VOV4.Jarai - Ơi pang, yă dôn hăng [ing gơyu\t khăp! Ruă amruih kôl [ơi bôh [leh jing sa tơlơi ruă lu mơnuih hmâo, [ơi hnưr thun lu. Tơlơi brơi [uh blung a juăt `u le\ nao mơ`ă [uh [le\ tom drah, amu` ba truh tơlơi ruă bơbrah jơlan mơ`ă hăng ruă [ơi tơlang su\. Ruă kôl amruih [ơi bôh [leh ăt amra dưi thâo mơn tui jơlan phin ru\p X quang pel e\p. }ra\n hơdră “Tơlơi suaih pral kơ abih bang mơnuih” rơwang hrưi tơjuh anai, [ing gơmơi lăi nao kơ bruă pơgang tơlơi ruă kôl amruih [ơi bôh [leh tui jơlan [ong mơ`um. Rơkâo kơ ơi pang, yă dôn hăng [ing gơyu\t hmư\ hrom ho\:

            *Tơlơi ruă kôl amruih [ơi bôh [leh hmâo lu mơta, amăng anun juăt bưp lu le\ amruih canxi kôl, kiăo tui anun le\ amruih struvit kôl, amruih achid uric kôl, amruih cystin kôl.

            Ruă kôl amruih [ơi bôh [leh pơjing rai ano# ul mơng sa amăng hơdôm mơnong l^k amăng ia mơ`ă lu hloh hơnong `u hmâo hăng djơ\ hăng tơhnal mơ\ mơnong anai amra dưi kôl glăi. Hmâo lu hơdră pioh pơgang kôl amruih [ơi bôh [leh, amăng anun pơplih glăi mơnong [ong huă hrim hrơi dưi lăng le\ jơlan gah ba glăi bôh tơhnal hloh. Kiăng dưi ngă tơlơi anun, hrim ]ô mơnuih khom hmâo pran run đ^ yua kơ [u amu` ôh “pơgăn khu\t khăt `u” samơ\ mơnong [ong huă kah hăng akan krô, mơnong krô, hơdang krô, lạp xưởng, hơdôm djuai măm, kiăn pruăi un, rơmô, sôcôla…

            Mơ`um lu ia: Anai le\ jơlan pơgang hlôm hlâo ba glăi bôh tơhnal, pơhlôm hloh. Bơyan phang ayuh hyiăng hơ-uh hang, ta juăt [le\ ia ha#u, ia mơ`ă kôl, amu` ba truh amruih kôl [ơi bôh [leh biă, anun khom mơ`um ia lu kiăng ia mơ`ă `u hlai h^. Hrim hrơi ta#o hloh mơ`um năng ai `u mơng 2,5 – 3 lit ia [u dah [ong mơ`um ngă hiưm hơpă pioh ia mơ`ă dưi hmâo rơbêh kơ 2 lit ha mơkrah amăng sa hrơi.

            Hơdư\ [iă [ong mơnong hmâo lu oxalat: Kah hăng [ir ju\, ia ]e ju\, sôcôla, rơtă na`, hơbơi ngu, hơbơi a`ăm hơbơi, cà rốt, bôh táo, bôh jơmâo, ]ik, bôh đào, rơsun Prăng…

            {ong hơbơi ngu, [ong [ia\ a`ăm mơnong hlô: Anăm [ong mơxin đơi ôh, [ong lu asar mơnong. Mơnong [ong hmâo tom lu hra hăng ia đạm amra ngă hro\ trun đo# pH ia mơ`ă, pơtrut pơđoh tơbiă calcium hăng cystine, pơjing rai amruih kôl. Rơngiao kơ anun `u do# ngă hro\ truh pơđoh tơbiă citrat, jing ia djru pơgăn tơlơi pơjing amruih kôl.

            Mơ`um lu ia bôh kam, bôh kruăi mơxa\m: dua djuai mơnong pioh mơ`um anai hmâo lu citrat, jing ia djru pơgăn glăi tơlơi pơjing amruih kôl amăng drơi jăn.

            {ong huă lu a`ăm hla rok: asar hla rok amra djru ngă l^k ta`, be\ đôm glăi amăng pruăi, hro\ trun tơlơi hr^p mă ia oxalat mơng pruăi pioh pơjing amruih kôl [ơi glông pơđoh ia mơ`ă. Rơngiao kơ anun, ia kiềm mơng a`ăm hla rok amra ngă pơđoh đuăi lu citrat kơdo\ng glăi amruih kôl.

            Be\ [ong lu mơnong [ong hmâo ia purine: yua kơ ba truh amruih kôl [ơi jơlan pơđoh ia mơ`ă kah hăng akan krô, asar mơnong krô, măm, kiăn pruăi un, rơmô…

            {ong lu mơnong [ong hmâo ia calcium: ia tơsâu hmâo lu calcium. Hrim hrơi amra dưi mă yua năng ai `u 3 kơ]ok ia tơsâu rơmô [u dah sa dua mrô `u dưm dưm hăng hơdôm mơnong [ong mă mơng ai tơsâu rơmô kah hăng [ơ, phômai… Anăm kom a` rơgao hơnong đơi mơn hơdôm mơnong [ong hmâo tom calcium yua kơ tui anun amra ba truh tơlơi [u dưm kơnar lom hr^p mă calcium, ngă drơi jăn hr^p mă glăi lu hloh ia oxalat mơng pruăi hăng pơjing rai amruih kôl [ơi bôh [leh. Khă hnun hai, kiăng hơdor, kơnong kơ hmâo ia calcium [ơi mơnong [ong kah mơng hmâo tu\ yua, ia jrao gun hmâo tom calcium [u djru brơi klă ôh amăng bruă be\ tơlơi pơjing amruih kôl [ơi bôh [leh.

            Tơlơi ruă amruih kôl [ơi bôh [leh juăt ngă glăi biă. Lom ngă glăi bruă pơjrao `u amra tơnap hloh. Yua anun, khă hmâo tơlơi ruă amruih kôl bôh [leh laih [u dah akă hmâo, ăt kiăng đing nao mơn mơnong [ong huă, hơdră [ong huă kiăng be\ tơlơi pơjing rai amruih kôl.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr