Tơlơi mơ̆ ơi Y Dưp Bdap, Khua ƀuôn K’Pung, să Hòa Hiệp, tơring glông Čư̆ Kuiñ, tơring čar Dak Lak ư-ang biă, lơm lăi kơ ƀuôn pô lĕ: Mơ̆ng hlâo truh kơ ră anai akă hmâo sang anô̆ hơpă ƀơi ƀuôn K'Pung sĭ sa blah hmua ia ƀudah đang hmua hơpă! Neh wa hlơi hlơi leng kơ hluai tui kơ hmua ia, ngă đang hmua pioh hơdip mơda. Ƀuôn K'Pung hmâo 350 bôh sang anô̆, biă ñu lĕ djuai ania Êđê. Tơlơi hơdip mơda djop mơta mơ̆ng neh wa jai hrơi jai đĭ kyar. Ră anai đơ đam ƀuôn dô̆ 15 bôh sang anô̆ ƀun rin hăng 38 bôh sang anô̆ ƀun rin ƀơƀiă. Kiăng ƀuôn ƀu dô̆ sang anô̆ hlơi ƀun rin lĕ tơlơi tơnap biă, yua kơ anai lĕ hơdôm bôh sang anô̆ ƀu hmâo anih kơnang, thâo hăng hrăm tui bruă ngă đang hmua akă lu. Mơ̆ng rơnuč thun 2022, Anom wai lăng mơnuih mă bruă, tơhan rơka ruă hăng mơnuih mơnam tơring glông gum hrŏm hăng Jơnum min mơnuih ƀôn sang să Hòa Hiệp pok anih pơtô hơdră čem rông, tơjŭ pla hăng rơngaih mơñam băn ao kơ neh wa amăng ƀuôn. Anai lĕ hơdôm bruă mă ƀu kiăng thâo hră lu mơn, hơdôm hrơi pơtô pơhrăm ƀiă. Tơlơi phun lĕ mơnuih dưi pơtô pơhrăm bruă mă dưi mă yua ƀơi sang pô, plơi pla pô mơtăm. Ƀuôn K’Pung ră anai hmâo laih rơbêh kơ 50 čô đah kơmơi gum hrŏm bruă rơngaih mơñam. Sa khung anguh rim blan ăt ba glăi mơ̆ng prăk pơhrui glăi mơ̆ng 3 klăk 500 rơbâo prăk truh 4 klăk prăk. Ơi YDưp Bdap pơtŏng sit yua kơ hơdôm anih hrăm anai mơ̆ mơnuih ƀun rin, ƀun rin ƀơƀiă ƀơi ƀuôn K'Pung hmâo tơlơi gal hrưn đĭ.

“Anom pơtô bruă mă tơring glông Čư̆ Kuiñ rai pơ̆ anai pok sa anih pơhrăm brơi rông un. Ră anai hơdôm bôh sang anô̆ hmâo tơlơi kiăng rông un, arăng thâo mă yua bruă mă phrâo. Neh wa juăt laih hăng bruă blơi kam hlok kơ un ƀong, laih anun tơdah un ruă thơ iâo ơi ia jrao gah hlô mơnong nao pơjrao brơi kơ un”.

Ƀuôn Hra Ea Hning, să Dray Bhăng, tơring glông Čư̆ Kuiñ ăt hmâo pơphun mơn grŭp mă bruă hrŏm mơñam băn ao. Rơngiao kơ bruă dưi pơhrăm pioh pơđĭ dlông bruă mă, adơi amai dô̆ dưi djru prăk mă yua 30 klăk prăk pioh blơi gơnam pioh pơjing gơnam. Kơnang kơ mơnuih amăng grŭp rơngaih mơñam hmâo bruă mă hăng hmâo prăk pơhrui glăi hơđong. Amai H’ Neo gum hrŏm grŭp rơngaih mơñam hmâo giăm truh 3 thun hăng anai laih. Yua kơ pran jua ƀu ai buai anun ñu ƀu mă bruă kơdrâ̆o mơ̆ rim hrơi gir run ƀơi anih mơñam băn ao. Rim blan tơdơi kơ prăk yua blơi mraih amai H’ Neo ăt pơhrui glăi hmâo mơ̆n giăm truh 5 klăk prăk.

“Dong mơ̆ng hrơi hmâo grŭp rơngaih mơñam truh kơ ră anai tơlơi hơdip mơda pô kâo hmâo lu tơlơi gal biă. Sa blan lĕ kâo rơngaih mơñam hmâo 4 blah, pơhrui glăi hmâo mơ̆ng 3 truh 4 klăk prăk. Amăng grŭp rơngaih mơñam abih bang kah hăng leng kơ bưp ƀu ƀiă tơlơi tơnap, amăng 6 čô adơi amai rơngaih mơñam ƀing gơmơi ăt hmâo mơn adơi amai tơnap tap biă mă”.

 Ơi Bạch Đình Bắc, Kơ-iăng Khua Jơnum min mơnuih ƀôn sang să Hòa Hiệp, tơring glông Čư̆ Kuiñ lăi lĕ: Bruă Anom wai lăng mơnuih mă bruă tơhan rơka ruă hăng mơnuih mơnam tơring glông pok hơdôm anih pơhrăm bruă mă kơ mơnuih lĕ neh wa djuai ania ƀiă tui tơlơi pơsit mrô 1719 mơ̆ng Khua dêh čar hmâo ba glăi laih bôh tơhnal sit nik. Khă hnun hai, kiăng ƀing mơnuih anai tơtlaih mơ̆ng ƀun rin kơjăp sui thun, gơñu kiăng ngăn rơnoh. Bôh nik ñu, sa dua čô mơnuih hmâo hrăm tŭ mă laih ngăn drăp mơ̆ng Sang prăk gah hơdră bruă mơnuih mơnam. Samơ̆ mrô prăk dưi čan ƀu lu ôh, akă djop pioh yua kơ bruă mă blung a. Tui hăng ơi Bạch Đình Bắc, kiăng pơđĭ lu rơnoh lu hloh lĕ 100 klăk prăk rim sang anô̆, bơhmu hăng rơnoh 50 klăk prăk ră anai. Hmâo tui anun mơ̆ng djop prăk kiăng tuh pơplai kơ sa war rông hlô anet.

“Ƀing gơmơi ƀơi anai biă ñu lĕ ngă đang hmua lu, bruă ngă hmua pơdai ia hăng đang kơphê. Khă leng kơ hluai tui nua sĭ gơnam tam. Bơhmutu ñu kah hăng rông hlô lĕ ƀing gơmơi gum hrŏm pơtô bruă rông hlô, khă hnun hai gơnam sĭ hyu ƀing gơmơi ăt hluai tui arăng mơn. Dua lĕ mơnuih ƀôn sang hmâo prăk mă yua pioh pok blok đang tơnap tap biă”.

Hơdôm hrơi rơgao tơring glông Čư̆ Kuiñ hmâo pơtrut kơtang laih bruă ngă tui Jơlan hơdră pơkă mơ̆ng lŏn ia pơđĭ kyar bơwih ƀong – mơnuih mơnam kual neh wa djuai ania ƀiă hăng kual čư̆ siăng (Jơlan hơdră pơkă mơ̆ng lŏn ia 1719) kiăng yua anô̆ gal, ngă tui anô̆ yua mơ̆ng rim plơi pla, să kual neh wa djuai ania ƀiă. Mơ̆ng anun, pơjing rai jơlan pơhrui prăk, djru pơđĭ tui tơlơi hơdip mơda mơ̆ng neh wa. Kơnong yap mơ̆ng akô̆ thun 2022 truh ră anai, Anom wai lăng bruă mă, tơhan rơka ruă hăng mơnuih mơnam tơring glông Čư̆ Kuiñ pok laih hơdôm pluh anih pơtô pơhrăm bruă brơi giăm truh 6.500 čô mơnuih tui hrăm. Hơdôm gơnong bruă dưi pơhrăm biă ñu kah hăng: tơčoh băn ao, man pơkra sang, tơjŭ pla, rông hlô, rơngaih mơñam; hăng ră anai, hmâo pơplih nao laih sa dua bruă mă pơkon kah hăng: pik phong, pơhrôp kiăng hiam, tơnă hơbai. Rơbêh kơ 80% mrô mơnuih dưi pơhrăm bruă hmâo bruă mă hơđong. Kiăng pok pơhai Jơlan hơdră pơkă mơ̆ng lŏn ia 1719 amăng hơdôm thun tô̆ tui ba glăi bôh tơhnal hloh, yă Đặng Thị Huyền Trang, Kơ-iăng Khua Anom wai lăng bruă mă, tơhan rơka ruă hăng mơnuih mơnam tơring glông Čư̆ Kuiñ rơkâo đĭ:

 “Tơnap tap prong hloh lĕ anih anom mă yua, măi mok hrăm bruă mơ̆ng tơring glông lĕ dưi tuh pơplai sui laih mơ̆ Anom pơtô bruă mă lĕ ƀu djơ̆ mơnuih dưi čơkă mă mơ̆ng Jơlan hơdră gah hơdră bruă gum djru anai, anun gơnam tam măi mok kơ jơlan hơdră pơtô pơhrăm bruă mă ƀu djop, akă djơ̆ tui tơlơi kiăng ră anai mơ̆ng mơnuih ƀôn sang rơkâo gum hrŏm hrăm bruă. Anom bruă wai lăng mơnuih mă bruă hmâo pơphô brơi kơ Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring glông rơkâo hăng gơnong bruă hăng rơkâo gơnong bruă ba anom pơtô pơhrăm anăp bruă tui mơnuih dưi čơkă mă mơ̆ng Jơlan hơdră 1719”./.