VOV4.Jarai - Amăng hrơi blan man pơdong plơi pla phrâo, bruă pơphun bơwih ƀong, pơlir hơbit amăng bơwih ƀong, blơi gơnam tam, ĕp brơi bruă mă, homâo lu dong prăk pơhrui kơ mơnuih ƀon sang pơgôp, tơlơi anai lĕ yôm phăn biă mă. Ƀơi să kual ataih Dă K’nàng, tơring glông Đam Rông, tơring čar Lâm Đồng, mơnuih djuai ania ƀiă hơmâo pơlir hơbit hăng anom bơwih ƀong hrŏm Laba Banana pla phun pơtơi Laba ba glăi tŭ yua. Anai lĕ gơnam tui OCOP 4 asar pơtŭ, ba sĭ mơdrô pơ hơdôm dêh čar kual Đông Nam Á, Khač, Japan, Mi hăng hơdôm boh dêh čar kual Trung Đông.

Amai Ka Huệ (djuai ania K’ho) dŏ ƀơi ƀut plơi Bun, să Dă K’nàng, tơring glông Đam Rông, (tơring čar Lâm Đồng) lĕ ding kơna mơng anom bơwih ƀong hrŏm Laba Banana Dă K’nàng. Bruă mă rĭm hrơi kơ ñu lĕ rao pơtơi, kân pơtơi hăng dưm amăng kơthung. Anai lĕ bruă djôl đôč samơ̆ pơhrui glăi hơđong rĭm blan hăng rơbêh 7 klăk prăk. Amai Ka Huệ brơi thâo:

“Mơng hrơi nao mă bruă ƀơi anom bơwih ƀong hrŏm Laba prăk pơhrui hơđong ƀiă yơh. Hlâo adih, lơ̆m aka ƀu hơmâo anom bơwih ƀong hrŏm, lu mơnuih ƀơi anai juăt hyu čan prăk pơhlôm hăng asar kơphê mơda, hyu čan mă kmlai lu. Mơng hrơi hơmâo anom bơwih ƀong hrŏm, tơlơi anai plai ƀiă yơh, mơnuih mă bruă arăng apah hơđong amăng rĭm blan yua anun tơlơi hơdip hơđong ƀiă yơh. Ƀơi anai hơmâo lu mơnuih dŏ ƀơi kual Pang Bah hăng Pang Dung mut hrŏm pla pơtơi hrŏm hăng anom bơwih ƀong hrŏm. Mă bruă hrŏm hăng anom bơwih ƀong hrŏm hơmâo dong prăk pơhrui. Yua rĭm blan anom bruă pơkiăo nao mơnuih nao koh hăng pơgiăng glăi pơtơi mơng đang hmua neh met wa hăng prăk kak ăt brơi hlao mơn. Pla kơphê rĭm thun pơhrui ha wŏt, bơ pla pơtơi hơmâo prăk pơhrui hơdodng amăng rĭm blan”.

Amai Đặng Thị Phương hơmâo rơbêh 1 ektar hmua pơtơi pơlir hăng anom bơwih ƀong hrŏm

Ƀơi plơi Pang Bah, să Dă K’Nàng, pơtơi Laba hơmâo pla ƀơi hơdôm kơčong čư̆. Sang anŏ amai Đặng Thị Phương (djuai ania Dao) mơng Lạng Sơn nao dŏ hơdip ƀơi anai mơng thun 1995, pla lu phun kyâo boh troh hăng kơphê, tơlơi hơdip ăt bưp tơnap tap mơn. Samơ̆ 2 thun giăm anai, sang anŏ ñu hơmâo pơlir hơbit hăng anom bơwih ƀong hrŏm Laba Banana Dă K’Nàng kiăng kơ pla rơbêh 1 ektar pơtơi Laba, yua anun tơlơi hơdip ƀơƀrư̆ hơđong tui hăng pơđĭ kyar. Amai Đặng Thị Phương brơi thâo:

“Ƀuh anom bơwih ƀong hrŏm ăt pok prong, prăk pơhrui ăt hơđong. Anom bơwih ƀong hrŏm tuh pơ alin brơi ha mơkrah prăk blơi pơjeh. Sang anŏ gơmơi ră anai pla rơbêh 1 ektar. Hlâo adih pla kơphê rĭm thun pĕ pơhrui ha wŏt amăng ha thun; tơdơi kơ duh hĭ prăk blơi kmơk hăng apah mơnuih mă bruă, dŏ glăi ăt ƀu hơmâo lơi. Samơ̆ dong mơng hrơi pla pơtơi ƀiă hrơi, rĭm blan lêng kơ hơmâo pơtơi ba sĭ mơdrô. Phun hơpă mơboh hlâo pơhrui hlâo, pơhrui raih daih amăng ha thun. Kâo ƀuh prăk pơhrui hơđong ƀiă pla phun pơkŏn”.

