VOV4.Jarai-Kiăng pơđ^ tui tơlơi thâo hluh mơ\ng [ing am^ ama ]ơđai muai kơ ano\ yom mơnong [ong huă [udah ia jrao đ^ pran kiăng ]ơđai muai ta` prong rơmo\ng jăl hăng thâo rơgơi, r^m rơwang  pơkă amăng  1 thun 2 wơ\t, anom bruă ia jrao amăng dêh ]ar pơphun bruă mơ`um Vitamin A kơ ]ơđai mơ\ng 6 blan truh 60 blan, ngă hrom mơ`um ia jrao pơtơbiă  tlan môt kơ ]ơđai mơ\ng 24 blan truh 60 blan.

Yua kơ anun, lu thun hăng anai, bruă mă anai hơmâo abih bang mơnuih mơnam dong yua, boh nik `u [ing am^ ama ]ơđai muai, lăng anai kah hăng gơnam djru yom pơphăn biă mă brơi kơ ]ơđai muai amăng Hrơi jar kmar pioh kơ ]ơđai muai lơ 1/6 r^m thun.

{ơi tơring ]ar Daklak, bruă mơ`um ia jrao pơbuă tui Vitamin A kơ ]ơđai mơ\ng 6 blan truh 60 blan, ngă hrom brơi mơ`um ia jrao pơtơbiă tlan môt kơ ]ơđai mơ\ng dua thun jing 24 blan truh kơ 5 thun jing 60 blan, dưi pơphun na nao r^m thun, sa thun dua wơ\t, amăng blan 6 hăng blan 12 [ơi abih bang 15 boh tơring glông, plơi prong.

Kiăng dưi ngă djơ\ tơhnal pơkă 98% mrô ]ơđai muai dưi mơ`um ia jrao Vitamin A hăng mơ`um ia jrao tlan môt, djop anom bruă ia jrao pơgang amăng tơring ]ar truh pơ plơi pla gir run pok pơhai lu bruă mă kiăng ngă tui, jak iâu am^ ama ]ơđai muai gum hrom.

{ơi sang ia jrao să Êa Kiêt hăng Ia Tul, tơring glông }ư\ Mgar, [ing nai ia jrao nao pơ sang ia jrao să mơ\ng mơguah sing bring, ta` hloh hăng tơđar hrơi yua kơ gơ`u [u kơnong ngă bruă gah ia jrao đô] ôh, do\ kih rơmet, sut uă, rơnăk, dăp anih do\, brơi do\ ber ataih 2 met sa boh grê, kiăng pơhlôm, pơgang hu\i kman klin Covid 19 mơ\ng Ding jum ia jrao pơtrun. Yă Nguyễn Thị Hiền, Khua sang ia jrao să Êa Kiết brơi thâo:

‘’{ing ơi ia jrao pơphun jơnum [ing nai ia jrao amăng plơi pla hăng abih bang [ing ]ơđai brơi mơ`um ia jrao đ^ pran, djơ\ hăng ano\ pơkă 1 thun 2 wơ\t; tal 1 mơ\ng lơ 1-4/6, tal 2 mơ\ng lơ 1-4/12. Pơpha truh pơ djop plơi  pla’’.

Hlâo kơ pơphun Hơdră anai, sang ia jrao să kơtưn pơtô pơblang, git gai [ing ơi  ia jrao amăng plơi pla, hyu lăi pơthâo djop sang ano\ hơmâo ană nge djop thun blan mơ`um ia jrao đ^ pran thâo, laih anun pôr pơthâo hrơi blan, anih nao mơ`um ia jrao, jak iâu [ing am^ ama ]ơđai nge ba ană bă gơ`u nao mơ`um ia jrao đ^ pran.

Yua kơ anun, khă gun lu bruă tu\ mơ\n, [ing am^ ama ]ơđai khom pioh mông ba nao ană gơ`u pơ sang ia jrao să pioh mơ`um ia jrao đ^ pran Vitamin A hăng mơ`um ia jrao tlan môt.

Amai H’Luôr {yă, do\ pơ thôn 4, să Êa Kiết ba ană `u 14 blan nao pơ sang ia jrao să lơ 1/6. Khă ako\ bơyan hơjan jing hrơi mông nao tơju\ pla, hmua pơdai lu bruă mă biă mă samơ\ yua kơ tơlơi suaih pral ană bă, amai H’Luôr hne] pioh mông ba nao ană mơ`um ia jrao đ^ pran. Amai H’Luôr {yă ră ruai:

‘’Kâo dưi thâo vitamin A klă biă mă kơ tơlơi suaih pral ]ơđai muai, kiăng hơmâo pran kơtang, dưi bong glăi hăng kman duăm ruă, tu\ yua kơ ană bă ta đah mơ\ng ta` prong.

Kâo juăt brơi ană bă mơ`um vitamin A, pơbuă tui hăng mơnong [ong, mơ`um ia jrao, [udah hơtu\k mơnong [ong huă hơmâo a`ăm mơtah, hơbơi, boh troh kah hăng karôt, boh pơneh….’’. 

Amai Nguyễn Thị Nhi do\ pơ thôn 6, să Êa Kiêt, hơmâo 2 ]ô ană đah rơkơi 2 thun laih anun sit hmư\ hing arăng brơi mơ`um ia jrao đ^ pran  `u ba nao ană mơ`um soh.

Amai Nhi brơi thâo, laih hơduah e\p lăng hăng hmư\ nai ia jrao lăi pơthâo, `u thâo hluh yơh boh yom kơ bruă mơ`um ia jrao Vitamin A hăng mơ`um ia jrao pơtơbiă tlan môt kơ ]ơđai tal anai, khă gun lu bruă, `u ăt pioh mông ba nao ană pơ sang ia jrao să. Amai Nguyễn Thị Nhi lăi:

‘’Vitamin A hơmâo tơlơi gơgrong yom biă mă hăng ]ơđai anet, djru kơ ]ơđai ta` prong laih anun pơđ^ dlông…juăt `u r^m hrơi kâo ăt brơi ană bă huă [ong hơmâo lu ia Vitamin A mơ\n kah hăng [ong huă, mơ`um ia boh troh, [ong mơnong akan, a`ăm mơnong hăng a`ăm rơ\k tơ\k, hơbơi pơtơi djop mơta’’.

Kiăng pơhlôm pơgang klă klin Covid 19, bruă mă brơi ]ơđai mơ`um ia jrao Vitamin A ngă hrom mơ`um ia jrao pơtơbiă tlan môt, djop sang ia jrao să hơmâo ngă djơ\ tơlơi pơtrun sa jơlan nao.

Sit truh pơ sang ia jrao să, [ing am^ ama ]ơđai arăng brơi gôm [o# hăng do\ ataih 2 met,  rao tơngan hăng ia rao tơngan pơdjai kman [ơi amăng jang sang ia jrao, giong anun kah mut nao dưm hră ]ih pioh tla#o ia jrao pơgang, hră ]ih anăn tu\ jum, [ing nai ia jrao pơkă lăng hăng măi  pơ]rang ano\ hlor pơ-iă amăng drơi jăn, pơkă kg, pơkă ano\ dlông, pơkă lăng tơlơi suaih pral ]ơđai hlâo, lăi pơthâo [udah brơi pơdơi tla#o ia jrao jăng jai kơ hlơi pô hơmâo tơlơi ruă aka [u dưi tla#o jrao pơgang.

Amăng hrơi blan pơphun brơi mơ`um ia jrao pơgang, [ing nai ia jrao mă bruă  hrơi mlam bơblih nao rai kiăng thâo tơlơi pơhing pơglăi mơ\ng ia jrao đah mơ\ng pơsir hmao kru kiăng pơgang tơlơi rơnuk rơnua kơ ]ơđai muai.

Tal sa brơi mơ`um ia jrao pơgang thun 2020, tơring ]ar Daklak hơmâo năng ai 300 rơbâo ]ô ]ơđai muai amăng thun brơi mơ`um ia jrao Vitamin A hăng mơ`um ia jrao pơtơbiă tlan môt.

Anom brua ia jrao ngă kiăng dưi djop 98% mrô ]ơđai muai dưi mơ`um djop ia jrao đ^ pran Vitamin A hăng ia jrao pơtơbiă tlan môt, rơbêh 85% mrô đah kơmơi laih tơkeng 1 blan amăng 6 blan rơgao dưi mơ`um ia jrao Vitamin A.

Ia jrao đ^ pran le\ djuai ia ngă kơtang kơ drơi jăn, sa hrơi khom hơmâo [iă dưi pơmut amăng drơi jăn `u hơmâo tơlơi tu\ yua prong biă mă amăng drơi jăn ană mơnuih, kiăng pơgang suaih pral.

Kơ[ah h^ Vitamin anai ngă kơ ]ơđai khen, pran jua pơai buai amu` hơmâo tơlơi ruă biă mă. Tui hăng anom bruă pơgang tơlơi suaih pral pơđ^ pran dêh ]ar gah Ding jum ia jrao lăi, Vitamin A le\ sa amăng 3 mơta djuai ia đ^ pran kơtang mơ\ ]ơđai muai Việt Nam juăt kơ[ah, hrom hăng kơ[ah hra Iôt hăng ia jrao sắt pơđ^ ia pơsơi amăng drơi jăn.

Vitamin A djru kơ ană mơnuih rơđah mơta, kơtưn drơi jăn hơmâo ano\ kơtang dưi bong glăi hăng tơlơi ruă kơ ]ơđai muai.

Kơ[ah Vitamin A amra ngă kơ ]ơđai ta` mơmo\t mơta mơnu\, ruă bơbrah rơnah alăk mơta truh bum mơta, kaih prong khen, amu` hơmâo tơlơi ruă hơmâo kman mut kah hăng ruă jơlan suă jua, ruă kian pơtah ]roh, eh mơ-ia na nao.

Yua kơ anun, [ing am^ ama ]ơđai, anăm yua kơ tơlơi hơge\t pơko\n ôh mơ\, ngă bơbe] djơ\ tơlơi dưi kơ ]ơđai muai.

Mơ`um ia jrao đ^ pran Vitamin A djop hnong pơkă, djơ\ hrơi blan amra djru kơ drơi jăn đ^ rơmong prong jăl, tơlơi pơmin hơde] hmar, thâo rơgơi kơ ]ơđai muai tơdơi anai.

Tơhnal yôm phăn mơng vitamin A

Tơlơi bơkơtuai nao rai hăng ơi ia jrao Phan Thị Minh, Khua anom wai lăng gơnam ngă bơbuă, Anom wai lăng tơlơi duam ruă tơring ]ar Daklak [ơi yu\ anai amra djru thâo hluh hloh tơhnal yôm phăn mơng Vitamin A hăng tơlơi suaih pral kơ ]ơđai muai.

-Ơ ơi ia jrao! Vitamin A hmâo ano# ngă bơbuă hiưm hơpă hăng drơi jăn ană mơnuih? Kơ[ah Vitamin A amra bơdjơ\ nao tơlơi suaih pral hiưm `u?

-Ơi ia jrao Phan Thị Minh: Vitamin A le\ sa djuai Vitamin dưi klai luk hăng ia rơmă, `u jing gơnam yôm phăn amăng drơi jăn ană mơnuih, biă `u hăng ]ơđai muai. Bruă mă tal sa pơdah [ơi mơta ta lăng hyu.

Kơ[ah vitamin A [ia\ le\ `u ngă mơmot mơta, anun le\ kơ[ah bơnga] rơđah ]ơđai amra [u lăng [uh ôh. Dua le\ pơtrut drơi jăn ]ơđai bro# prong, tơdah kơ[ah vitamin A amra ngă ]ơđai [u ia buai.

Laih anun Vitamin A `u do# kơdo\ng glăi ruă bơbrah, pơjing tal kl^ tap [ơi jơlan suă jua, amăng pruai dong. Kơ[ah Vitamin ]ơđai amra ruă bơbrah kơso#, ]roh kian hăng hơdôm tơlơi ruă bơbrah pơkon. Kơ[ah `u amra ngă kl^ lôm [ơi pruai [u kơja\p, hơdôm glông pruai ngă krit kru\t, ba truh ]ơđai ]roh kian, jing sa rơwang par pe#t.

}ơđai muai [u ai buai, rơwang đơi, kơ[ah Vitamin A lu đơi thơ, blung a mơta `u krô, bơbrah hăng rơka kl^ lôm mơta, ba truh bum mơta, đa hlong bum hlao mơtăm, [u dưi pơjrao ôh, ba truh tơlơi [u klă kơ ]ơđai muai, kơ sang ano#, kơ tơlơi hơd^p mơda sui thun hăng ]ơđai muai.

Yua anun, jơlan hơdră pơhrua nao Vitamin A dưi pok pơhai lu thun hăng anai hmâo hro\ trun lu biă mrô ]ơđai bum mơta.

-Ơ ơi ia jrao! Hmâo tơlơi ]ơđai rơbêh lu đơi Vitamin A mơn? Hăng `u pơdah gah rơngiao hiưm `u?

-Ơi ia jrao Phan Thị Minh: Rơbêh Vitamin A [ơi ]ơđai muai biă `u [u lu đơi ôh, tơlơi anai kơnong kơ hmâo lom am^ ama ]ơđai brơi mơ`um pơhrua nao vitamin A [u tui tơlơi pơtô ba mơng ơi ia jrao, [udah ro\ng pơhrua nao kơ ]ơđai muai lu đơi.

Tơdah rơbêh vitamin A, ]ơđai amra hmâo hơdôm tơlơi pơdah gah rơngiao: krô kl^, krô [uk, rơmon hyion, [u gưt [ong huă.

-Mơnuih hơpă kiăng pơhrua nao vitamin A lu hloh ơ ơi ia jrao? Hăng pơhrua nao tui hơdră hơpă?

-Ơi ia jrao Phan Thị Minh: Hơdôm mơnuih anun le\: }ơđai [u ai buai; }ơđai tơdơi kơ ruă bơbrah kơso#; }ơđai ruă bơbrah sui hrơi; }ơđai ruă ]roh kian sui hrơi. Rơngiao kơ anun pơhrua nao pơhlôm hlâo kơ[ah vitamin A amăng plơi pla [ing ]ơđai amăng hnưr thun mơng 6 blan truh kơ 60 blan hăng adơi amai tơdơi kơ tơkeng 1 blan dưi mơ`um vitamin A kiăng vitamin A mut amăng ia tơsâu am^.

Brơi ]ơđai muai mơ`um pơhrua nao vitamin A tui jơlan [ong huă kah hăng [ong gơnam hmâo lu vitamin A, gơnam [ong hmâo ia kơ`^ kah hăng bôh pơneh, mơ`^k, trong mơxa\m, cà rốt, hơbơi Prang… 

-Rơkâo bơni kơ ih ơi ia jrao

Nay Jek - Siu H’ Prăk: Pơblang