VOV4.Jarai- Ră anai hlăk pơblih bơyan, mơng tơlơi pơblih adai hrơi pơ iă, rơo\t ama\ng mlăm mơmot ha\ng mơguah, hro\m ha\ng adai pơsah tui [ơ [rư\, krô kra` amu` ba truh tơlơi duăm ruă [ơi jơlan sua\ jua hloh le\, mơnuih tha rơma hăng ]ơđai muai      .

            Tơlơi duăm ruă brah jơlan suă jua [ơi phung ]ơđai muai, amra bưp ama\ng hrơi pơblih bơyan, bôh nik `u ama\ng bơyan hơjan, adai rơo\t, ]ơđai yơh amu` bưp tơlơi duăm ruă anai hloh. }ra\n “ Tơlơi suaih pral – Tơlơi hpd^p mơda” hrơi anai, ]rông lô tơlơi pơgăn pơhlôm tơlơi ruă braih jơlan suă jua hlăk bơblih bơyan brơi phung ]ơđai muai.

            Tơlơi duăm ruă [ơi jơlan sua\ jua [ơi phung ]ơđai bưp lu hloh ama\ng tơlơi pơblih bơyan le\ tơlơi ruăh braih VA, brah amidal, brah adung, brah akong đok, brah adung....Anai le\ tơlơi duăm ruă amu` suaih ha\ng sui suaih, hrim wot pơblih bơyan le\ hmâo laih tơlơi duăm ruă anai. Tơlơi ruă brah jơlan suă jua, tơdah [u hơmâo nao pơjrao abih tơlơi duăm ruă anun, amra ba truh tơlơi duăm ruă jơlan sua\ jua gah yu\   (braih akong đok, brah hơptai tơso#), bôh nik `u tơlơi brah akong đok, brah hơtai boh sui.

            }ơđai muai brah jơlan sua\ jua, hơmâo [uh kơnal duăm pơgrun, pơtuk, [le\ ia adung, pha`. Duăm pơgrun man [rô ha\ng pơgrun, pơ iă truh mơng 39-40 độ C, duăm pơgrun  mơng kraih truh tơdu tui samơ\ na nao, hơmâo sa dua ]ô ]ơđai ruă kơ a`ak, bôh nik `u ]ơđai gah yu\ 5 thun. Khă anun hai, hơmâo sa dua ]ô ]ơđai brah jơlan suă jua kraih, samơ\ [u pơgrun, [u dah huăi pơ iă kơtang ôh, bôh nik ]ơđai rơwang rơweh. Hro\m ha\ng duăm pơgrun le\ ]ơ đai pơtuk, p^t tơnăp tap, p^t [u dlăm. Hơmâo sa dua ]ô ]ơđai [u ana\m suă jua, dơl adung, samơ\ brah jơlan sua\ jua gah yu\, dleh suă jua yua brah jơlan sua\ jua, [u dah brah jơlan suă jua. Tơlơi [uh kơnal tơnăp suă jua, tơ[ong brâp, adung blang đ^, tơlang ama\ng mơda pop, [udah [ơi hdôm tơlang su\, nga\ dleh tơnăp, hrim wot sua\ jua.

            Lu phung ]ơđai ruă brah jơlan sua\ jua rơnang, kơ nong dua, klâo hrơi le\ suaih ma\ pô đu], wot dah aka mơ`um jrao kháng sinh ôh, yua dah kơman soh nga\ rai. Kho\m gleng nao tơdah ]ơđai duăm ruă [ơi jơlan sua\ jua, am^ ama ama\ng sang ano\ kho\m rak rem, wai lăng klă, laih anun tui lăng tơlơi duăm ruă ]ơđai muai anun. Yua dah tơlơi duăm amra ba rai tơnăp tap hloh, dong mơng hơdjul truh pơ kraih hloh, [ia\ hrơi đu].

          Kho\m ngă hơget tơdah ]ơđai duăm brah [ơi jơlan sua\ jua?

            Tơdah ]ơđai duăm ruă braih jơlan sua\ jua [uh kơnal `u pơtuk, pha`, [le\ ia adung, samơ\ huăi duăm pơ iă drơi jăn, [udah duăm pơgrun hơdjul, kho\m lăng su\ tơlơi duăm ruă kơja\p mơng sang ano\, ana\m brơi mơ`um ôh jrao kháng sinh laih anun jrao ngă rơ ơ\ drơi jăn. Tơdah ]ơđai muai pơtuk lu, dleh rơmon, duăm pơgrun pơ iă rơbeh 38 độ C, boh nik suă jua dleh tơnăp, kho\m ba ta` ]ơđai nao sang ia jrao giăm hloh, kiăng khăm ha\ng pơjrao hơmao, pơhlôm tơlơi ruă brah jơlan sua\ jua kraih đơi.

            Tơdah aka hơmao ba nao ]ơđai nao khăm tơlơi duăm ruă, tơdah ]ơđai duăm pơ iă rơbeh 38 độ C, ana\m ]ut brơi sum ao lu ôh, kơnong brơi ]ut sum ao prong rơhaih, rơ-ơ\ rơ-ơ\n. Kho\m sut brơi drơi jăn ]ơđai ha\ng kin, a`ru\ ha\ng ia pơđao, sut [ơi athơi, [ơi pơ ak, [ơi kuang ( tơdơi dua klâo mông sut sa wot), [udah dưm nao kin pơsah [ơi athơi, pơ ak, [ơi kuang. {u yua kin ia pler [udah ia rơo\t đơi, amra pơgăn h^ ha#u ia pơ hang, ]ơđai amra pơgrun pơ iă hloh dong, hu^ bia\ ma\.

            Khom brơi ]ơđai [o\ng bur ia, pơđao laih anun brơi mơ`um ia tum djo\p ama\ng sa hrơi. Tơdah ]ơđai mem ia tơsâo am^ kah ha\ng tơđar, [udah brơi mem lu hloh, jai lu jai klă hloh. Tơdah ]ơđai muai duăm pơ iă man [rô [udah drơi jăn pơ iă kơtang, aka hơmao ba nao khăm pơ sang ia jrao, kơnong brơi ]ơđai mơ`um ia orezon  (ORS), pơluk sa hruih 200 ml ia hơtuk pơ iă poih rơ ơ\.

          Pơhlôm tơlơi ruă brah jơlan sua\ jua brơi ]ơđai muai.

            Poih pơgăn ha\ng pơhlôm brơi ]ơđai duăm ruyă brah jơlan sua\ jua, hlăk pơblih bơyan brơi ]ơđai muai, kho\m gleng nao tơlơi [o\ng mơ`um, ]ut sum ao, ngui ngor kơtư\ hăng ]ơđai p^t. Ana\m brơi ôh ]ơđai [o\ng gơnam rơo\t, bôh nik mơ`um ia rơo\t. Tơdah adai rơo\t, khom brơi ]ơđai ]ut sum ao pơđao, wot dah ama\ng sang, [udah nao gah rơngiao, nao hrăm hră, kho\m ]ut sum ao pơđao, đoa muk pơđao, hmâo kin goang dar tơkuai, hmâo  mơnal gom [o#, hơmâo sơ set ]ut, găng tơngan. Brơi ]ơđai mơnơi ia pơđao, mơnơi ama\ng sang hơgo\m ang^n pưh nao, mơnơi giong sut drơi jăn ta`, laih anun ]ut sum ao brơi ]ơđai mơtăm yơh. Ana\m brơi ang^n thut nao ama\ng lăm sang ôh, ama\ng sang hră, anih p^t, anih ngui ngor kơ ]ơđai muai.

            }ơđai hlăk pit juăt juă lui h^ băn, mơnuih prong kho\m som brơi băn, brơi kơ ]ơđai muai, tơdah [u nga\ tui ha\ng anun, ]ơđai amu` ruă brah jơlan sua\ jua bia\ ma\.

            Hrim hrơi kho\m pơtâp brơi phung ]ơđai muai so tơgơi, boh nik ]ơđai prong, laih anun rao kong đok ha\ng ia hara pơdjai kơman. Kho\m brơi ]ơđai [o\ng huă tum jơman, kiăng drơi jan ktang, pơgăn glăi kơman ngă rai duăm ruă.

            }ra\n hdră “ Tơlơi suaih pral – Tơlơi hd^p mơda” hrơi anai, truh ]i anai pơjưh h^ laih. {ua\n bưp glăi ơi Pang yă Dôn ha\ng  neh met wa ama\ng jơlan hdră tơdơi dong ho\.

Rơluch Xuân: Pô ]ih ha\ng pôr