Ơi Nguyễn Huy Phương - Khua anom bơwih ƀong hrŏm Laba Banana Dă K’Nàng brơi thâo. Ră anai, anom bơwih ƀong hrŏm glăk pơlir hăng giăm 100 boh sang anŏ kiăng kơ pla rơbêh 300 ektar phun pơtơi Laba, amăng anun hơmâo hră pơkôl kjăp, tuh pơ alin 50% mrô prăk blơi pơjeh hăng kmơk, djru brơi boh thâo pla pơjing. Laih dong, anom bơwih ƀong hrŏm ăt ƀuăn plơi tơl đang hmua hăng nua hơđong anun lĕ 5.500 prăk sa kĭ pơtơi mơtah amăng 5 thun. Ƀing kông nhơn amăng anom bơwih ƀong hrŏm nao pơhrui tơl đang hmua, mơnuih ƀon sang kơnong jŭ yap glăi hăng mă prăk đôč.

“Hăng hơdôm boh sang anŏ pơlir hơbit hăng anom bơwih ƀong hrŏm hơmâo tuh pơ alin 50% mrô prăk blơi kmơk hăng pơjeh. Gah boh thâo pla pơjing amra hơmâo mơnuih nao tơl rĭm boh sang anŏ kiăng črâo brơi neh met wa pla djơ̆ hăng hơnong pơkă sĭ mơdrô pơ tač rơngiao. Mơnuih ƀon sang ƀuh pơhrui hơmâo biă mă mơng phun kơphê, mơnuih ƀon sang tui nao pơ anom bơwih ƀong hrŏm kĭ hră pơkôl, đa sang anŏ hơmâo hơdôm blah, 5 ar, 1 ektar, 2 ektar … anom bơwih ƀong hrŏm glăk pok prong dong 1 rơbâo, 2 rơbâo ektar”.

Mă bruă ƀơi sang pơkra dưm amăng kơthung mơng anom bơwih ƀong hrŏm, amai Ka Huệ hơmâo prăk pơhrui hơđong rơbêh 7 klăk prăk

Yă Mbon K’Thơm, Kơ-iăng Khua Jơnum min mơnuih ƀon sang să Dă K’nàng, tơring glông Đam Rông, tơring čar Lâm Đồng brơi thâo, hlâo adih, mơnuih ƀon sang pla lu hloh lĕ kơphê hăng hơdôm phun pla pơkŏn, pơhrui ƀu hơđong ôh. Mơng hrơi hơmâo anom bơwih ƀong hrŏm Laba Banana Dă K’nàng, neh met wa hơmâo pơlir hơbit pla pơtơi Laba ba sĭ mơdrô pơ tač rơngiao hăng nao ngă kông nhơn ƀơi hơdôm anih pơkra dưm amăng kơthung, yua anun prăk pơhrui hơđong ƀiă yơh. Bruă anai yôm biă mă amăng man pơdong plơi pla phrâo ƀơi ƀon lan. Mơng bruă pơlir hơbit amăng bơwih ƀong pơgôp hơmâo lu dong prăk pơhrui kơ mơnuih ƀon sang. Sit biă ñu pơtơi Laba mơng anom bơwih ƀong hrŏm Laba Banana Dă K’nàng hơmâo tŭ yap gơnam tui OCOP 4 asar pơtŭ gưl tơring čar, ăt kar hăng tơlơi pơ-ư ang hăng să Dă K’nàng, tơring glông Đam Rông. Yă Mbon K’Thơm, kơ-iăng khua jơnum min mơnuih ƀon sang să Dă K’nàng pơsit tong:

“Anom bơwih ƀong hrŏm pla pơtơi Laba Dă K’nàng pơjing rai gơnam tui tơlơi pơkă amăng man pơdong plơi pla phrâo ƀơi ƀon lan, anai lĕ anăp nao pla pơjing gơnam hơđong kjăp, rĭm boh să sa gơnam tui OCOP. Hăng gơnam mơng anom bơwih ƀong hrŏm djơ̆ hăng hơnong pơkă OCOP 4 asar pơtŭ gưl tơring čar. Anai lĕ tơlơi pơ-ư ang ƀu djơ̆ kơnong anom bơwih ƀong hrŏm ăt lĕ tơlơi hok mơ-ak kơ ƀon lan. Yua gơnam mơng anom bơwih ƀong hrŏm pla pơjing ba glăi tơlơi hơđong kjăp ƀơi ƀon lan. Djop mơta bruă lĕ tơlơi gir run hrŏm mơng anom bơwih ƀong hrŏm kah hăng gong ai ƀon lan”.

Quốc Học – Ka Yến: Čih

Siu Đoan: Pơblang