VOV4.Jarai - {u hmâo hlơi dưi pơsit pô amra suaih pral na nao ôh. Lom thun tha rơma tơlơi suaih pral hrom hăng tơlơi pran tơdu tui amra ta` bơdjơ\ nao biă tơlơi duam ruă.

 

Neh wa hăng [ing gơyut ta#u hloh pel e\p tơlơi suaih pral rim thun, yua kơ rim tơlơi ruă, rim wot ruă leng kơ hơdôm gru nam lăi pơthâo kơ tơlơi suaih pral mơ\ [ing gơyut khom gleng nao.

           

1 . Tơlơi ruă gah ara\ drah hơtai bôh

           

Tơlơi ruă anai le\ tơlơi juăt [uh biă, hmâo lu mơta samơ\ juăt bưp hloh le\ [ơi đing ara\ pơđoh hyu drah [ơi hơtai bôh. Lom đing pơđoh drah phun dol amra ngă oxy hăng ia bơbuă nao pơ\ hơtai bôh [u djop.

           

~u brơi [uh: Ruă tơdă, suă jua ta`, tơda mưn kah hăng hmâo gơnam ngă dol. Khă hnun hai ăt hmâo mơn lu mơnuih hmâo tơlơi ruă mơ\ [u pơdah rơđah gah rơngiao ta` ôh.

           

Hăng mơnuih amu` hmâo tơlơi ruă: Đah kơmơi truh thun abih [uh băn, [ing rơmong muă, alah gu\ hyu, [ing hmâo tơlơi ruă drah tơtăng.

           

Hơdră pơgang hlôm hlâo tơlơi ruă: Kơtưn pơhra\m drơi pô, ngă đoh rơwang [ia\, hơdư\ h^ [ong mơxin đơi, lu rơmuă; Kom mơ`um tơpai, [iêr, djup hot.

           

2 . Tơlơi ruă mơ`ă pơđoh ia sik

           

Lom mrô insulin yua kơ ara\ asar pơjing ia abih ta [ơi gah yu\ hlung asơi [u djo\p pơsir ia sik amăng drơi jăn, mrô ia sik amăng drah lu, ara\ drah tơtăng ba truh mrô ia sik [ơi hơdôm anih anom amăng drơi jăn ta đ^ tui mơn.

 

Hrom hăng anun amra ngă pơ plih [ơi ara\ drah hơtai bôh ta, bôh [leh…

           

~u brơi [uh: Dleh rơmon drơi jăn, ngă rơwang drơi jăn, nao mơ`ă lu, mơhao ia, mơta mơmot tui…

           

Mơnuih amu` hmâo tơlơi ruă anai: Tơlơi ruă nao mơ`ă pơđoh tơbiă ia sik type 1 juăt bưp hăng [ing hlăk ai yua kơ glông pơgang pơgăn mă pô răm h^ hơdôm asar ara\ pơjing ia abih [ơi yu\ hlung asơi [u dưi pơjing rai insulin.

 

Hrom hăng ruă mơ`ă pơđoh ia sik type 2 juăt bưp [ơi mơnuih rơmong muă.

           

Hơdră pơgang hlôm hlâo: Pơhra\m drơi jăn, hơdư\ h^ [ong gơnam hmâo lu sik hăng rơmuă.

           

3 . Tơlơi ruă hret tui tơlang

           

Tơlơi hro\ trun tui asar tơlang yua kơ pôt tơlang. Tơlơi ruă hmâo lu bôh than ba truh, amra yua kơ ruă lok nao lok rai, yua kơ tu\ mă calci tơdu.

           

~u brơi [uh: Ruă amăng tơlang [udah amu` jôh yua mơng gah rơngiao ngă bơdjơ\ nao.

           

Hơdră pơgang hlôm hlâo: Pơhlôm mrô calci amăng drah, biă `u le\ vitamin D, kơtưn pơhra\m drơi jăn.

           

4 . Tơlơi ruă rơka ]ung hlung asơi – pruăi giăm hlung asơi.

           

Bôh than ba truh yua rơngiă ano# dưm kơnar kơplah wah tơlơi djah rai acid hăng pran pơgang mơng kl^ tap hlung asơi, pruăi giăm hlung asơi.

 

Rơngiao kơ anun do# yua kơ bôh than pơkon dong kah hăng hormone, ngă pô [u hơđong pran jua.

           

~u brơi [uh: Ruă, ruă [ơi hlung asơi, ruă trun [ơi kơ-iăng. Juăt ruă tơdơi kơ mông [ong huă, ruă tui rơwang amăng 2-3 rơwang hrơi tơjuh.

           

Hơdră pơgang hlôm hlâo: Kom tơpai, [iêr, hot djup hăng hơdôm djuai jrao gun ngă ]ung, hơđong pran jua, anăm pioh pô bơngot sui đơi ôh.

           

5 . Ruă bơbrah hơtai siêu vi

           

Hmâo 5 mơta djuai virus ngă bơbrah hơtai le\: A, B, C, D, E. Anai le\ hơdôm kơman phun ngă bơdjơ\ nao hơtai.

           

~u brơi [uh: [u mơhao [ong huă, rơgah amăng drơi jăn, duam pơ-iă drưi, kl^ kơ`^, mơta kơ`^.

           

Hơdră pơgang hlôm hlâo: Tla#o jrao pơgang hlôm hlâo tơlơi ruă anai.

           

6 . Ruă bơbrah pung ia mơ`ă

           

Yua kơ kơman [ơi dlông pơđoh ia mơ`ă, amruih, ]ao la.

           

~u brơi [uh: Nao mơ`ă thu, mơ`ă tơbiă drah, dleh, ruă [ơi hlung gah yu\.

           

Hơdră pơgang hlôm hlâo: Anăm a` mơ`ă sui đơi ôh. Agaih rơmet drơi jăn pô, mơ`um lu ia.

           

7 . Ruă ]ăo asar [ơi sang ană

           

~u brơi [uh: Đah kơmơi juăt [u hơđong hrơi blan [uh băn, juăt ruă [ơi dua gah djeo hlung, nao mơ`ă ruă, [le\ drah [ơi kuang buang, tơbiă rai ia ko#.

           

Hơdră pơgang hlôm hlâo: Khom pel e\p na nao. Agaih rơnăk drơi pô klă.

           

8 – Ruă ]a\o asar [ơi glông pơđoh ia mơ`ă

           

Tơdah ]a\o asar [u ruă thơ, ]a\o asar [ơi glông pơđoh ia mơ`ă jing rai tơlơi bơbrah prong glông pơđoh ia mơ`ă gah đah rơkơi, ngă gun h^ pung ia mơ`ă amăng bruă pơđoh ia mơ`ă tơbiă gah rơngiao.

 

Bôh than ba truh biă `u [ơi 4 djuai: yua tưp glăi, yua hormone, yua anih anom do# hăng do# do\ng [ong huă, yua kơ hơdôm tơlơi ruă lar tưp mơng tơlơi giăm rơkơi bơnai.

           

~u brơi [uh: Nao mơ`ă tơnap, thu, ia mơ`ă khu\, đa ruă hlung gah yu\ lom nao mơ`ă.

           

Hơdră pơgang hlôm hlâo: Pel e\p na nao kiăng thâo tơlơi ruă ta`.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr