Amăng sang Jarai anet ƀơi plơi Kép, hmư̆ khuk khuk jua mơñam mrai hrŏm hăng tơngan rơmuăn rơmĕ glăk hơngah mrai. Amai Rơ Châm Suynh-sa ding kơna amăng grup bơwih ƀong hrŏm gah mơñam abăn ao plơi Kép brơi thâo, mơnuih djuai ania Jarai juăt yua ia jŭ, mriah, kô̆ lĕ phun kiăng kơ hơngah abăn ao, hơdôm ia iôm, rup hơngah ƀơi eng ao mơng djuai ania Jarai hơmâo lu tuai čuă ngui hor blơi yua.

“Bruă mơñam mrai mơng amĭ pơtô brơi, mơng bơnal mrai anai ƀing gơmơi dưi čoh pơkra jing adung, sum ao, laih dong ră anai bruă mơñam mrai ăt bơwih brơi tuai čuă ngui, yua anun ăt dưi djă pioh gru grua hăng hơmâo dong prăk pơhrui kiăng hơđong tơlơi hơdip mơda”.

Hăng neh met wa plơi Kép, hơdôm bơnal mrai ƀu djơ̆ kơnong lĕ gơnam tam đôč ôh mơ̆ ăt lĕ tơlơi bơră ruai lăi nao gru grua, tơlơi pioh glăi đưm hlâo mơng sa djuai ania. Amai Rơ Châm Háo brơi thâo.

“Djă pioh bruă mơñam mrai kiăng huăi wơr gru grua mơng đưm hlâo, mơñam kơtuai, adung, akhăn. Lơm tuai kiăng amra čoh pơkra adung anet, adung prong, akhăn hăng djop gơnam.”

Hơdôm blah bơnal mrai mơñam rai hơmâo tuai hor blơi yua, samơ̆ kiăng abăn ao anai ba nao giăm mơnuih blơi yua, amai H’Uyên Niê, 38 thun, mơnuih akŏ pơjing anom bơwih ƀong hrŏm gah mơñam mrai plơi Kép hơmâo pơčeh rai lu gơnam: čoh mơñam hơdôm bơnal mrai djuai ania pô jing hơdôm gơnam pioh pơyơr yua anet hiam, nua găp brô, lăp djơ̆ hăng tơlơi kiăng mơng tuai. Amai H’Uyên brơi thâo, kiăng bruă mơñam mrai ƀu djơ̆ kơnong tŏ tui đôč ôh mơ̆ ăt pơđĭ kyar hơđong kjăp, kiăng pơplih amăng ba hyu sĭ mơdrô:

“Lơm mơñam rai abăn ai ăt hơmâo nua yôm, bơnal mrai čoh ngă eng ao lơm tuai ƀu kiăng đơi ôh, ƀing gơmơi pơplih jing pơkra pơjing rai phrâo dong anun lĕ hơdôm gơnam yua đơđet. Pơhmutu bơnal mrai dưi čoh pơkra jing adung, ƀap ƀudah hơdôm gơnam pơyơr yua, mơng anun dưi ngă djơ̆ hăng tơlơi kiăng mơng tuai lơm tuai nao ĕp lăng bruă mơñum mrai amra blơi yua hơdôm gơnam nua gap ƀrô”.

Mơng thun 2019, grup pơlir mơñam mrai pơlir hăng tuai čuă ngui amăng plơi Kép akŏ pơjing hăng 15 čô ding kơna. Tơdơi kơ rơbêh 5 thun, mrô ding kơna hơmâo đĭ tui dua wŏt, ƀing thâo mơñam mrai amăng plơi pla hơmâo dong prăk pơhrui mơng hơdôm gơnam sĭ brơi kơ tuai čuă ngui. Grup bơwih ƀong hrŏm ăt hơmâo tơlơi pơkă pơplih nao rai mơnuih djru črâo brơi tuai kiăng kơ hlơi hlơi lêng kơ dưi ngă soh, tŭ mă tơlơi dưi. Amai H’Uyên brơi thâo:

