VOV4.Jarai - Hlâo adih, bruă pơdo# rơkơi bơnai mơng djuai ania Bahnar ăt kah hăng djop djuai ania [ia\ pơkon [ơi kual }ư\ Siăng, leng kơ yua kơ sang ano# mă brơi. Ră anai, tui tơlơi hơd^p mơda phrâo, [ing tơdăm dra, pơkhăp nao rai hăng pơsit jing rơkơi bơnai.

Lu phiăn juăt ngă yang amăng tơlơi djă kông pơdo# rơkơi bơnai hro\ trun [ơ [rư\ laih yua kơ [u djơ\ hăng rơnuk anai. Samơ\ hơdôm tơlơi klă hiam ăt dưi hmâo neh wa djă pioh mơn.

Tha plơi Hmơm (60 thun), [ơi plơi A Luk, să Kdang, tơring glông Đak Đoa, tơring ]ar Gialai, ruai glăi, hrơi hmâo, lom ană bă truh thun bro# tơdăm [a\m tơsâu hmâo rơkơi bơnai, am^ ama amra mă brơi kơ ană đah rơkơi pô, sa ]ô đah kơmơi [at bruă thâo pe\ kơpaih, rơngaih mrai, a`am abăn ao, toai taih; e\p brơi ană đah kơmơi pô, tơdăm triăng mă bruă ngă đang hmua, thâo trah kyâu pơkra sang, hơd^p klă hiam hăng sang ano#, kơnung djuai.

Lom am^ ama dua bơnah leng kơ tu\ ư le\, gơ`u gơnang kơ pô kiăo go\ng jơlan ngă yang djă kông kơ pô bơnai hăng rơkơi anun. Gơnam ngă yang hmâo sa drơi mơnu\, sa ]eh tơpai anet hăng sa bôh kông kom [udah hre\ a`u\.

{ơi anăp tơlơi [uh [o# mơng pô kiăo go\ng jơlan, dua bơnah sang ano#, rơkơi bơnai amra jao nao rai kông kom hăng [uan jing rơkơi bơnai hăng [uan lui hlâo hrơi pơdo# rơkơi bơnai.

Lom pơdai mơng hmua ba glăi pơ\ atông, yang blan prơmi pơ]rang rơđah hyu djop anih anom dlai klô ]ư\ siăng jing hrơi hiam hloh pioh pơ phun pơdo# rơkơi bơnai.

Tlam mơmot [lăng kơ adai, pô ngă go\ng jơlan nao pơ\ sang dua bơnah kiăng tơ`a hrơi pơdo# rơkơi bơnai, anih pơ phun pơdo# le\ pơ phun [ơi sang rơkơi [udah sang bơnai, kơnung djuai je# ataih hơdôm ]ô mơnuih, [ơi hơpă kiăng jak iâu nao mơ-ak hrom.

Gơ`u ăt hơduah e\p mơn pô kiăo tui bơnai hăng rơkơi djru bruă ]uh mơnu\ hăng tơ`a asơi hơbai a`ăm [ong huă.

Ơi Bek, sa amăng hơdôm ]ô mơnuih ngă go\ng jơlan [ơi plơi A Luk, să K’dang, tơring glông Đak Đoa, ruai glăi:  

“Đưm hlâo adih, juăt hmâo mơng 9 truh kơ 10 ]ô mơnuih kiăo go\ng jơlan. Gơ`u hyu [ơi djop sang ano# kơnung djuai dua bơnah bơnai hăng rơkơi kiăng jak iâu hăng rơkâo gơnam tam brơi mơ-ak hrơi pơdo# kah hăng ]eh tơpai, un, mơnu\ hăng tơdah [u hmâo le\ brơi mong, ]ơlu\, hra… tơdơi kơ anun pơplih hơbơi pơtơi  pioh djru hrom mông [ong huă pơdo# rơkơi bơnai”.

Hrơi pơdo# rơkơi, lom pô kiăo tui djru gah tlôn tơnă hơbai tơsa\ giong hăng păt asơi giong hmâo dua păt, pô kiăo tui djru rơkơi tuh ia amăng ]eh tơpai, om mơnu\ hăng hek mă dua [e\ pha mơnu\, pô ngă yang pơ phun phai yang.

Pô ngă gong jơlan phun hrom hăng pô kiăo tui djru rơkơi, bơnai hăng am^ ama dua bơnah do# [ơi anăp ]eh tơpai pơdo# rơkơi bơnai. Tha plơi Hmơm (60 thun), tha plơi A Luk, să K’dang, tơring glông Đak Đoa, ruai glăi:

“Pô kiăo tui djru rơkơi djă pha mơnu\, pô kiăo tui djru bơnai le\ djă păt asơi pioh amăng hla dưm giăm ]eh tơpai. Pô kiăo go\ng jơlan tơ`a kơ dua rơkơi bơnai hăng sang ano# gơ`u do# hmâo tơlơi gun hơget mơn? Hăng tơdơi kơ anun dua gơ`u khom [uan hlâo hơd^p hrom truh tha rơma.

Laih anun pô kiăo gong jơlan jao kơ hrim ]ô mơnuih sa [e\ pha mơnu\ hăng sa păt asơi, hăng hơ-ư\] hmưi dua rơkơi bơnai hơd^p thâo jum ba, thâo kiăng khăp nao rai  tơdruă, hơd^p yâu mơ-ak, tơkeng rai ană tơ]ô ha rơtuh rơbâo. Tơdơi kơ dua rơkơi bơnai pơplih mong huă asơi hăng [ong huă hrom pok blung kơ mông pơdo# rơkơi bơnai.

Lom anun abih bang djop mơnuih [uh [o# gum hrom hơ-ư\\] hmưi kơ rơkơi bơnai phrâo pơdo#. Gơ`u gum hrom [ong huă, mơ`um tơpai ]eh hăng bơra\ ruai mơ-ak truh kơ krah mlăm”.

Mơguah hrơi tơdơi, rơkơi bơnai phrâo pơdo# pơ phun “tro pơlang” (lăng tơlơi khă hlâo mơng ]im blang) .

Gơ`u hrom hăng am^ ama bơnai [u dah rơkơi (tui hluai pơ phun pơdo# gah sang hlơi) nao pơ\ hmua kiăng hmư\ tơlơi khă hlâo mơng ]im blang. Anai le\ bruă yôm phăn hloh pơsit truh tơlơi pơdo# rơkơi bơnai. Ơi Hmơm ruai glăi:

“Tơdah ]im blang mơ`i gah hnuă le\ tơlơi klă, gah iao le\ tơlơi sat, dua rơkơi bơnai anai khom pơlui jăng jai sang pô hlơi glăi sang pô anun. Do# tơguan hmâo hơdôm blan tơdơi dơng sang ano# gah bơnai [udah gah rơkơi tu\ rơkơi [udah bơnai glăi nao e\p lăng dơng tơlơi khă hlâo mơng ]im blang.

Tơdah ăt  tui anun mơn le\ khom pơlui yơh, [u hmâo phak hơget ôh. Bơ\ jua ]im blang mơ`i pơmo\ng mut [ơi tơngia thơ tơlơi sat hloh, khom pơlui mơtam”.

Hlâo adih, tơlơi pơdo# rơkơi bơnai yua kơ am^ ama mă brơi anun djuai ania Bahnar đăo tui biă  tơlơi khă hlâo.

Ră anai, lom bơnai, rơkơi dưi pơkhăp nao rai, pơsit mă pô tơlơi pơdo# rơkơi bơnai le\, bruă pơdo# [u hluai tui kơ bôh than hne adih kah hăng do# rơpơi [uh gru [u klă hiam [udah tơlơi khă hlâo mơng ]im blang. Tha plơi Hmơm brơi thâo:

“Ră anai rơkơi bơnai rong pơsit mă kơ pô amăng pơdo# rơkơi bơnai. Gơ`u pơkhăp nao rai lom hyu pơbl^u. Hơdôm hrơi pơthi pơsat… Lom e\p hmâo mơnuih pô khăp, kiăng do# ngă rơkơi le\ lăi pơthâo hăng am^ hmư\.

Bơ\ pô tơdăm le\ ruai glăi hăng gơyut gơyâu [u gah yua pô ngă gong jơlan kiăo gong jơlan. Bruă pơ phun pơdo# rơkơi bơnai le\ ăt kah hăng đưm mơn.

Hrơi djă kông, pô ngă gong jơlan tơ`a to\ng hăng brơi dua rơkơi bơnai [uan gơgrong, ngă yang giong laih le\ [u dưi pơlui ôh, hlơi ngă soh thơ khom phăk hơdôm drơi rơmô, kơbao, un, mơnu\, ]eh tơpai… kơ mơnuih hmâo ara\ng lui.

Tơdơi anai tơdah hmâo tơlơi hơget  thơ, pô ngă gong jơlan, tha plơi mă anun ngă phun akha pioh phak pô ngă soh”.

Hơdôm thun je# hăng anai, bruă tơ`a djă kông mơng djuai ania Bahnar ăt [u dleh tơnap mơn, kơnong kơ hmâo [a` ke\o le\ djop yơh.

Kơnong kơ bruă pơkôl le\, to\ng ten biă, yua kơ lom pơ phun pơdo# thơ [u dưi pơlui pơtlaih ôh khă hmâo tơlơi khă hlâo sat hai.

Phiăn pơdo# rơkơi bơnai đưm tuai nao mơ-ak hrom biă `u amăng kơnung djuai dua bơnah yua kơ pô kiăo gong jơlan nao jak iâu.

Ră anai bruă jak iâu yua kơ sang ano# dua bơnah hăng pô rơkơi bơnai lăi pơthâo hăng hră pơ-ar, anun hmâo abih bang kơnung djuai, gơyut gơyâu nao mơ-ak hrom.

Pơdo# rơkơi bơnai [ơi plơi pla ăt yua kơ dua bơnah sang ano# gum hrom pơ phun, bơnah gah hơpă hmâo tơlơi gal hmâo hmăi [ia\ le\ bơwih brơi lu hloh. Tơlơi ngă yang pơdo# rơkơi bơnai [u tơnap ôh samơ\ hmâo pran jua mut hrom prong biă.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr