăng anŏ wĕ wŏ mơng kyâo anun mơn”.

Hăng ƀing thâo trah rup kyâo ƀơi plơi Kon Du, bơngăt amăng rim gong rup hơmâo pơdah ƀơi drơi ñu, ƀơi ƀô̆ mơta ñu. Ƀô̆ mơta, mơta, ging mơta, ƀơi mêng, amăng tơngia, adung, abih bang khŏm ƀă hrup hăng pô djai lơ̆m dŏ hơdip mơtăm. Ƀô̆ mơta hiư̆m pă, gơñu hơdip, mă bruă hiư̆m pă, pô trah anun khŏm hơdor glăi đah mơng trah kyâo djơ̆ pô anun mơtăm.

Kơhnâo ơi A Gông ăt hnun mơn, hơdôm tơlơi ñu hiăp hơbit, ngui tom, hơdip hrŏm hăng pô amăng sang ñu, ƀing tha amăng plơi rơngiă lĕ ñu hơdor rơđah biă. Kiăng lơ̆m ñu hmao, ñu dŏ ƀơi anăp sang, trah rup hơdor glăi kơ pô djai, amăng rup anun lĕ pran jua kiăng khăp mơng ñu hăng pô djai.

Siu H’Mai: pơblang