“Amăng hơbô̆ bruă tuai čuă ngui ƀơi ƀon lan, ƀing gơmơi hơmâo pơplih mơnuih mut hrŏm mơñam mrai, ƀing gơmơi ngă gêh gal kiăng abih bang ƀing mơnuih amăng plơi pla thâo mơñam, sit biă ñu lĕ ƀing đah kơmơi ƀun rin, yua lơm mut hrŏm hơbô̆ bruă bơwih brơi tuai čuă ngui amăng plơi pla, ƀing gơñu amra tŭ mă hơdôm boh than dưi ngă mơng ƀing gơñu anun lĕ prăk apah, mơng anun ƀing gơñu amra pơtrut pran jua hăng tơlơi hor kiăng djă pioh gru grua mơng ƀing gơñu.”

Hơdôm thun anai, rĭm thun plơi pla tuai čuă ngui Ia Ly čơkă mơng 4.000 truh pơ 5.000 wŏt tuai nao čuă ngui, ĕp lăng. Mrô anai aka ƀu lu ôh samơ̆ anai lĕ tơlơi hok mơ-ak, brơi ƀuh jơlan gah lăp djơ̆ amăng djă pioh gru grua pơlir hăng pơđĭ kyar bơwih brơi tuai čuă ngui hơđong kjăp. Mơng tơlơi anai ngă kơ mơnuih kơhnâo kơhnăk Rơ Châm Monh, mah tha rơma laih samơ̆ ăt abih pran jua amăng bruă mơñam mrai.  

“Čang rơmang rơnuk hlăk anai amra djă pioh bruă mơñam mrai mơng ơi yă pioh glăi, mah ăt tơnap samơ̆ kiăng gir run yua lơm ta mơñum lĕ kiăng djă pioh gru grua hiam, laih dong hơmâo dong prăk pơhrui lơm tuai blơi yua.”

Ơi Nguyễn Tiến Dũng, Khua Jơnum min mơnuih ƀôn sang să Ia Ly brơi thâo, hơbô̆ bruă tuai čuă ngui amăng plơi pla pơlir hăng mơñam mrai ƀơi plơi Kép glăk ƀơƀrư̆ jing anŏ kơđŏm glăi anih čuă ngui amăng plơi pla.

“Amai H’Uyên hăng tơlơi hor bơwih brơi tuai čuă ngui amăng plơi pla, djru brơi bruă mă kơ adơi amai. Lơm tuai mơng tač rơngiao kiăng ñu amra prap lui tour čuă ngui, ƀudah sĭ gơnam čoh mơñam rai kiăng djru brơi bruă mă kơ neh met wa jum dar. Amăng bruă mă, amai H’Uyên lêng abih pran jua, ñu lĕ mơnuih apăn bruă djru brơi arăng, tơdah tơdơi anai hơmâo biên chế ñu amra mut mă bruă kiăng pơhlôm brơi mơnuih apăn bruă amăng anom bruă gru grua mơnuih mơnam kiăng pơphô bruă pơđĭ kyar gru grua tuai čuă ngui amăng plơi pla rah, hăng hơdôm bruă amăng bơwih brơi tuai čuă ngui brơi kơ să dong.”

Mơng hơdôm tơlơi yak nao blung a, amai H’Uyên glăk gir run pơlir hăng hơdôm boh kông ti tuai čuă ngui, laih dong ĕp jơlan pok prong anih jơnum pơƀut hrŏm kiăng neh met wa hơmâo anih pơtô mơñam mrai, čơkă tuai, pơdă gơnam tam. Yua hăng ñu pô, rĭm blah bơnal lĕ sa “tơlơi pơƀuh gru grua”, kiăng ngă lar hyu hăng pran jua laih dong tơlơi thâo thăi mơng ană mơnuih. Rĭm hrĕ mrai, rĭm rup teh ƀu djơ̆ kơnong lĕ tơlơi bơră ruai mơng đưm hlâo đôč ôh ăt lĕ pok rai jơlan yak nao phrâo, jơlan yak nao amăng bơwih brơi tuai čuă ngui plơi pla pơlir hăng djă pioh gru grua ƀon lan./.