VOV4.Jarai - Tơpai ]eh le\ sa ia mơ`um juăt [uh amăng tơlơi hơd^p mơda mơng neh wa djop djuai ania [ia\ [ơi kual }ư\ Siăng, mơng kual plơi pla ataih yaih, hyial amial truh pơ\ plơi prong dik dak.

Khă hnun hai, hăng djuai ania Bahnar, tơpai ]eh kơnong kơ ba tơbiă mơ`um lom amăng sang [udah amăng plơi “hmâo bruă”, kah hăng: Ngă yang, pơdo# rơkơi bơnai, lui pơsat, pơdo\ng sang, mơ-ak huă asơi hle … [udah hmâo tuai mơng ataih nao ngui. Hăng mơ`um tơpai ]eh ăt khom tui hơdôm phiăn juăt đưm mơn.

Ăt kah hăng hơdôm djuai ania [ia\ kual }ư\ Siăng, djuai ania Bahnar hơd^p mơda tơpă ara\, klă hiam, thâo kiăng kơ tuai.

Rim hmâo tuai nao pơ\ sang, gơ`u abih pran jua ]ơkă tuai, lăng anai le\ tơlơi mơ-ak mơng sang ano#.

Mông tu\ jum amra kơ[ah a`ăm mơnong un, mơnong mơnu\..., samơ\ [u dưi kơ[ah ôh tơpai ]eh pioh do# bơra\ ruai.

Yua anun mơ\ lu sang ano# khă [un rin dơ\ hơpă ăt khom hmâo tơpai ]eh mơn amăng sang do# pơhlôm hlâo hu^ hmâo tuai ]ua\ ngui.

Neh wa juăt jak iâu tuai [ong huă asơi a`ăm giong jak iâu mơ`um tơpai, [u pioh tuai rơpa kian ôh lom mơ`um tơpai.

Pô sang mă 2 [e\ đing glông hlă mut amăng ]eh tơpai hmâo tuh bă ia, [o#p mă amăng [ia\ rim ]eh tơpai kiăng pel e\p lăng hmâo ano# pha ra hơget mơn, [udah đing `u dol.

Tơdơi anun, mă sa ]ok anet pơkra hăng ia kông hmâo tơngia djă, kơnong kơ yua lom tu\ jum tuai yôm, tuah ia tuh bă ]eh tơpai, tơngan djă Kang pioh pơkă tơpai, kah rah ia mơng bah ]eh tơpai, phai Yang rah, jak iâu ơi yă đưm, pơtrun brơi tơlơi klă hiam kơ tuai.

Tal mơ`um blung a, pô sang hăng pô tuai mơ`um rah tơpai ]eh, bơra\ ruai rah, do# ia truh djơ\ hơnong pơkă le\ pơdơi hăng mă ia pioh amăng ]ok anet hling glăi.

Phiăn mơ`um anai tui tơlơi pơmin mơng djuai ania Bahnar le\ kiăng pơkă lăng kơnuih mơng pô tuai anun.

Tơdah hling abih ia amăng ]ok tơbiă mơ\ ]eh tơpai ăt akă djop mơn le\ gơ`u pơmin pô tuai anun [ong huă hu\p hăp, [u hmâo tơlơi thâo hne adih ôh.

Tơdah ia bă blai gah rơngiao thơ tuai anun jroh jrom, hang hơtai bôh, amu` ba truh tơlơi bơrơdjơ\ bơrơsao…

Kơnong ia amăng ]ok tuh brô bă mơbah ]eh le\ dưi lăng le\ mơnuih hmâo pran jua klă, thâo pơmin.

Tơdơi kơ mơ`um, pô sang mă đing tơpai hlă djop mrô mơnuih amăng sang hăng iâu abih bang gum hrom mơ`um hăng tuai, kiăng lăi pơthâo ano# [âo phu mơng tơpai, lăi pơthâo adơi ayong, gơyut gơyâu, bư\ bôr đ^ pran jua go\p djuai.

Tơdơi kơ tal mơ`um anai, pô sang suă h^ hơdôm đing tơpai, kơnong kơ lui glăi 1 [e\ đing tơpai đo#] pioh mơ`um.

{udah tơdah adơi ayong kơnung djuai mơng pô sang ba nao mơ-ak hrom ]eh tơpai, lom anun pô tuai khom mơ`um [re\p mă – mơ`um tui ako# tlôn rim ]eh tơpai.

Lom mơ`um, tuai [u dưi pơplih kang tơpai ber [udah  glông ôh, yua kơ tui anun [u pơ pu\ kơ pô sang.

Khă hnun hai, amăng tal mơ`um pơplih anai, tuai amra hơngah [u mơ`um to\i (kloh) kang, samơ\ khom mơ`um djop hăng hơdôm ding kơna, amăng [rư\ mơng [ing tha truh kơ muai. Ơi Krung Dăm Veo, [ơi plơi Piơm, tơring kual Đak Đoa, tơring ]ar Gialai, brơi thâo:

“Mơ`um hăng mơnuih blung a le\ khom mơ`um to\i kang, mơ`um tui [ơ [rư\, truh pô tal dua, tal tlâo… giong tơdơi kơ anun tuai amra rơkâo mơ`um mă [ia\ tui [ơ [rư\, [udah [rep mă [ia\.

Tơdah mơ`um abih pran jua pô kah hăng djop mơnuih thơ [u rơgao kơ lok mơ`um anai tuai amra măt tơpai, wor bit lon adai mơtăm yơh…” 

Hăng phiăn mơ`um tơpai ]eh amăng Tơlơi ngă yang đ^ sang phrâo, adơi ayong, kơnung djuai amra gum hrom ba nao ]eh tơpai mơ-ak hrom, pơ pu\ bơni kơ pô sang. Hăng tơpai anai khom gai kơ pô sang mơ`um hlâo.

Tơdah tơpai akă gai mơ\ iâu tuai mơ`um hlâo thơ pô sang amra hơngah tơpă ba mơtăm. Lom gai tơpai, pô djă đing juăt pơdah pran jua mơ-ak, tơlơi hơ-ơ] hmưi sang phrâo.

Mơ`um giong tơpai gai, pô sang tuh ia amăng ]eh tơpai gai glăi hăng pơdah pran jua mơ-ak klă, do# tơguan pô djă đing mơ`um to\i kang giong, rơkâo jak iâu pô pơkon dong.

Amăng mông ngă yang huă asơi hle, tui hluai kơ bơyan yuă hơpuă, djơ\ bơyan le\ ]uh un, [u djơ\ bơyan le\ ]uh mơnu\, djuai ania Bahnar jak iâu sa dua ]ô adơi ayong, kơnung djuai gum hrom mơ-ak mơ`um tơpai ]eh.

Lok mơ`um blung a mơng rim ]ô mơnuih amăng mông ngă yang huă asơi hle le\ pioh pơkă lăng bơyan pơ\ anăp anai.

Wa Giao, [ơi plơi Piơm, tơring kual Đak Đoa, tơring ]ar Gialai, brơi thâo:

“Tơpai mơ-ak huă asơi hle le\ juăt hling hăng get ia anet lom mơ`um ta khom pơkă mă mrô ia hmâo mơ`um laih hlâo.

Tơdah [u bưng le\ lom hling ia amra hro\ trun, [u bă ]eh tơpai hăng pô anun amu` duam ruă biă, bơwih [ong [u jing ôh.

Tơdah bưng klă le\ lom hling, ia amra blai 3 dlông găn bah ]eh tơpai, pô anun hmâo tơlơi suaih pral klă, tơlơi hơd^p mơda hơđong, bơyan yua hơpuă hmâo lu pơdai kơtor.

Bơ\ tơdah hling ia blai đơi, ia blai lu đơi thơ pô anun alah mă bruă, lui raih bruă đang hmua bă kơ rok rôm”.

Hăng tơpai ]eh amăng mông ngă yang lui pơsat, yua kơ mrô ]eh tơpai lu, tuai nao lu hăng mông huă pơsat sui 3 hrơi, anun yơh hlâo kơ mơ`um, pô sang juăt ruah mă 2 ]ô mơnuih juăt hyu hling tơpai hăng jak iâu tuai mơ`um.

Bruă ruah mơnuih to\ng ten biă, khom dưi ruah hmâo mơnuih klă hiam, mơ-ak pran jua, thâo pơhiăp, thâo mơ`um hăng yôm hloh le\ huăi thâo hyu ]uih ara\ng lom măt tơpai, kiăng kơ hmâo tơlơi mơ-ak, thâo kiăng kơ tuai hăng djă pioh tơlơi yâu mơ-ak sang ano# ngă yang.

Kơnong kơ hơdôm tơlơi ngă yang [ơi Sang rung mơng djuai ania Bahnar, leng kơ dưi pơ phun ta#o yâu biă, lom anai tơpai ]eh jing gơnam [u dưi kơ[ah pioh pơ pu\ kơ yang rơbang.

Hăng mơnuih mơ`um tơpai blung a le\ khom djơ\ tha plơi Tơm Yang pô wai lăng bruă ngă yang, hmâo ]eh tơpai pha ra.

Mơ`um giong tha plơi suă h^ đing tơpai djă ba [ơi drơi pô, tơdah akă giong thơ djă đ^ đing tơpai kiăng djop mơnuih thâo krăn. Ơi Anglăch, [ơi plơi Piơm, tơring kual Đak Đoa, tơring ]ar Gialai, brơi thâo:

“Tơdah tha plơi akă mơ`um thơ khom do# tơguan, tơguan tha plơi ngă yang giong kah mơng dưi mơ`um, khom ngă yang hăng drah, hơtai mơnu\...

Ngă yang giong tha plơi mơ`um, laih anun truh ană plơi. Juăt `u tha plơi hmâo 4 ]ô mơnuih, leng kơ hmâo đing tơpai djă sôh. Hơdôm đing tơpai anai [u hmâo hlơi dưi mă yua mơ`um ôh.

Lom tha plơi mơ`um khom be\ [ong ph^, [ong kian pruăi, [ong a`ăm asâu, a`ăm ala… hu^ ngă ]ơlom truh yang rơbang, bơdjơ\ nao truh kơnuih, tơlơi suaih pral drơi pô, ba truh tơlơi duam ruă…”. 

Amăng phiăn juăt mơ`um tơpai ]eh mơng djuai ania Bahnar, khă mơ`um jak iâu tuai [udah mơ`um amăng hơdôm tal jơnum ngui, ngă yang, hmâo sa tơlơi kom le\, [u dưi yua ]ơđeng ania tơngan đot đing tơpai ôh.

Tơlơi anai pơdah tơlơi [u đăo gơnang, đing đăo amăng tơdruă yua “Jrao [a\ng deng” ngă sat ană mơnuih.

Bruă mă yua ]ơđeng ania tơngan đot đing tơpai amra ba truh tơlơi bơrơdjơ\ bơrơsao, bơpơtaih nao rai tơdroă. Dưi be\ tơlơi kom anai, hơdôm tơlơi mơ`um tơpai ]eh amra hmâo dong tơlơi mơ-ak klă, rơnuk rơnoa./.    

Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr