VOV4.Jarai - Djuai ania Êđê hơmâo lu tơlơi ngă yang yôm, amăng anun hơmâo tơlơi ngă yang đ^ sang phrâo.

 

Tơdơi kơ pơdong sang giong, djuai ania Êđê pơphun ngă yang đ^ dô| sang phrâo pơpu\ kơ yang rơbang hăng jak iâu kơnung djuai amai adơi gum djru pran jua, gơnam tam kơ pô sang dưi ngă giong sang.

 

C|i pơdong sang glông le\ tơnap biă mă, kho\m kiăng prăp rơmet lu mơta, laih anun pô sang anun hơmâo prăk kăk kah mơng dưi ngă. Lơ\m ngă giong sang, pô sang juăt ngă yang đ^ sang phrâo.

 

Ngă sang đ^ sang yôm biă mă, yua anun pô sang juăt prăp lui gơnam ngă yang hmre mơtăm yơh.

 

C|eh tơpai hơmâo akă [ơi gong tơkang tơpai laih anun pơdong lui mơng hrơi hlâo laih, pơdong ha glông [ơi rơwang phun amăng sang mơtăm yơh; arăng buh kông rơnin [ơi amăng tơngia c\eh tơpai.

 

Arăng mă drah un (bui) pik nao [ơi gong tơkang pơ ala brơi kơ ano\ pơdrong sah, yâo mơ-ak. Tha plơi ơi Thơi, [ơi [uôn Mblơt, să Ea Bông, tơring glông Krông Ana, Daklak brơi thâo:

 

‘’Gơnam ngă yang hơmâo un, [u kiăng hơmâo tom drơi mơtăm ôh, kiăng hơmâo ako\, amăng tơngia dưm anun đôc\ yơh.

 

Yua dah drơi un arăng s^ tă ngă a`ăm [ong pu\ kơ tuai laih. Sa [e\ thông, sa mong asơi, sa mong dưm mơnong un pioh amăng c\ơkua, get ia krô, đing tơpai…’’.

 

Tui hăng tha plơi ơi Thơi, blung a le\ ngă yang lăi pơhmư\ ta phrâo ngă sang, tơdơi kơ anun ngă yang lăi pơhmư\ kơ ơi yă, ngă yang rao sang, phrâo kông kơ am^ ama, ană bă. Amăng anun, ngă yang rao sang yơh yôm hloh.

 

{ơi mông ngă yang anai, tơdơi kơ prăp lui hmre gơnam ngă yang, arăng atông c\ing lăi pơhmư\ kơ neh met wa, kơnung djuai jê| ataih thâo sang ano\ ngui ngor, hơmâo tơlơi hok mơ-ak, jak iâu abih bang rai ngui.

 

Pô sang pơtô| apui [ơi tơpur pơ ala kơ tơlơi c\ang rơmang sang ano\ trơi pơđao, hơmâo [ong hơmâo huă. Lơ\m ngă yang le\ rơkơi bơnai pô sang anun buh eng ao mơ`am do\ [ơi giăm phun tơpai mơtăm yơh kiăng arăng phai yang.

 

Rơngiao kơ bruă kiăng sang glông kjăp sui, arăng phai kơ tơlơi mơ-klă amăng sang ano\. Tha plơi ơi Thơi ră ruai:

 

‘’Lơ\m ngă yang arăng phai tui anai: Ơ yang! Kâo iâu djo\p yang, yang ngo\, yang yu\, yang c\ư\, yang lo\n, yang [ă pem, yang c\em rông, yang răk rơmet.

 

Hrơi anai sang ano\ gơmơi pơdong sang giong laih. Rơkâo [ing gih lăng ba kơ pô sang. Ană c\ô mô yâo ik ak, dik dak yâo mơ-ak, bơyan pơdai kơtor hơmâo [ong hơmâo huă, hiam drơi jăn pran jua, bưp lu tơlơi klă hiam, bơwih [ong đ^ go\ amo\’’.

 

Phai giong, pô phai mă tơpai brơi pô sang mơ`um laih anun mă kông rơnin buh [ơi tơngan pô đah rơkơi ngă pô sang, kông anai buh [ơi tơngan gah ieo kiăng hơmâo tơlơi hiam klă, mă bruă lêng kơ blut truh soh, kông buh tơngan hnuă kiăng yang lăng ba sang do\ kjăp na nao, sang ano\ yâo mơ-ak.

 

Tơdơi kơ phai yang, pô phai mă asơi, mơnong, tơpai brơi kơ pô sang [ơ\i hlâo, tơdơi kơ anun iâu [ing tha amăng kơnung djuai, tơdơi kơ anun iâu pô phai, kơnung djuai hăng abih bang mơnuih mơ`um [ong hro\m.

 

Lơ\m đ^ dô| sang phrâo, jua c\ing Tơnah mơ`i [u thâo pơdơi dong tah kiăng kơ yang rơbang lăng ba, brơi kơ ană plơi pla trơi pơđao yâo mơ-ak.

 

Abih bang mơnuih amăng plơi pla lêng hơmâo iâu rai ngui ngor mơ`um [ong đ^ sang phrâo soh.

 

Laih dong lơ\m rai ngui, gơ`u ăt gui ba tơpai [udah mơnu\, ha hơkă pơdai, kơtor brơi kơ pô sang. Tha plơi ơi Thơi brơi thâo dong:

 

‘’Abih bang mơnuih amăng plơi lêng hơmâo pô sang iâu mơ`um tơpai đ^ sang soh. Đa ba nao tơpai c\eh. Yua dah ngă yang đ^ sang hơmâo lu mơnuih biă. Djơ\ ano\ `u mơng 10 truh 20 c\eh tơpai.

 

Pô sang hơjăn `u [u anăm hơmâo ôh. Yua anun hlơi rai mơ`um tơpai, lêng djă ba pơdai, braih, tơpai eh, abih bang mơnuih amăng kơnung djuai, plơi pla gum djru, pơc\ruh nao rai kiăng giong bruă lăi pơthâo kơ yang rơbang’’.

 

Ngă yang đ^ sang jing gru grua boh thâo hiam mơng djuai ania Êđê. Hăng tơlơi ngă yang phara, anai [u kơnong hrơi kiăng abih bang mơnuih ngui ngor mơ`um [ong, ră ruai kơ tơlơi ngă hmua pla pơjing đôc\ ôh mơ\ anai jing bruă jơnum ngui abih bang, pơlir hơbit mơnuih mơnam amăng plơi, man pơdong plơi pla jai hrơi hiam klă hloh.

 

Siu H’Mai: Pô pơblang hăng pôr

 

 

Sang gru đưm djuai ania Êđê ră anai [u do\ lu dơ\ng tah. Hơdôm boh sang djă hnong gru hơđăp jai kraih [u hơmâo.

 

Samơ\, hơmâo sang gru đưm glông hloh, hiam hloh pơdong laih [ơi anih djă pioh gru sang đưm djop djuai ania Việt Nam pơdah thâo anih anom pơ[uh tơlơi hơdip đưm mơ\ng sang ano\ lu rơnuk ană tơ]ô do\ hrom amăng sang Êđê [ơi Daklak, arăng ru\ pơdong glăi, djă pioh.

 

Sa boh sang glông rơbêh 40 met djuai ania Êđê, arăng tu\ pơdong glăi amăng đang lo\n plơi djă pioh gru grua djop djuai ania Việt Nam, jing anih tuai rơnguai nao ]uă lăng re se mơtam.

 

Sang anai pơdong thun 2000, tui gru phun djơ\ lăp sang gru đưm mơ\ng sang ano\ yă H’Đa] Êban, pơdong mơ\ng thun 1967 [uôn Ky, plơi prong {uôn Ma Thuôt, tơring ]ar Daklak.

 

Khă ru\ pơdong glăi đô], sang anai pơdong  anăp gah dơnung gah kơdư, rơwang gah ôk, rơwang amăng dơnung kơdư djơ\ tơlơi phiăn đưm djuai ania Êđê.

 

Tui hăng tơlơi phiăn juăt đưm djuai ania Êđê, ngă sang anăp dơnung kơdư tui anun, kiăng pơgang angin pưh yu\ ngo\, bơyan puih angin mơ\ng adai rơ-o\t, bơyan phang angin mơ\ng yu\ hăng bơyan mơyan angin mơ\ng yu\ dơnung hăng hơjan.

 

Bơyan hơjan, ăt hơmâo pơ-iă mơ\n, huăi djrưh. Kiăng thâo krăn sang kơ mơnuih do\ hơdip hăng mơnuih djai, yua dua anih hơdip pha ra, mơnuih [on sang đưm ngă pơsat le\ bơbung tang glang anăp yu\ ngo\. S

 

ang arăng pơdong glăi [ơi plơi gru grua djop djuai ania Việt Nam le\, bơbung tang glang anăp nao gah kơdư hăng dơnung, hơmâo bah amăng phun gah ôk, gah amăng tuai đ^ trun yun rơ`an.

 

Rơ`an hơmâo dua [e\, rơ`an đah kơmơi, rơ`an đah rơkơi [udah rơ`an tơnô ania. Rơ`an ania juăt trah pơjing tup tơsâo am^ hăng rup blan tơ[ang, pơdah rai tơlơi kơdrưh hing ang hăng pơpu\ kơ am^, mă kơnung djuai gah am^ lu rơnuk laih. Anai le\, rơ`an pioh kơ [ing đah kơmơi đ^ trun hăng tuai rơnguai. Rơ`an o\ glăi le\ anet [iă, ngă hluar đô], pioh kơ đah rơkơi đ^ trun.

