VOV4.Jarai - Ruă bơbru\ asar bah amăng sang ană le\ djuai ruă bơbru\ asar juăt bưp [ơi đah kơmơi hăng hmâo mrô mơnuih djai lu.

 

Anai le\ tơlơi ruă hmâo jơlan gah đ^ lu [ơi hơdôm bôh dêh ]ar glăk đ^ kyar, amăng anun hmâo dêh ]ar Việt Nam.

 

Khă hu^ rơhyưt samơ\ anai le\ sa djuai ruă bơbru\ asar amra dưi suaih abih bang tơdah dưi ruah mă, thâo ta`.

           

Ruă bơbru\ asar [ơi bah amăng sang ană jing tơlơi ruă juăt [uh sat biă yua kơ tơlơi pơplih asar gar hăng drah kơtak [ơi bah amăng sang ană, ba truh bơbru\ asar.

 

Anai le\ tơlơi ruă ba truh tơlơi djai do\ng tal dua tơdơi kơ tơlơi ruă bơbru\ asar [ơi tơsâu.

 

Bôh than ba truh tơlơi ruă anai le\, yua djơ\ siêu vi HPV (anăn iâu klah ]un mơng bôh pia Human Papilloma Virus).

 

Hrim thun [ơi rong lon tơnah hmâo rơbêh kơ 500.000 ]ô mơnuih hmâo tơlơi ruă hăng ha mơkrah amăng mrô anun djai.

 

{ơi Việt Nam, hrim thun hmâo rơbêh kơ 2.500 ]ô mơnuih djai yua kơ ruă bơbru\ asar bah amăng sang ană hăng hrim hrơi hmâo 14 ]ô mơnuih phrâo djơ\.

 

Khă lu samơ\ hmâo lu đah kơmơi [u đing nao ôh hăng kơ[ah tơlơi thâo thăi amăng bruă pơgang be\ tơlơi ruă anai.

           

Amai Bùi Thị Diên (39 thun) [ơi tơring glông Ea Hleo, tơring ]ar Daklak juăt nao pel e\p tơlơi ruă gah đah kơmơi hrơi lom kiăng, khă lu wot dưi hmâo [ing ơi ia jrao lăi pơthâo kơ bruă ruah mă tơlơi bơbru\ bah amăng sang ană samơ\ `u ăt akă ngă tui mơn.

 

Amai Bùi Thị Diên lăi pơthâo:

           

“Drơi pô kâo akă nao pel e\p tơlơi ruă bơbru\ asar bah amăng sang ană ôh.

 

Kâo lăng [ơi tivi ăt [uh lăi lu mơn kơ tơlơi ruă anai.

 

{ơi Việt Nam, mơnuih hmâo tơlơi ruă anai lu biă hăng djai lu mơn. Samơ\ hmâo tơlơi ruă dơ\ hơpă thâo dơ\ anun đu], kâo akă nao pel e\p lăng mơn.”

           

Lăi kơ bôh than ba truh ruă bơbru\ asar bah amăng sang ană, Thạc sĩ, ơi ia jrao Lê Quang Thanh, Khoa Sang ia jrao Từ Dũ ([ôn prong Hồ Chí Minh” brơi thâo:

           

“Hlâo dih, [ing ta [u thâo bôh than ba truh ruă bơbru\ asar bah amăng sang ană mơ\ kơnong kơ thâo hơdôm bôh than amra ba truh tơlơi ruă, bơhmu tu `u kah hăng: tơlơi pơđih tom rơkơi bơnai [u pơhlôm, đih tom lom thun akă prong đơi ôh [u dah hmâo lu mơnuih đih tom.

 

Samơ\ bưng le\ amăng rơwang thun 1990, bruă kơsem min bôh thâo phrâo dưi pơsit laih bôh than ba truh ruă bơbru\ asar [ơi bah amăng sang ană yua kơ djơ\ kơman siêu vi HPV.

 

Anai le\ sa djuai siêu vi hu^ rơhyư\t amra ba truh lu tơlơi ruă sat pơkon amăng drơi jăn, amăng anun ruă bơbru\ asar bah amăng sang ană, kah hăng abih bang le\ yua kơ siêu vi HPV ba truh”.

           

Hrom hăng bruă pơsit bôh than ngă bơbru\ asar bah amăng sang ană jing yua djơ\ siêu vi HPV, gah bruă ia jrao rơnuk anai ăt e\p [uh mơn jơlan ruah mă pioh pơgang be\ tơlơi ruă anai hăng bruă pel e\p HPV.

 

Gơnang kơ dưi ruah mă, thâo ta`, bơbru\ asar bah amăng sang ană amra dưi pơjrao abih mơn tơdah pô ruă ngă tui djơ\ glông hơdră pơjrao `u.

