VOV4.Jarai - Hlâo adih, tơlơi ruă pơtuk hơngot dưi dăp amăng 4 tơlơi ruă tơnap pơjrao, anun le\ sa amăng 4 mơta tơlơi ruă pơjrao [u suaih.

 

Samơ\ ră anai, tơlơi ruă anai dưi pơjrao suaih abih bang tơdah thâo ta` hăng pơjrao hmao tlôn.

 

Khă hnun hai, Việt Nam ră anai ăt glăk do\ng amăng mrô 22 bôh dêh ]ar hmâo mrô mơnuih ruă pơtuk hơngot lu hloh rong lon tơnah.

 

Bôh than ba truh le\ yua tơlơi pơmin mơng m[s akă prong, bruă ngă dơneh đuăi mơng plơi pla hăng hơdôm mơnuih hmâo tơlơi ruă anai ăt do# mơn, ngă brơi kơ bruă pơgang pơgăn tơlơi ruă anai do# bưp lu tơlơi tơnap tap.

           

Tui hăng Khul wai lăng bruă ia jrao rong lon tơnah, ră anai hơnong `u rim thun [ơi rong lon tơnah hmâo năng ai `u 9 klăk ]ô mơnuih hmâo tơlơi ruă pơtuk hơngot hăng hmâo 1 klăk 300 rơbâo ]ô mơnuih djai yua kơ tơlơi ruă anai.

 

Việt Nam ră anai glăk do\ng 12 amăng mrô 22 bôh dêh ]ar hmâo mrô mơnuih ruă pơtuk hơngot lu hloh rong lon tơnah, hăng năng ai `u 130 rơbâo ]ô mơnuih ruă hăng 16 rơbâo ]ô mơnuih djai rim thun.

           

Tơlơi ruă pơtuk hơngot le\ sa tơlơi ruă yua kơ djơ\ kơman ngă pơtuk hơngot ba truh. Kơman anai mơng pô anai tưp kơ pô adih tui jơlan suă jua.

 

Lom mut amăng drơi jăn, `u amra prai asar gar amăng drơi jăn. Pô ruă amra djai tơdah [u thâo ta` hăng pơjrao klă.

           

Lăi nao kơ tơlơi brơi [uh mơng tơlơi ruă anai, ơi ia jrao chuyên khoa I Nguyễn Kim Mỹ, Kơ-iăng Khoa Sang ia jrao pơjrao tơlơi ruă pơtuk hơngot hăng tơlơi ruă gah kơso# tơring ]ar Daklak brơi thâo:

           

“Hơdôm tơlơi brơi [uh đing đăo hmâo tơlơi ruă pơtuk hơngot le\ pô ruă pơtuk,  khak tơbiă ia klak mơng 2 rơwang hrơi tơjuh hăng lu hloh kơ anun. Anai le\ tơlơi brơi [uh rơđah hloh.

 

Rơngiao kơ anun do# hmâo tôm tơlơi pơtuk tơbiă drah, tơnap suă jua, rơwang, ruă [ơi tơdă, biă `u brơi [uh [le\ ia ha#u, anun le\ ayuh hyiăng hơđong, amra rơ-o\t samơ\ pô ruă ăt [le\ ia ha#u mơn”.

           

Tơlơi ruă pơtuk hơngot pơ pha jing dua mơta phun le\ ruă hơngot kơso# hăng gah rơngiao kơ kơso#. Amăng anun ruă hơngot kơso# jing lu hloh, hmâo 80%.

           

Thun 2017, Sang ia jrao pơjrao tơlơi ruă pơtuk hơngot hăng tơlơi ruă gah kơso# tơring ]ar Daklak hmâo pel e\p hăng pơjrao brơi rơbêh kơ 1000 ]ô mơnuih hmâo tơlơi ruă anai, amăng anun hmâo 50 ]ô mơnuih djơ\ tơlơi ruă hơngot kơso# kơdo\ng glăi ia jrao.

