VOV4.Jarai- Amăng ha mơkrah thun anai, dêh ]ar ta pơsit hơmâo rơbêh 20.000 c\ô mơnuih duăm đung drah, 4 c\ô mơnuih djai [ơi tơring ]ar Bình Dương, Bình Phước, Cà Mau hăng Khánh Hoà.

 

Pơhmu hăng thun hlâo, mrô mơnuih duăm đung drah hro\ trun ha mơkrah laih. Khă hnun hai, dêh ]ar ta ră anai glăk bưp hơjan ia ling dăo kơtang biă mă.

 

 Anai jing ngă gal kơ kec\ c\eh mơboh, tơdah ta [u kơđiăng, [u kjăp bruă wai pơgang, amra hơmâo lu anih gluh đ^ klin.

 

Duăm đung drah le\ tơlơi ruă tưp hyu, amra hơđuh đ^ jing klin yua virus dengue ngă. Tơlơi ruă [ă hyu yua krec\ brông ke\ mơnuih duăm djơ\ virus, tơdơi kơ anun [ă hyu pơ pô pơko\n hăng nam `u ke\.

 

{ơi Việt Nam, tơlơi ruă anai hơmâo lu biă, hơmâo [ơi kual Pơngo\, Tong krah, dơnung hăng kual C|ư\ Siăng, tom hăng plơi prong hăng kual plơi pla.

 

Tơlơi ruă hơmâo na nao amăng thun, samơ\ juăt gluh đ^ jing klin amăng bơyan hơjan, biă mă `u le\ amăng blan 7,8,9,10.

 

Tơlơi ruă aka [u hơmâo jrao pơjrao ôh laih anun aka [u hơmâo văcxin pơgang lơi.

 

Juăt `u hơđuh đ^ jing klin hơmâo lu mơnuih ruă ăt ngă bruă pơjrao tơnap hloh mơn, amra ba truh tơlơi djai bru\ biă mă `u le\ hăng [ing c\ơđai muai, ngă huac\ prăk kăk, mơnuih mơnam.

 

Nam ruă:

Ruă rơnang: juăt `u duăm kraih, pơ-iă drơi mơng 39 -40 đô| C, sui mơng 2 truh 7 hrơi, [u thâo rơ-ơ\ ôh.

Ruă ako\, ruă `ip amăng thơi, gah yu\ mơta. Ngă kl^ tơbor mriah, pơkơtal.

 

Ruă kơtang:

Hơmâo hơdôm nam ruă [ing gơmơi phrâo lăi nao anun, tom hăng sa [udah lu nam ruă pơko\n dong:

 

{uh đung drah: Hơmâo nam đung drah [ơi kl^, [le\ drah amăng adung, drah amăng phun tơgơi, bro\m ju\ [ơi nam tlâ|o jrao, pơtah [le\ drah, eh ju\ (yua tơbiă drah amăng kian pruăi).

 

Ruă kian, mơhao pơtah, tơkai tơngan rơ-ơ\ hlet, pô ruă rơmuăn abih drơi jăn, [u anăm tơgu\, duăm kraih (yua drah amăng kian pruăi jing ngă rơngiă drah kơtăk amăng drơi, yua arăt drah tơdu), tơdah [u ba nao pơ sang ia jrao ta`, amra ba truh tơlơi djai bru\ mơtăm yơh.

 

Lơm ta pơmin djơ\ klin duăm đung drah, kho\m ba pô ruă nao ta` pơ sang ia jrao c\i khăm hăng pơjrao hmao tlôn.

 

Hơdră pơgang duăm đung drah:

Hơdră pơgang klă hloh le\ pơdjai kec\, hơdrip amăng ia laih anun pơgang hu\i kec\ ke\.

 

-Rơmet abih anih kec\ c\eh mơboh, pơdjai hơdrip amăng ia hăng hơdră:

+Klup kho\p abih bang gơnam pơđu\ ia hu\i kec\ mut nao c\eh mơboh.

+Hơtă nao akan amăng anih pioh ia prong (kơ[ung, kơ[ai, ia bơmun…) c\i pơdjai abih kec\, hơdrip amăng ia.

 

+ Rao abih gơnam pioh ia anet [udah prong (kơthung ia, kơthung kơphi) rim wơt hrơi tơjuh.

 

+ Du` pơ[ut, c\uh abih gơnam [u yua amăng sang ano\ hăng jum dar sang kah hăng kơc\ai, tơhla kơc\ai, mo\ng jơlu\ pơc\ah, lôp rơdêh sô,…kih rơmet anih anom, pơkup h^ hơdôm gơnam pioh ia ta [u mă yua.

 

- Hơdră pơgang kec\ ke\:

+ Buh sum ao glông hơpal.

+ Đih pit amăng misơker tom tơhrơi hăng mlăm.

+ Pruih jrao kec, pruih ia [âo hiam pơdjai kec\, jrao pik pơdjai kec\, gai pah kec\...

+ Mă yua rơđô tăng [ơi anih pit đih, misơker boh hăng jrao pơdjai kec\.

+ Brơi pô duăm đung drah đih amăng misơker, hu\i kec\ ke\ [ă hyu pơ pô pơko\n dong.

 

- Ngă hro\m hăng gong gai kơnuk kơna laih anun anom ia jrao amăng hơdôm tal hyu pruih jrao pơgang.

 

Hơdjă pơjrao duăm đung drah

Ră anai, duăm đung drah aka [u hơmâo jrao văcxin pơgang hăng jrao mơ`um klaih mơtăm ôh.

 

Lơm phrâo [uh nam ruă, pô duăm kơnong kiăng nao pơ anom ia jrao anet giăm sang đôc\, arăng pơtô brơi hơdră pơjrao [ơi sang mơ\ [u kiăng nao pơ sang ia jrao ôh.

 

Tơdah ruă rơnang ta wai lăng pô ruă pơ sang tui hăng anai:

 

Brơi pô ruăm đih pơdơi.

Brơi mơ`um lu ia, ta dưi mơn mă yua ia Oresol, ia boh troh amra klă hloh.

Brơi [ong c\ăo, sup, ia tơsâo.

 

Yua jrao ngă rơ-ơ\ drơi jăn, (jrao paracetamol [udah dưm jrao rơ-ơ\ drơi [ơi amăng eh, anăm yua ôh jrao aspirin c\i ngă rơ-ơ\ drơi jăn), dưm khăn ngă rơ-ơ\ amăng drơi jăn.

 

Lăng su\ na nao, tơdah [u đung drah [udah kơtang hloh kah hăng pit lik, pơpư\ suh sah, tơkai tơngan rơ-ơ\ hlet, ruă kian, pơtah lu kho\m kiăng nao hlao pơ sang ia jrao mơtăm yơh.

 

C|i pơgang tơlơi ruă drah amăng dlô hăng drah amăng kian pruăi, lơm ta đing hơmâo tơlơi ruă ta kho\m ba nao pơ sang ia jrao mơtăm.

 

Juăt `u, tơlơi ruă hơmâo nam mơng 2 truh 7 hrơi, kơtang biă mă `u le\ duăm kraih amăng hrơi tal 4, tal 5: pô duăm phuaih pran, gel glar, mơa`ă aset, ară pơpư\ rơnang, arăt drah tơdu; kơtang hloh le\ [u thâo pơkă lăng arăt, [u thâo pơkă arăt drah dong tah (arăt tơdu).

 

Pô duăm đung drah kho\m kiăng pơjrao gir laih anun djru pơmut drah amăng drơi, tơdah [u pơjrao hmao tlôn amra ngă pơkơa`ăk, tơdu arăt, [le\ drah amăng kian pruăi, [le\ drah amăng dlô…ba truh tơlơi djai bru\.

 

                                                                Siu H’Mai: Pô c\ih hăng pôr