           

Hlâo dih, kiăng ruah mă ruă bơbru\ asar bah amăng sang ană hăng bruă pel e\p HPV, mơnuih hmâo tơlơi ruă anai [ơi tơring ]ar Daklak hăng kual }ư\ Siăng khom nao pơ\ hơdôm sang ia jrao pơ\ hơdôm bôh [ôn prong pơ prong kah hăng Hà Nội, Hồ Chí Minh, ngă rơngiă hrơi mông hăng rơngiă lu prak kak.

 

Mơng blan 1/2016, Sang ia jrao prong Thiện Hạnh, tơring ]ar Daklak hmâo pok pơhai laih jơlan hơdră ruah mă anai, ngă gal kơ m[s [ơi tơring ]ar dưi ]ơkă mă bruă bơwih brơi tui jơlan gah phrâo rơnuk anai [ơi tơring ]ar.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr

Tui hăng tơlơi lăi pơthâo, ruă bơbrah hruh ană khă [uh lu laih, laih anun hu\i rơhyưt biă mă, samơ\ ta dưi [uh ta` tơdah ta nao kơsem lăng virus HPV, laih anun dưi pơjrao suaih mơtăm. Kiăng thâo hluh hơdră pơgang glăi tơlơi ruă anai hăng hơdră mă yua boh thâo ia rơgơi tui hăng ră anai, [ing gơmơi hơmâo tơlơi ră ruai hăng Thạc sĩ, nai ia jrao Lê Quang Thanh, khoa sang ia jrao Từ Dũ ([on prong Hồ Chí Minh).

 

-Tơ`a: Ơ ơi ia jrao Lê Quang Thanh! Hlâo adih, [ing đah kơmơi hrơi juăt lăng kơ tơlơi ruă bơbrah hruh ană hăng hơdră kơsem lăng virus PAP.

 

Tui anun, dưi mơn ih brơi thâo, tơlơi pha ra `u kơplah wah kơsem lăng PAP hăng HPV anai hơget le\?

 

-Ơi ia jrao Lê Quang Thanh: Tơlơi pha ra kơplah wah dua hơdră pel e\p tơlơi ruă anai le\: {ơi bruă sem lăng hăng virus PAP, [ing ta gir run kiăng [uh ta` hơdôm tơlơi pơplih amăng lăm asar hlâo c\i ba truh tơlơi ruă bru\ hruh ană, laih anun [ing ta pơjrao tơl anih le\ đah kơmơi hơmâo tơlơi ruă amra [u ruă bơbrah hruh ană dong tah.

 

Hăng hơdră sem lăng virus HPV le\, hơmâo [uh đah kơmơi djơ\ virus HPV, anai le\ kman ba truh tơlơi ruă bru\ hruh ană.

 

Yua anun, hăng dua hơdră sem lăng anai, tơlơi pha ra le\, hăng hơdră sem lăng HPV le\ ta pel e\p tơhnal ba truh tơlơi ruă bru\ hruh ană; hăng hơdră sem lăng PAP le\ [ing ta tơguan [uh tơlơi pơplih amăng asar gar, ta gir run kiăng [uh ta` tơlơi ruă.

 

Yua anun, hơdră sem lăng virus HPV, pel e\p tơhnal ba truh tơlơi ruă bru\ hruh ană amra ta` [uh hloh, dưi pơjrao klă hloh pơhmu hăng lơ\m hơmâo pơplih laih amăng asar gal.

 

-Tơ`a: Ơ hnun hă ơi ia jrao ! Lu mơnuih bơngơ\t biă mă [u thâo bruă sem lăng anai ruă hă [udah bơdjơ\ nao tơlơi hơge\t mơn amăng pran jua? Laih anun amăng thun pơpă ta kiăng sem lăng tơlơi ruă bru\ hruh ană anai?

 

-Ơi ia jrao Lê Quang Thanh: {ing đah kơmơi hrơi anăm bơngơ\t đơi ôh, yua hơdră sem lăng anai amu` biă mă kah hăng sa wơ\t [ing ta nao khăm đô] mơn.

 

Hơdôm nai ia, ơi ia jrao jrao mă [uai amra ngă rơnang rơne\, tal sa le\ [u ngă ruă ôh, tal dua le\ huăi bơdjơ\ nao tơlơi suaih pral kơ mơnuih mơnam ôh.

 

Tui hăng tơlơi pơhu\i hlâo mơng jar kmar ră anai laih anun [ơi dêh ]ar Việt Nam le\, đah kơmơi truh 21 thun dưi yơh nao sem lăng hruh ană, [udah tơdơi kơ hrơi pơje\ rơkơi bơnai tal blung a, tơdơi kơ 3 thun le\, [ing ta kho\m nao sem lăng yơh.

 

-Tơ`a: Ơ ơi ia jrao! Tơdah đah kơmơi nao sem lăng kman HPV laih anun boh than ba glăi djơ\ hăng virus ngă tơlơi ruă anai mơ\, pô anun sit nik hơmâo tơlơi ruă bru\ hruh ană mơtam mơn?

 

-Ơi ia jrao Lê Quang Thanh: {u hơmâo lơi lah ! Đah kơmơi nao sem lăng HPV djơ\ hăng virus ngă ruă kơnong brơi ta pơthâo kơ sa tơlơi le\, pô đah kơmơi anun glăk djơ\ virus HPV đôc\, [u djơ\ ruă bru\ hruh ană ôh, yua dah, tui hăng tơlơi pơkă, lơm djơ\ virus HPV le\ drơi jăn ta amra dưi pơgang glăi hăng kơman anai tơbiă đuăi mơng drơi jăn ta.

 

Amăng tơlơi anai le\, pô đah kơmơi kơnong djơ\ virrus HPV jăng jăi đôc\, amra [u bơdjơ\ nao tơlơi ruă bru\ hruh ană ôh.

 

Tơlơi bơngơ\t biă mă le\, tơdah drơi jăn [ing ta [u dưi pơgang glăi ôh virus HPV le\, mơnuih anun amra djơ\ virus anai amăng sui thun, laih anun, anai le\ phun akha ba truh tơlơi pơplih amăng asar gar, hăng ba truh tơlơi ruă brah hru\ ană [udah bru\ hruh ană.

 

Tum  pơ[ut glăi, lơm sem lăng virus HPV le\, [ing adơi amai ta kho\m hơđong pran jua ngă tui djơ\ tơlơi pơtô mơng nai ia jrao laih anun ngă djơ\ hăng hơdră sem lăng hăng pơjrao khut khăt tơlơi ruă anai.

 

-Tơ`a: Ơ ơi ia jrao! Ră anai, hơdră sem lăng virus HPV hơmâo mă yua hiư\m pă p [ơi hơdôm sang ia jrao amăng [on prong Hồ Chí Minh hăng sa, dua sang ia jrao pơko\n dong?

 

-Ơi ia jrao Lê Quang Thanh: Sem lăng virus HPV ră anai hơmâo mă yua amăng tar [ar dêh ]ar ta laih, biă mă `u [ơi sang ia jrao pơjrao tơlơi ruă [ing đah kơmơi hrơi.

 

{ơi [on prong Hồ Chí Minh ră anai le\, hơdôm boh sang ia jrao pơjrao tơlơi ruă gah đah kơmơi hrơi lêng kơ hơmâo hơdră sem lăng virus HPV.

 

{ơi tơring ]ar Daklak, sang ia jrao prong Thiện Hạnh ăt pok pơhai hơdră anai mơn. Bruă anai djơ\ lăp biă mă, hơmâo lu tơlơi gêh gal kơ đah kơmơi, djru kơ [ing gơ`u hơmâo hơdră c\i sem lăng, [uh ta` tơlơi ruă bru\ hruh ană, kiăng hơmâo hơdră pơjrao h^.

 

-Tơ`a: Ơ ơi ia jrao! Kiăng pơgang h^ tơlơi ruă bru\ hruh ană, [ing adơi amai kiăng hơmâo hơdră hơge\t mơn?

 

-Ơi ia jrao Lê Quang Thanh: Klă hloh, ta kho\m kiăo tui tơlơi pơtô hlâo ră anai le\ nao khăm hruh ană djơ\ hăng thun pơkă, blan pơkă rơngiao mơng bruă pơgang glăi tơlơi ruă bru\ hruh ană le\, ăt djru ta pơgang glăi tơlơi ruă pơko\n dong kah hăng tơlơi ruă yua pơje\ rơkơi bơnai, tơlơi ruă pơko\n dong gah đah kơmơi.

 

Yua anun, tơlơi pơtô hlâo mơng [ing gơmơi le\ [ing adơi đah kơmơi kho\m nao khăm tơlơi ruă [iă hloh sa thun ha wơ\t, laih anun ngă djơ\ hăng tơlơi pơtô mơng nai ia jrao kơ hơdră sem lăng, amăng anun hơmâo hơdră sem lăng [uh ta` tơlơi ruă bru\ hruh ană le\ yôm biă mă.

 

Tal 3 le\, [ing đah kơmơi khom hơdip mơda, mă bruă, pơdơi pơdă djơ\, tơlơi [ong huă hơdră rơgoh hnun mơn.

-Bơni kơ ih nai ia jrao hơmâo pioh mông ră ră hrơi anai.

Siu H’Mai-Nay Jek: Pô ]ih hăng pôr