 

Ơi ia jrao Nguyễn Kim Mỹ brơi thâo mrô mơnuih hmâo tơlơi ruă hơngot kơso# kơdo\ng glăi ia jrao amăng thun rơgao đ^ laih 4 ]ô mơnuih bơhmu hăng kơ]a\o bruă pơjrao tơlơi ruă mơng sang ia jrao, anun le\ tơlơi lar hyu mơng tơlơi ruă pơtuk hơngot amăng mơnuih mơnam do# lu biă.

 

Lu mơnuih pơtuk hơngot nao pơ\ sang ia jrao lom ruă kraih laih, ngă brơi tơlơi lar hyu amăng mơnuih mơnam prong, hrom hăng anun, bruă pơjrao ăt bưp tơlơi tơnap mơn. Ơi ia jrao Nguyễn Kim Mỹ brơi thâo dong:

           

“Mơnuih ruă pơtuk hơngot ră anai ăt do# tơ`^t glăi drơi pô mơn, [u djơ\ [ơi m[s pơ\ kual asue\k, ataih ôh mơ\, wot mơnuih thâo thăi hai, mơnuih apăn bruă kơnuk kơna ăt tơn^t glăi drơi pô mơn.

 

Yua tơlơi anai ba truh do\p tơlơi ruă. Gơ`u [u hmâo nao pel e\p [udah rong blơi mă ia jrao pơjrao”.

           

Ră anai, tơlơi ruă pơtuk hơngot hmâo ia jrao dưi pơjrao laih hăng dưi pơjrao suaih hlao, tơdah pô ruă thâo ta` hăng pơjrao hmao tlôn.

 

Rơđah biă `u kah hăng ơi Nguyễn Thành (68 thun) pơ\ phường Tân Lợi, plơi prong Buôn Ma Thuột, tơring ]ar Daklak.

 

Rơgao hăng anai hơdôm blan, ơi Thành thâo amăng drơi pô hmâo hơdôm gru brơi [uh hling hlang, amăng drơi [uh rơgah ga` na nao, juăt pơtuk hăng ruă tơda.

 

~u ta` nao pel e\p mơtăm hăng dưi pơkă le\ ruă pơtuk hơngot.

 

Tơdơi kơ 3 rơwang hrơi tơjuh pơjrao, tơlơi suaih pral mơng `u pơ plih rơđah laih. Ơi Nguyễn Thành lăi pơthâo:

             

“Kâo nao pơ\ Sang ia jrao pơjrao tơlơi ruă pơtuk hơngot hăng tơlơi ruă gah kơso# tơring ]ar Daklak pơjrao ăt hmâo 3 rơwang hrơi tơjuh laih mơn, tơlơi suaih pral [uh `u hơđong laih.

 

Lăi kơ tơlơi pơtuk hă ră anai plai [ia\ laih. Pơtuk, dol tơda hă kah hăng plai [ia\ laih mơng 70-80%”.

           

Tui hăng [ing ơi ia jrao juăt bruă, tơlơi ruă pơtuk hơngot amu` lar tưp hyu amăng mơnuh mơnam.

 

Kơman ngă ba truh tơlơi ruă amăng ia klak, ia bah amăng pô ruă. Lom pơtuk, pơha`, khak ia khak, ră ruăi… pô ruă ngă dah hyu kơman amăng ayuh hyiăng, ngă tưp hyu pơ\ pô pơkon jum dar.

 

Tơlơi ruă ăt amra tưp tui mơn gah jơlan ta yua hrom mong jam, [uông hăng pô ruă.

           

Kơman ngă pơtuk hơngot amra hơd^p amăng drơi jăn, lom pran tơdu thơ amra ]eh ]ar hăng ta` ba truh tơlơi ruă.

 

Lom djơ\ kman, pô ruă khom nao pel e\p, pơkă lăng [ơi hơdôm bôh sang ia jrao juăt pơjrao tơlơi ruă anai, hmâo glông hơdră pơjrao djơ\ hơnong pơkă anun kah mơng dưi pơjrao suaih.

 

Pô ruă amra nao pơ\ hơdôm bôh Sang ia jrao prong gưl tơring glông hăng Sang ia jrao pơjrao tơlơi ruă pơtuk hơngot hăng tơlơi ruă kơso# tơring ]ar Daklak, mrô 136 Nguyễn Thị Định, phường Thành Nhất, plơi prong Buôn Ma Thuột, tơring ]ar Daklak, kiăng pơkă lăng hăng pơjrao tơlơi ruă.

 

Anai ăt le\ anih anom pơjrao tơlơi ruă anai [ơi kual }ư\ Siăng ]ơkă pơjrao tơlơi ruă pơtuk hơngot kơdo\ng glăi jrao.

 

Ơi ia jrao juăt bruă chuyên khoa 1 Nguyễn Kim Mỹ, Kơ-iăng khoa Sang ia jrao pơjrao pơtuk hơngot hăng ruă kơsô| tơring ]ar Daklak, lăi pơthâo rơđah hloh kơ bruă pơgang glăi kman pơtuk hơngot (kman lao) [ơi tơring ]ar.

 

Ơ ơi ia jrao, ră anai, tơlơi thâo hluh mơng ană plơi kơ tơlơi ruă kman pơtuk hơngot hiư\m pă?

 

Ơi ia jrao Kim Mỹ: Lăng nao abih bang, hơdôm [ing rai pơ sang ia jrao pơjrao ruă pơtuk hơngot (bệnh lao) [ơi tơring ]ar juăt `u ruă kơtang soh.

 

Lơ\m [ing gơmơi sem lăng drah le\ juăt `u mơng 2+ truh kơ 3+, [ơi ano\ `u [ing ruă pơtuk hơngot mơ`um jrao [u djơ\ dong tah.

 

{ing ruă nao khăm tơlơi ruă pơtuk hơngot kaih đơi yua lu mơta bruă, [u thâo hlâo, [udah pơ-ai mơng pô hai hơmâo mơ\n.

 

Bruă pơgang glăi kman pơtuk hơngot [ơi dêh ]ar ta lăi hro\m hăng [ơi Daklak lăi hơjăn amăng 10 truh kơ 15 thun anai hơmâo pơtô blang lu laih.

 

Biă mă `u le\ thun 2015, jơlan hơdră pơgang glăi tơlơi ruă pơtuk hơngot hơmâo Khoa dêh ]ar ta k^ pơsit bruă pơgang glăi kman pơtuk hơngot truh thun 2020 laih anun anăp nao truh thun 2030, Việt Nam kho\m pơjrao abih tơlơi ruă pơtuk hơngot.

 

Khă pơtô blang, pôr tơlơi pơhing lu laih, samơ\ [ơi kual ataih, kual asuek le\ mrô mơnuih [on sang thâo tơlơi pơhing anai aset biă.

 

Lu wơt arăng nao pơ sang ia jrao lơ\m ruă kơtang laih, yua lơ\m [ing gơ`u ruă, [ing gơ`u pơjrao mă hơjăn, blơi mă jrao mơ`um [udah ngă yang rơbang. Lơ\m [u klaih tah, ruă kơtang yơh kah mơng ba nao pơ sang ia jrao.

 

Hloh kơ anun dong, sang ano\ tơnap, pơmin tơdah nao pơ sang ia jrao hro\ prăk, yua anun [ing gơ`u [u nao pơjrao ôh.

 

Sa tơlơi dong le\, [ing gơ`u pơmin [ing gơ`u djơ\ kman pơtuk hơngot samơ\ [u nao khăm lăng ôh yua hu\i arăng thâo, hu\i arăng dơneh, yua anun [ing gơ`u kơdo\p h^. Truh ruă kơtang, pơtuk tơbiă drah kah mơng nao pơ sang ia jrao.

 

Ơ ơi ia jrao, ră anai [ơi le\ tơlơi lông lăng prong hloh amăng bruă ngă tui jơlan hơdră pơjrao abih tơlơi ruă pơtuk hơngot [ơi Việt Nam?

 

Ơi ia jrao Kim Mỹ: Ră anai, ruă pơtuk hơngot dưi mơ\n pơjrao klaih, tơdah ta ngă tui hơdră anai: blung a le\ ta` thâo krăn tơlơi ruă, tơlơi ruă do\ tơdu, kman [ong amăng drơi aka prong ôh.

 

Tal dua le\, [ing ruă kho\m pơjrao kiăng tui tơlơi pơtă pơtăn mơng ơi ia jrao. Tui anun le\ pơjrao kiăo tui djơ\ mông pơkă, djơ\ ia jrao mơ`um, tlâ|o jrao djơ\ mông laih anun kho\m nao sem lăng ia khăk lơ\m nao pơjrao, djơ\ tui tơlơi pơtô c\i sem lăng klaih hă aka ôh.

 

Tơdah [ing ta pơjrao klaih kơ sa c\ô ruă pơtuk hơngot kah hăng bruă ta dưi pơgang brơi tơlơi ruă kơ [ing pô pơko\n mơ\n.

 

Ruă pơtuk hơngot dưi pơjrao klaih. Samơ\ ră anai, bruă kman pơtuk kơdong glăi ia jrao jing tơlơi bơngot biă mă [ơi rong lo\n tơnah, [u kơnong kơ Việt Nam ôh.

 

Việt Nam glăk dong tal 15/30 boh dêh ]ar hơmâo mrô kman pơtuk hơngot kơdong glăi ia jrao lu hloh [ơi ro\ng lo\n tơnah.

 

Tơlơi ruă anai pơjrao tơnap biă. Hăng [ing ruă pơtuk hơngot juăt pơjrao mơng 6 truh 8 blan, samơ\ [ing djơ\ kman pơtuk kơdong glăi ia jrao le\ kho\m do\ pơjrao truh 20 blan.

 

Hơnong pơkă pơjrao klaih [iă đôc\, yua anun hrơi mông pơjrao sui, ia jrao đăm amăng drơi jăn jing ba truh tơlơi sat mơ\n, yua anun [ing ruă juăt lui h^ [u pơjrao tơl tơhnal ôh.

 

Juăt `u [ing ruă pơtuk hơngot [u mut hăng ia jrao le\ yua djơ\ kman pơtuk sa wơ\t laih mơng hlâo, yua anun [ing gơ`u [u hiam drơi jăn đơi ôh, [u anăm gơgrong glăi hăng ia jrao dong tah.

 

Ră anai tar [ar dêh ]ar ta gir pơjrao klaih kơman pơtuk hơngot kơdong glăi ia jao mơng 60-75%.

 

Ơ ơi ia jrao, mơnuih [on sang kiăng thâo hluh kơ tơlơi ruă pơtuk hơngot anai hiư\m pă hu\i [ă hyu amăng mơnuih tơpuôl?

 

Ơi ia jrao Kim Mỹ: Mơnuih [on sang kiăng lăng jơlan hơdră pôr pơthâo tơlơi pơhing ruă pơtuk hơngot lu hloh, kiăng thâo hluh pơtuk hơngot hiư\m pă `u, [ă hyu hiư\m pă.

 

{ơi anăp le\ kho\m thâo hluh tơlơi ruă pơtuk hơngot le\ tơlơi ruă hơmâo kman pơtuk kiăo tui jơlan suă jua, laih anun pơtuk rơka kơsô| kah mơng [ă hyu, [ơ pơtuk hơgot rơngiao mơng kơsô| le\ [u [ă ôh.

 

Tal dua le\, tơlơi ruă pơtuk hơngot dưi pơjrao klaih. Tal 3 le\, ia jrao pơjrao hơmâo kơnuk kơna ta brơi đôc\ đac\.

 

Lơ\m [uh tơlơi ruă hơget thơ ta đing djơ\ kman pơtuk hơngot le\ kho\m nao pơ sang ia jrao mơtăm c\i hơmâo arăng khăm, pơtô brơi hơdră pơjrao.

 

Hai! Bơni kơ ih ơi ia jrao ho\!

Siu H’ Prăk - Siu H' Mai: Pô ]ih hăng pôr