 

Sang gru đưm djuai ania Êđê pơdong đ^ tơmeh kyâo, yông tơda, drông, kal hăng kyâo samơ\ atur, pơnah đưm jăng hăng ale djrao, hơde, bơbung tăm hăng hlang kơpal rơbêh 20 cm jing ha ]ơgam.

 

Gu\ krum dlông hloh kơ sa met pơkă mơ\ng lo\n. Ano\ glông prong `u sang đưm adih tom hơmâo mơ\n truh 200 met.

 

Amăng sang hơdôm rơwang lêng kơ hơmâo amăng phă kiăng hơmâo angin mut nao laih anun bơnga] mơ\ng rơngiao pơ]rang nao.

 

Rơwang prong blung a, mut nao le\ rơwang gah, rơwang amăng pioh jum tuai, ăt rơwang ]ơgăn prong hloh mơ\ng 10-20 met, pơnăng gah yu\ dưm sưng kpan, sưng glông, anih dưm hơgor, khul atông ]ing do\.

 

{ơi anai yơh anih akă tơpai, mơ`um jum tuai [udah anih ngă yang huă [ong, ngă yang mơ`um ngui kơ sang ano\, kơnung djuai jing anih pioh ngă yang hrom amăng lu sang ano\ go\ uă do\ hrom sa boh sang djuai ania Êđê mơ\ng đưm.

 

Anai ăt jing anih [ing tơdăm rung, đơ đa lăi Dăm rông đih pit lơ\m gơ`u aka [u hơmâo ană bơnai [udah tơdăm soh [u đih pơ sang am^ ôh, đih sang tơdăm rung.

 

Rơwang amăng anai arăng dưm lu gơnam pơhrôp hiam, ]ing ]eh hơgor, bung bai rêu ro, hrăo jông tơgăn, jo\ hrăo, [ung [ai…nao pơ rơwang krah [udah rơwang gah ôk adih le\, pioh kơ [ing đah kơmơi, tuai đah kơmơi do\ ngui.

 

Hlâo adih, r^m boh sang ano\ djuai ania Êđê hơmâo lu go\ asơi sang ano\ huă pha ra hơjăn, jing ană bă trun huă pha samơ\ do\ hrom sa boh sang truh klâo rơnuk, ơi yă, am^ ama, ană tơ]ô.

 

Lơ\m sang boh ako\ sang, juăt go\ asơi huă phara, ngă ]ơgăn phara amăng lăm sang mơ\n. Phara gơnam, phara wai mă, asơi huă a`ăm [ong atư phara mơ\n.

 

Pit mlăm ako\ gah ngo\, tơkai gah yu\. Rơwang krah, gah lăm jing ôk adih le\ pô sang phun, ơi yă [udah am^ ama do\, rai pơ gah  rơwang amăng sa ]ơgăn, sa ]ơgăn [ing ană bă do\ [udah sang ano\ ană tơ]ô sa yă, sa yă dôn do\, sang apui le\ rơwang krah, ôk adih phun.

 

Djop mơta rup rap, trah pơjing ngă pơhrôp hiam amăng sang, yông tơda pơdah rai tơlơi mơak ană mơnuih hăng hlô mơnong amăng glai do\ hrom, tơlơi pơpu\ kơ mơnong hơdip, pơpu\ kơ yă, am^ pô djă kơnung djuai.

 

Hrom hăng rup tơsâo am^, hơmâo rup rơman, rup krua mrua. Djop mơta rup anun trah [oh hăng tơngan đô], thong tơgă, jông đô].

 

Djop mơta gơnam yua ]ông jơnah jah glai ngă hmua, kah hăng jông tơgă, hrăo jo\ [ro\m hlă lui [ơi yông gah yu\, so# bơbung sang.

 

Dua bơnah amăng ôk hăng amăng rơwang tuai đ^ trun lêng kơ hơmâo adring soh, dưm gơnam yua hre\ rơmô kơbao, wông rơman tơdah adring gah amăng, adring rơwang krah le\, dưm go\ [ung go\ [ai pơdong ia pioh mơnơi hăng ia tơnă asơi hơbai a`ăm.

 

Sang glông gru đưm jing gru hiam pha ra biă mă, jong gơnam pơhmu glăi gru grua djuai ania Êđê tom ngă hăng glăk djă pioh [ơi plơi Gru grua djop djuai ania Việt Nam, lăi pơthâo kơ [ing tuai je\ giăm, ataih tin thâo hluh kơ ano\ hiam klă gru grua đưm djop djuai ania amăng dêh ]ar Việt Nam.

Nay Jek: Pô pơblang hăng pôr