VOV4.Jarai - Tơlơi ruă viêm kết mạc (ruă mriah alăk mơta) le\ sa amăng hơdôm tơlơi ruă juăt [uh hloh [ơi mơta. Tơlơi ruă juăt hơmâo amăng hrơi mông pơplih bơyan, mơng bơyan puih truh bơyan phang, gah rơnggiao hơmâo lu angin, amruih.

 

{ơi [ing c\ơđai, tơlơi ruă mơta mriah amra hơmâo mơn mơng nge. Anai le\ tơlơi ruă amu` mơn pơjrao samơ\ tơdah pơjrao [u djơ\ le\ amra ba truh tơlơi ruă pơko\n, bơbec\ sat kơ mơta [ing c\ơđai tơdơi anai.

 

Alăk kô| mơta yơh amu` hơmâo amruih, angin mut nao, yua hnun amu` hơmâo tơlơi ruă biă mă. Hodôm tơlơi ruă juăt hơmâo [ơi alăk mơta le\: hơmâo ia rơnah bơrơtut [ơi lăm mơta, thu mơta, bluh asar amăng alăk mơta, amăng anun juăt [uh hloh le\ ruă mriah alăk mơta. Anai le\ tơlơi ruă yua alăk mơta djơ\ kman, ngă mơta bơbrah, mriah, mưn hrop hrop, hơmâo eh mơta, kơtal mơta…

 

Tui hăng ơi ia jrao Lê Văn Thanh Bình, khua pơjrao djop tơlơi ruă, Sang ia jrao pơjrao mơta tơring ]ar Daklak, ruă mriah alăk kô| mơta hơmâo [ơi djop mơnuih yơh, mơng ană nge (yu\ ha blan) truh kơ [ing tha.

 

{ơi [ing nge, ruă mriah alăk mơta juăt yua [ă mơng am^ `u, hơmâo mơng kman chlamydia yua pơjuăt rơkơi bơnai [udah ruă djơ\ krơ mơ\ [u pơjrao jing [ă nao pơ ană, hăng nam ruă juăt [uh le\ bơbrah mơta, mriah, [u thâo blang mơta. Bơ [ing c\ơđai rơgao mơng nge truh kơ prong, ăt kah hăng [ing tha mơn, tơlơi ruă anai yua virsu, kman ngă [udah yua amruih, brui bơnga, blâu hlô pưh nao amăng mơta…

 

Ruă mriah alăk mơta amu` pơjrao, khă hnun, lu am^ ama [ing c\ơđai kơ [ah tơlơi pơmin, [u nao khăm hlao mơtam ôh mơ\ lơ\m [uh c\ơđai ruă le\ nao blơi jrao mơ`um mă, đa kiăo tui hơdră pơjrao mơng ơi yă đưm ngă tơlơi ruă kơtang hloh, amra ngă răm mơta c\ơđai tơdơi anai.

 

Kah hăng mô| Lê Khả Hân (15 blan) do\ [ơi tơring glông Krông {uk, Daklak. Lơ\m  [uh mô| Hân mriah mơta, tet [leo [ơi mơta, khă mơng thâo laih gơ\ ruă mriah alăk mơta, samơ\ sang ano\ `u [u ba nao khăm ôh, blơi mă ia hra đôc\ glăi tơdjôh.

 

Tơdơi kơ ha wơ\t hrơi tơjuh, [u plai ôh, ano\ lem mơta bơbrah kơtang hloh, tom [le\ drah dong, hnun kah sang ano\ `u mơng ba nao pơ Sang ia jrao Pơjrao mơta tơring ]ar Daklak khăm hăng đih pơjrao. Amai Vũ Thị Hương, am^ pô ruă brơi thâo:

 

“Amăng plơi [ing c\ơđai ruă mriah alăk kô| mơta le\ amra [ă hyu [ing go\p `u mơtăm yơh yua dah gơ`u ngui hro\m. kâo pơmin ană kâo ruă mơta đôc\ đac\ mơn, [u ăng rơmăng dong tah `u ruă kơtang tui anun. Lơ\m ruă kâo nao mă bruă, [u hmao lăng tong ten lơi, yua hnun blơi mă ia hra glăi tơdjôh đôc\, abih ha wơ\t hrơi tơjuh kah mơng ba mô| gơ\ nao khăm”.

 

Ơi ia jrao Lê Văn Thanh Bình brơi thâo, tơlơi ruă mriah alăk mơta kô| tơdah ta` [uh ta` pơjrao, tơdơi kơ 7 truh 10 hrơi đôc\ amra klaih mơtăm yơh, kơđai glăi, tơdah [u pơjrao djơ\ hơdră amra glăm ba tơlơi truh sat. ơi ia jrao Lê Văn Thanh Bình lăi:

 

“Juăt `u, tơlơi ruă mriah alăk akô| tơdah pơjrao klă le\ huăi ngă răm mơta ôh, samơ\ tơdah kơtang, ruă truh pơ alăk ju\ le\ amra ngă kơbum ia rơnah, mơ`um jrao [u djơ\ dong, đa amăng jrao hơmâo corticoid amra ngă rơka kơtang hloh, tơdah grăng hai ăt hơmâo nam rơka mơn, ngă mơta lăng [u rơđah dong tah”.

 

Bơyan puih phang le\ hrơi mông amu` hơmâo tơlơi ruă mriah alăk mơta kô|. {ơi [ing c\\ơđai yua [u ai pơgang klin duam ruă ôh yua hnun amra amu` hơmâo tơlơi ruă hloh. Rơngiao kơ bruă thâo krăn djơ\ tơlơi ruă đah mơng hmao tlôn ba c\ơđai nao pơjrao, am^ ama [ing c\ơđai kho\m thâo pơgang tơlơi ruă kơ ană bă mơn, biă mă `u be\ h^ hơdôm tơlơi pơjrao [u djơ\.

 

{ơi anai le\ gơmơi pioh mông ră ruai hăng ơi ia jrao Lê Văn Thanh Bình, mă vruă gah anih pơjrao abih bang tơlơi ruă, Sang ia jrao pơjrao mơta tơring ]ar Daklak kơ tơlơi ruă mriah alăk kô| amăng mơta.

 

- Ơ ơi ia jrao! Lơ\m pơjrao mă pô tơlơi ruă mriah alăk kô| mơta, hơdôm tơlơi hơget thơ [u djơ\ hơdră pơjrao laih anun ba glăi tơlơi truh sat hơget mơn?

 

- Ơi ia jrao Lê Văn Thanh Bình: Tal sa le\ nao blơi jrao mơ`um mă pô. Hăng [ing do\ ataih đơi mơng sang ia jrao, aka [u dưi nao khăm mơtăm ôh le\ ta blơi ia hra Nacl 9‰ c\i tơdjôh amăng alăk mơta, [u dưi rao hăng ia hra ngă mă ôh yua dah [u pơhlôm mrô pơkă amăng ia hra, tal dua le\ ia hra ta ngă mă hu\i [u hơdjă. Sa tơlơi kiăng be\ dong le\ hơmâo pô djet ia tơsâo tơdjôh amăng alăk mơta, dưm nao hot, kơhul mơta…amra ngă ruă kơtang hloh.

 

Đa le\ sang ano\ `u hơmâo ha c\ô mơnuih ruă mriah alăk mơta, giong anun [ă hyu kơ pô pơko\n dong. Pô ruă nao khăm pơ ơi ia jrao giong anun blơi jrao brơi abih sang `u hlao. kâo pơtă [u dưi ngă tui anun ôh.

 

Yua dah pha pơ mơnuih le\ hơmâo tơlơi ruă phara, [u thâo hlâo ôh, yua hnun [u dưi yua jrao tă tăn tui anun ôh. Tal dua dong, sang s^ ia jrao ră anai, đa thâo s^ le\ `u s^ jrao kháng sinh đôc\, đa brơi tom jrao pơko\n dong, hơmâo Corticoid thơ amra ngă răm mơta [ing c\ơđai mơtăm yơh.

 

Kơ ia jrao hơmâo Corticoid, sa dua hrơi blung a jrao amra ngă mơta pla [iă ruă, plai [iă bơbrah, plai [iă ruă samơ\ tơdah [u thâo pơjrao ôh nam rơka [ơi alăk mơta [udah tơlơi ruă pơko\n le\ amra djơ\ pơmao, virus, kman pơkon dong, amra ngă rơka [udah tơ\i alăk mơta.

 

- Amăng mông anai, am^ ama [ing c\ơđai kiăng pơgang tơlơi ruă kơ ană bă hiưm pă ơ ơi?

 

- Ơi ia jrao Lê Văn Thanh Bình: Tơdah amăng sang ano\ huăi pô pô hlơi ruă mơta le\ [ing ta pơgang tui anai: rao tơngan hơdjă; khăn uă [ô| yua mă hơjăn; dưi mơn rao mơta hăng ia hra sinh lí rim hrơi hu\i kman mut nao amăng mơta. Lơ\m [uh tơlơi ruă le\ kho\m kiăng nao khăm hăng pơjrao djơ\ tui tơlơi pơtă mơng ơi ia jrao.

 

Siu H’Mai: Pơblang hăng pôr

 

Hơdôm hơdră pơhlôm pơgang kiăng mơta găng a`răng

 

Mơta ta yom biă mă amăng tơlơi hơdip mơda. ~u yơh pô pơtruh brơi kơ ană mơnuih ta dưi [uh hăng thâo lu tơlơi jum dar.

 

Ană mơnuih hrăm hră, mă bruă amu` le\ yua hơmâo mơta rơđah, găng a`răng. {ing mơnuih rơgơi kơhnâo lăi pơthâo [ing ]ơđai muai hơmâo mơta rơđah le\ djru tơlơi pơmin kơ gơ`u hmar hloh hăng djop tui.

 

Khă hnun, amăng tơlơi hơdip [ing ta, mơta ăt bơbe] lu mơ\ng tơlơi truh gah rơngiao anih hơdip jum dar, kah hăng ayuh hyiăng, put jrao, tơlơi among…ngă kơ mơta [ing ta ăt tha tui, lăng [u rơđah dơ\ng tah.

 

 }i anai le\, hơdôm mơta tơlơi pơtô hơdră pơhlôm pơgang mơta r^m ]ô ta.

 

-Hơdư\ [iă [ong mơnong hna hăng ia rơmă [udah mơnong [ong mih

Hơdôm mơta mơnong [ong djơh hăng anai [u tu\ yua đơi ôh kơ tơlơi suaih pral lăi hrom hăng kơ alăk mơta [ing ta hnun mơ\n. Ngă kơ mơta ta` tha h^ laih anun mơmo\t mơta.

 

-Hơdư\ [iă e\p lăng măi telephôn djă hyu, djuai telephôn rơgơi hăng măi komputer ta juăt lăi măi vi tính

 

-Ano\ bơnga] ia mơtah pyơ\k pơ]rang mơ\ng gơnam điện tử kah hăng mơnil mơta măi telephôn rơgơi, mơnil tivi, măi komputer sit mơ\n lăng sui đơi ngă thu mơta, bơbrui mơta, rơgah, ruă, ta` biă ngă mơmo\t mơta mơnu\, mơmo\t mơta lăng je\, lăng ataih [ơi ]ơđai muai hăng răm alăk mơta, alăk mơta tha tui hăng hơmâo tơhnal kơ`^ amăng alăk mơta mơnuih prong.

 

Tơdah khom mă bruă mă yua hơdôm mơta djuai măi anai, na nao amăng 20 mơnit le\ khom pơdơi jăng jai brơi mơta `u pơdơi [iă.

 

-Anăm mơ`um đơi ôh djuai ia hơmâo angkôl, ngă măt arăt mơta. Hăng [ing gơ` kơ tơpai le\ amra ta` mơmo\t mơta, mơta bơbrui mơmo\t tui, kơtang hloh le\ amra ngă hrut h^ arăt mơta.

 

-Lăi anăm djup hot ôh:

 

Asăp apui hot hă, arăng lăi phun `u ngă răm alăk mơta, ngă thu mơta hăng ngă lôm sơ\l alăk mơta. Tui anun, tơdah glăk djup hot thơ, khom lui h^ ta` hloh klă hloh.

 

-Khom [ong lu boh troh hơmâo ia [iă hăng a`ăm pơtam, hơbơi djuai mriah

A`ăm rơ\k, boh troh, hơbơi mriah kah hăng a`ăm hơbơi boh karôt, pơhăng hơgor, boh kơbuă prang dâu tây, boh pơneh…hơmâo lu ia mih anăn Betacarotene, klă kơ mơta.

 

-R^m rơwang hrơi tơjuh khom huă asơi dua wơ\t [ong mơnong akan:

Akan le\ mơnong [ong hơmâo lu djuai ia jơman axit rơmong omega 3, dưi pơgăn tơlơi ruă ngă sat kơ alăk mơta.

 

-Khom nao pơkă lăng mơta r^m rơwang pơkă:

 

Mơta ăt kah hăng anih pơko\n mơ\n amăng drơi jăn ană mơnuih ta, kiăng pơgang kla soh, pơkă lăng, brơi ơi ia jrao sem lăng na nao r^m sa rơwư\ kah hăng sa thun sa wơ\t.

 

Boh nik `u, sit hơmâo tơlơi ruă mơta khom nao pơ ơi ia jrao yơh e\p lăng, [u dưi blơi mă ia jrao tă tăn pioh pơjrao.

Nay Jek: Pơblang hăng pôr