Plơi Kon Tuma, să Măng Đen, tơring čar Quảng Ngãi, să Măng Cành, tơring glông Kon Plong. Tơring čar Kon Tum hơđăp) hơmâo anih ayuh hyiăng rơ-ơ̆ rơ-ot. Pơ anai, bruă pla kơphê Arabica hơmâo ba glăi rơnoh pơhrui prăk kăk phun kơ mơnuih ƀôn sang. Plơi Kon Tuma hơmâo 57 boh sang anŏ, abih bang lêng kơ sang anŏ pla kơphê; sang anŏ pla ƀiă biă mă ñu mơ̆ng 5-7 ar, sang anŏ pla lu truh 1 hektar. Yua hơmâo phun pla găl ƀơi lŏn rơ-ot anai, mơnuih ƀôn sang dưi pơklaih mơ̆ng ƀun rin, huăi đuăi hyu mă bruă apah pơ ataih kah hăng hlâo. Ayuh hyiăng gêh găl laih anun anih blơi hơđong kơphê mơ̆ng kual lŏn rơ-ot anai jing ‘Phun pla ngă pơdrong”, djru pơtrut tơlơi pơblih phrâo kual plơi pla čư̆ siăng pơ anai.

Phun kơphê kual lŏn rơ-ơ̆ tơdơi kơ pla 3 thun đôč bơnga hăng boh yơh laih anun dưi pĕ pơhrui. Rim thun truh bơyan amăng blan 10 hăng 11 kơphê tơsă, ƀơi anŏ hơmâo anih tơsă hnuăl hloh kơ blan 10 arăng pĕ boh laih. Ayong A Lương, hlăk ai 26 thun, djuai ania Hơdang (Sedang) dŏ ƀơi plơi Kon Tuma, să Măng Đen brơi thâo, sang anŏ gơñu pla 2 hektar đang kơphê, hlăk wai lăng pơgang klă, rim thun pơhrui glăi năng ai mơ̆ng 70 klăk truh 100 klăk prăk.

  “Kual lŏn pơ anai, adai rơ-ơ̆, pla kơphê huăi gleh pruih ia lu ôh. Tơdah sang anŏ hlơi hơmâo prăk blơi hơbâo pruai klă hloh, huăi wai lăng răk rem lu ôh, laih dơ̆ng boh jor hloh. Kâo hơmâo nao hrăm laih sa, dua wơ̆t hmư̆ arăng pơtô, pơčrâo ba hơdră trơ̆I than laih anun dưm kmơ̆k, pruai hơbâo. Phun kơphê anai, pla giong tơdơi kơ sa thun pruai kmơ̆k, dưm hơbâo yơh, tơdơi kơ anun ăt pruai kmơ̆k na nao amăng dua thun. Truh thun tal klâo, hơmâo boh laih, kơphê kual lŏn adai rơ-ơ̆ juăt čuh blang bơnga tañ biă mă pơkă hăng kơphê pơkŏn, truh blan 10 hăng blan 11 lĕ bơyan pĕ boh rim thun”.

Kiăng dưi ngă tui bruă pơđĭ kyar pla kơphê ƀơi kual lŏn adai rơ-ot, thun 2025 să Măng Đen hơmâo tŭ mă rơnoh jao pla rơbêh 740 hektar. Truh ră anai, đơ đam să hơmâo pla 672 hektar, dưi ngă djop 90% akŏ bruă jao. Djop plơi pla akŏ pơjing anih dơnong pla kơphê, prong mơ̆ng 50 hektar truh 126 hektar. Jơnum min mơnuih ƀôn sang să Măng Đen hơmâo djru brơi rơbêh 122 rơbâo anah phun pla, laih dơ̆ng jak iâu mơnuih ƀôn sang ba pla pơjeh hiam anăn THA1, TN1, TN2. Lu sang bruă ngă hrŏm hăng sang sĭ mơdrô lir hơbit djru pơjeh phun, djru ba hơdră wai lăng răk rem truh kơ blơi glăi boh kơphê mơnuih ƀôn sang sĭ. Tơ tă anai, đơ đam să hơmâo 225 hektar kơphê Arabica pla ƀơi kual lŏn rơ-ot pĕ pơhrui laih, hnơ̆ng boh lơ̆m sa hektar rơbêh 1 tơn mơkrah, pơ alin abih bang hơmâo truh 900 tơn. Kơphê Măng Đen hơmâo anăn, gru kơnăl hơjăn laih anun pơsit “Kơphê kual lŏn rơ-ot Kon Tum Arabica Coffee”, pơjing anŏ gêh găl prong kơ mơnuih blơi yua.

          Ơi Nguyễn Nhật Trường, Kơ-iăng khua jơnum min mơnuih ƀôn sang să Măng Đen, tơring čar Quảng Ngãi brơi thâo, să anai hơmâo pok pơhai kơčăo bruă pơđĭ kyar pla kơphê kual lŏn adai rơ-ot hăng anăp pok pơhư prong tui truh 1000 hektar rơwang bruă pơ anăp. Mơnuih ƀôn sang hmư̆ mơak hăng či ngă tui mơtam, pok prong anih pla kơphê kual lŏn čư̆ siăng dlông ayuh hyiăng adai rơ-ot. Mơnuih ƀôn sang blơi mă pơjeh pla kiăng pơhrua phun kơphê tha laih. Khă hnun, črăn bruă kơ-uă pơkra tơpung, khom pơgiăng ba nao pơ tơring čar pơkŏn ngă brơi. Ơi Nguyễn Nhật Trường brơi thâo dơ̆ng, să Măng Đen hlăk kơsem min lăng, akŏ pơdong ƀut sang măi pơkra ming pioh pơhưč ƀing ngă bruă mơdrô nao tuh pơ alin, man pơdong sang măi kơ-uă tơpung kơphê.

 “Kơphê kual lŏn rơ-ơ̆ anai, ră anai akŏ pơjing laih anih ngă hmua pla pơjing ñu. Rim thun, mơnuih ngă hmua pĕ lu laih. Pơ anăp adih, anăp ngă bruă pok pơhư prong hloh, djru gơñu lu jơlan hơdră, kơčăo bruă ngă hrŏm pla kơphê kah hăng djru pơjeh, djru hơdră wai lăng răk rem. Hrŏm hăng anun, djop sang bruă ngă hrŏm hăng sang bruă mơdrô ăt khom lir hơbit ngă hrŏm mơnuih ƀôn sang pioh pla hăng pơđĭ kyar kơphê anai”.

Ră anai, lu să amăng kual čư siăng dlông ataih gah yŭ tơring čar Quảng Ngãi kah hăng Ngọc Linh, Măng Đen, Măng Ri…pơblih tui yơh hơbô̆ ngă hmua pla kơphê, đang ƀu hiam hlâo, pơblih pla pơjeh kơphê hơdrô, pơjeh Arabica djơ găl hăng ayuh hyiăng lŏn rơ-ơ̆ hơmâo rơnoh yom hloh. Hơdôm blah đang hmua pla kơphê ngă hrŏm bruă čơkă tuai hyu ngui homestay, pơhrui glăi lu prăk kăk, pơsir bruă mă, tơlơi bơwih ƀong huă kơ mơnuih ƀôn sang. Ơi Nguyễn Hoàng Tâm, Khua anom bruă wai lăng phun pla, pơgang phun pla hăng wai lăng anŏ tŭ yua hiam gơnam tam gah Gơnong bruă Ngă hmua hăng Ayuh hyiăng tơring čar Quảng Ngãi brơi thâo, đơ đam tơring čar ră anai hơmâo 5300 hektar đang kơphê hơdrô, lu biă mă ƀơi hơdôm să čư̆ siăng kual gah yŭ tơring čar laih anun amra pok prong truh 7000 hektar amăng thun 2030. Pơjeh phun pla anai djơ̆ găl hăng lŏn mơnai ayuh hyiăng glai klô pơ anai hăng rơnoh sĭ ăt yom hloh, djru kơ mơnuih ƀôn sang hơmâo prăk pơhrui glăi hơđong. Tui hăng ơi Nguyễn Hoàng Tâm, anih blơi aka lu ôh yua tơring čar aka ƀu hơmâo sang măi, anih kơ-uă pơkra ming tơpung kơphê djơ̆ lăp, mơnuih ƀôn sang kơnong sĭ kơ ƀing ngă bruă mơdrô blơi raih daih mơ̆ng tơring čar pơkŏn đôč pơkra ming glăi.

“Khom hơmâo sang bruă mơdrô man pơdong sang măi, anih kơ-uă tơpung kơphê, pơkra ming gơnam sĭ mơdrô dưi pơtruh nao rai hăng mơnuih ƀôn sang ngă hmua, djru ba mơ̆ng bruă pla pơjing, gơnam yua ngă hmua, kmơ̆k pruai, ia jrao pơgang phun pla hăng pơtô hơdră wai lăng tong ten truh pơ pĕ kơphê ƀhu krô ba kơ-uă jing tơpung. Đơ đam pla kơnong pơ kual yŭ tơring čar, amăng čư̆ siăng anih kơdư dlông ayuh hyiăng rơ-ơ̆ laih anun mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă pô pla, anun dŏ kơƀah tơlơi thâo. Yua kơ anun, rim thun ƀing gơmơi khom hơmâo akŏ bruă pơphun anih hrăm, kiăng pơtô ba, pơčrâo brơi bruă pla pơjing djơ̆ lăp, wai lăng tong ten ăt kah hăng bruă ba yua pruih ia jrao pơgang phun pla huăi ngă sat kơ phun kơphê kual lŏn adai ayuh hyiăng rơ-ơ̆”.