Hơdôm rơnoh yôm gru grua hiam anai yua kơ rĭm djuai ania pơčeh mă amăng tơlơi hơdip, bruă mă, dŏ dong ƀong huă rĭm hrơi, kiăng dưi hơdip, pơđĭ kyar, anun lĕ hơdôm mơta pơjing rai gru grua hiam phara mơ̆ng rĭm plơi pla, djuai ania. Tui anun ngă hơgĕt, hăng hơdră pơpă pioh kơ gru grua hiam mơ̆ng đưm rĭm djuai ania huăi rơngiă hĭ yua anŏ pơblih phrâo tơlơi hơdip ră anai, anih dŏ anŏ ƀong huă hơdip mơda hăng lơ̆m ngă bruă mut phung?

Anai lĕ mông hrăm ayup đing, pơđok tơlơi khèn djuai ania Hmông mơ̆ng ƀing čơđai sang hră gưl sa să Bản Phố, tơring glông Bắc Hà, tơring čar Lao Cai amăng rơnuč rơwang hrơi kom. Anih hrăm hơmâo 15 čô adơi đeh mut hrăm, yua kơ mơnuih kơhnăk gru grua Ly Seo Hồ pô pơtô glăi. Ƀu hơmâo hơdrôm hră pơar pơtô glăi ôh, kơnong pơtô glăi hăng tơlơi thâo mơ̆ng pran jua pô đôč, pơđok sa boh ƀing čơđai hla tui. Tui hăng tơlơi thâo khèn đưm, pô hrăm khom đut tơlơi pơtô boh pia, pơtưh hlâo giong anun kah gư̆ amăng đing, reh ƀudah pĕ ayup đing khèn, hơdră arăng hrip pơkong jua, suă pran ayup, giong anun kah arăng ayup yơh hăng tuč rơnuč pơtô yut suang.

Kiăng thâo ayup đing khèn hăngsuang rah lơ̆m ayup, khom hrăm sui biă mă. Tơnap tui anun yơh, samơ̆ ƀu ngă kơ mơnuih kơhnăk gru đưm Ly Seo Hồ pơtah hơtai ôh:

“Ta ăt khom djă pioh đôč gru ama grua amĭ djuai ania Hmông ta. Khom pơtô brơi kơ ană amôn, pơtô brơi gơyut gơyâo, phung wang kơnung djuai plơi pla. Hơdôm tơlơi aka ƀu thâo, aka ƀut đut pơtô er adoh, jua mơñi, ră anai lu čơđai ñu thâo lu laih mơ̆n”.

Bản Phố lĕ sa boh să hơmâo 98% mrô mơnuih ƀôn sang djuai ania Hmông soh, hơmâo lu gru grua hiam đưm kah hăng đing brô̆, tơlơi adoh amăng plơi, tơlơi suang đưm….hơdôm thun giăm anai, ƀơi anăp kơ bruă mut phung lu gru grua hiam phrâo arăng ba pơmut, gru grua hiam đưm či rơngiă tui yơh, hơmâo djop gưl anom bruă kơnuk kơna, ping gah să đing nao brơi djă pioh, mơnuih kơhnăk gru grua Ly Seo Hồ pơtô brơi yơh tơlơi pơđok, ayup, suang khèn kơ čơđai sang hră ƀu tơguan tŭ mă gơnam hơgĕt ôh apah bơni.

Sa čô mơnuih djă a apui jă na nao kơ tơlơi adoh Xịnh, tơlơi adoh đưm djuai ania Cao Lan sa khul mơnuih mơ̆ng djuai anai Sán Chay, mơnuih kơhnâo kơhnăk gru đưm Lạc Tiên Sinh dŏ pơ plơi Khe Gần, să Tân Hương, tơring čar Yên Bái hơmâo akŏ pơjing khul adoh đưm Xịnh ca ƀơi plơi pla, kiăng djă pioh tơlơi, gru grua đưm djuai ania pô hăng pơtô glăi kơ ană amôn rơnuk tơdơi. Mơnuih kơhnâo hơhnăk Lạc Tiên Sinh kah pơpha:

“Hnơr ƀing gơmơi mơ̆ng čơđai mơtam thâo pơhiăp thâo krăn jua gông, tơlơi adoh pơtưh ƀing amai, ƀing ayong, anong wa nao hlâo, lăi tơlơi adoh đưm Xịnh ca hlâo adoh hor biă mă adoh, arăng adoh ngui pơtưh nao rai amăng blan sa akŏ thun phrâo, nao ngui mơ̆ng plơi anai, truh pơ plơi pơkŏn mơ̆ng blan sa truh abih blan 2”.

Tơdơi kơ lu thun lir hơbit hăng bruă hyu ĕp djă pioh hăng pơtô glăi adoh đưm kơ rơnuk tơdơi, čơđai muai, mơnuih kơhnâo kơhnăk Lạc Tiên Sinh hơmâo ngă lu bruă hiam, djru pơtrut tui hăng tŭi apui jă bơngač tơlơi hur har adoh đưm djuai ania kah hăng bơngăt jua djuai ania Cao Lan. Ră anai hơdôm tơlơi adoh Xịnh ca hmư̆ mơak, buă hăng tơlơi khăp hiam mơak, lu mơnuih amăng plơi tŭ mă. Amai Triêụ Thị Trương-ding kơna Khul adoh đưm plơi Khe Gầy brơi thâo:

“Hlăk dŏ čơđai kâo ƀuh ƀing amĭ, ƀing neh, ƀing amai, ƀing gơyut gơyâo adoh lĕ kâo hor biă mă. Hơdôm thun giăm anai, kâo hmư̆ wa Sinh ñu pơtô adoh Xịnh ca djuai ania Cao Lan, kâo ƀuh mơak biă mă hăng nao hrăm mơtam”.

Hăng djuai ania Khmer lu biă mă dŏ pơ kual ia krông Cửu Long hơmâo gru phun djuai ania sui thun đưm đă laih, tơlơi hơdip mơda, gru grua hiam đưm lu hăng mơak biă mă. Bruă djă pioh, pơđĭ tui rơnoh yôm gru grua djuai ania pô hlăk pok pơhai, lu mơnuih kơhnăk djuai ania Khmer gleng biă mă. Ƀuh rơđah kah hăng mơnuih kơhnăk Sơn Đen dŏ pơ plơi Bưng Chông, să Tài Văn, tơring glông Trânf Đề, Sóc Trăng hrom hăng abih sang anŏ dŏ djă pioh er tơlơi adoh Rôbăm djuai adoh suang ngă sen rơnuk pơtao đưm djuai ania Kur, Khmer đưm adih.

Hơdră adoh suang Rôbăm ră anai dŏ lu mơnuih aka ƀu thâo nao ôh. Yua kơ anun, rĭm wơ̆t tuai nao ngui amăng sang gơñu, či plơi Gru grua dêh čar ta pơdong pioh tuai hyu ngui lăng gru grua djop djuai ania Việt Nam či Đồng Mô-Sơn Tây-Hà Nội, mơnuih kơhnăk gru grua Khmer ơi Sơn Đen hăng abih bang amăng sang anŏ suang adoh lăi pơthâo kơ tuai lăng hăng dŏ hmư̆ er tơlơi adoh, yut suang anai.

“Hlơi kiăng hơduah ĕp gru grua đưm Khmer, aka ƀu thâo lĕ grup adoh suang Rôbăm anai mơ̆ng pơpă ñu hơmâo, anih pơpa ba rai, kâo hăng ană tơčô amăng sang anŏ amra pơdah brơi hăng lăi pơthâo. Suang kra, suang chằn, suang čhu sai, suang hơbia Sêđa. Lăng giong djop pô bơni, lêng kơ hor gru grua djuai ania Khmer yua anŏ hiam gru grua đưm, eng ao pơjing lu hơbô̆ hiam rô̆. Kâo ăt hok mơak pơ-ưng pơ-ang pran jua”.

Ƀơi mông jơnum bơkơtuai boh thâo ia rơgơi “Hơdră djă pioh, pơđĭ tui gru eng ao đưm djop djuai ania Việt Nam ră anai”, yua Ding jum gru grua, Pơrơguăt drơi jăn hăng Tuai čuă ngui pơphun lơ 19/11/2022 ƀơi plơi Gru grua-tuai čuă ngui djop djuai ania Việt Nam, nai prin tha Nguyễn Anh Cường, Khua anom wai lăng gru grua hiam djop djuai ania ƀiă, Sang hră gưl prong Đại học văn hóa Hà Nội lăi lĕ, kiăng pơgang rơnoh yôm gru grua amăng anun gru eng ao đưm:

“Tơdah kơnong djop sang bruă kơnuk kơna pơdah thâo djop hơdră kiăng djai pioh lĕ ăt aka ƀu hơmâo boh tŭ yua ôh, kơnong hơmâo pô gơñu, ană plơi djă pioh kah klă hloh hăng sui thun. Tơlơi anun yơh yôm biă mă hloh”.

Lơ̆m mut phung hăng pơđĭ kyar, bruă djă pioh gru grua hiam đưm djop djuai ania yôm biă mă. Yua kơ anun, tơlơi gơgrong ba mơ̆ng ƀing mơnuih kơhnâo kơhnăk, mơ̆ng rĭm plơi pla djuai ania ngă hrom djă pioh amra pơgôp hrom prong biă mă akŏ pơdong gru grua hiam Việt Nam phrâo, djă kjăp gru grua đưm djuai ania.