VOV4.Jarai-Kơc\un arăt mrô 7 le\ tơlơi ruă juăt [uh biă mă amăng tơlơi ruă ako\ dlô, boh tơhnal `u le\ yua djơ\ angin, kơman tưp yua mơng tơhnal rơka rơkac\, hăng tơlơi juăt [uh kah hăng găng kang, we\ tơ[ong.

 

Tơlơi ruă anai [u ba truh tơlơi djai ôh, samơ\ ngă we\ [ô| mơta, tơlơi pơhiăp r^m hrơi tơnap tap kơ ta, tơlơi [ong mơ`um gleh glar laih anun ngă [ô| mơta [u hiam dong tah.

 

Hơdôm  thun rơgao, lu mơnuih hơmâo ruah mă hơdră pơjrao tơlơi ruă anai hăng jrao akha kyâo, hơdui arăt laih nun ba rai boh than klă biă mơn.

 

Neh Hoàng Thị Phương (56 thun) [ơi să Ea Kly, tơring glông Ea Kar, tơring ]ar Daklak  nao pơjrao [ơi anom bruă tlâ|o arăt, ]ơpet uh drơi jăn gah sang ia jrao akha kyâo tơring ]ar Daklak hơmâo 2 wơ\t\ hrơi tơjuh laih.

 

Hlâo kơ anun, lơ\m mơguah phrâo tơgu\ mơng pit, `u mưn hlong we\ mă [ô| mơta, [u thâo tơpư\ hlư\ ôh laih anun we\ tơ[ong.

 

~u nao hlao pơ sang ia jrao akha kyâo c\i khăm tơlơi ruă anai. {ơi anai, tơdơi kơ lu hrơi [ư\ ming arăt, ]ơpet drơi jăn, tơlơi ruă `u plai [iă laih. Neh Hoàng Thị Phương ră roai tui anai:

 

‘’Kâo glăk pơjrao tơlơi ruă kơc\un arăt mrô 7. Hlâo kơ anun kâo [uh tơ[ong kâo we\, mơta kâo c\ơblo\n [u thâo pơpit h^ ôh, [ong huă lêng hok lui soh.

 

Kâo pơjrao [ơi anai sui truh 14 hrơi rơgao, laih anun kâo [uh tơlơi ruă plai [iă, suaih giăm 85-90% laih.’’

 

Sa tơlơi ruă kơc\un arăt pơko\n dong le\ hơmâo [ơi nô Y Trai Êban (10 thun) pơ [uôn Ea Mtă, tơring glông C|ư\ Kuin, tơring ]ar Daklak.

 

Hlâo kơ anun, nô Y Trai Êban nao đih pơ sang ia jrao prong tơring ]ar Daklak yua rơbuh đih hơta\ akô|, ngă [le\ drah amăng tơngia.

 

Tơdơi kơ hrơi tơbiă mơng sang ia jrao le\ [uh tơlơi ruă we\ tơ[ong dong. Sang ano\ `u ba nao pơjrao [ơi sang ia jrao akha kyâo tơring ]ar Daklak.

 

Truh ră anai, giăm 10 hrơi laih, đih pơ sang ia jrao, tơlơi ruă mơng nô anai plai [iă laih.

Amai H’Riơr Êban, am^ nô Y Trai Êban brơi thâo:

 

‘’Ană kâo glăk đuăi ngui pơ lo\n anăp sang le\ rơbuh đih h^, hơtă akô| [ơi lo\n laih anun [le\ drah amăng tơngia.

 

Sang ano\ [ing gơmơi ba nao pơjrao [ơi sang ia jrao prong tơring ]ar Daklak. Hơmâo 3 hrơi le\ [ing gơmơi glăi pơ sang.

 

Truh hrơi tơjuh tơdơi le\,  [uh `u we\ tơ[ong. Kâo đuăi nao pơ sang ia jrao să le\, [ing gơ`u kiăng gơmơi ba nao pơ sang ia jrao akha kyâo tơring ]ar.’’

 

Arăt mrô 7, arăng juăt iâu le\ arăt [ô| mơta, dưi ngă ta thâo pơpư\, thâo pơmưn [ơi [ô| mơta. Kơc\un h^ arăt mrô 7 le\ ba truh tơlơi găng kang hăng abih drơi jăn, [ong huă tơnap, pơhiăp [u thâo dong tah.

 

Ơi ia jrao Đỗ Văn Khải, anih pơjrao hơdui arăt, ]ơpet drơi jăn, sang ia jrao akha kyâo tơring ]ar Daklak brơi thâo, [ơi anom bruă anai hơmâo c\ơkă na nao mơnuih ruă kơc\un arăt mrô 7 rai pơjrao.

 

Tơlơi ruă anai yua lu tơhnal ba truh, samơ\ giăm 80% le\ yua djơ\ angin, ngă djơ\ nao  arăt mrô 7, ngă we\ [ô| mơta.

 

{ing juăt bưp tơlơi ruă anai le\ mơnuih [u hơmâo pran jua, đah kơmơi glăk pi kian, mơnuih [u juăt pơrơguăt drơi jăn, [u tơbiă đơi gah rơngiao, mơnuih juăt ruă hrut pran, arăt drah ]ơtăng, arăt drah tơdu, mơnuih juăt kro\ng mơta mlăm ngă drơi jăn [u hơmâo pran, pơgang glăi tơlơi ruă tơdu, amu` c\i hơdrap….

 

Biă mă `u le\ mơnuih juăt mơ`um tơpai, [iêr laih anun juăt glăi krah mlăm amu` hơmâo djơ\ angin. Ơi ia jrao Đỗ Văn Khải brơi thâo:

 

 ‘’{ơi sang ia jrao akha kyâo tơring ]ar Daklak, dong mơng ako\ thun truh ră anai hơmâo c\ơkă mă rơbêh 40 c\ô mơnuih ruă kơc\un arăt dlô mrô 7, rơnoh dưi pơjrao suaih rơbêh kơ 90%.

 

Tơlơi ruă anai lơ\m pơjrao suaih le\ huăi ruă glăi dong tah.’’

 

Ruă kơc\un arăt mrô 7 le\ tơlơi ruă [u ba truh tơlơi djai rơngiă ôh, samơ\ tơdsah mơnuih ruă nao pơjrao kaih [udah [u djơ\ hơđră le\ amra ngă tơlơi ruă anai kơtang hloh, ba rai tơlơi ruăh pơko\n dong kah hăng: rơka alăk mơta, we\ [ô| mơta truh djai ba hlao.

 

Kiăng thâo hluh rơđah hloh kơ tơlơi ruă anai, [ing ta kơđiăng amăng hơdră pơhlôm pơgang, [ing gơmơi hơmâo tơ`a hăng ră ruai tom ơi ia jrao Đỗ Văn Khải, anom bruă Châm cứu-Dinh dưỡng, sang ia jrao akha kyâo tơring ]ar Daklak, tui anai.

 

-Tơ`a: Ơ ơi ia jrao! Mơng pơpă phun `u ba truh tơlơi ruă kron kơ]un arăt mrô 7 juăt lăi arăt dây thần kinh số 7 ngoại biên, hơge\t `u ?

 

-Ơi ia jrao Đỗ Văn Khải:  Arăt mrô 7 le\, hơmâo lu phun `u ba truh tơlơi ruă. Samơ\ ano\ phun `u biă hơmâo dua mơta ngă rai.

 

Mơta sa yua djơ\ rơ-o\t, ngă kron sa bơnah [o# mơta, gah iao [udah gah hnuă. Mơta dua le\ yua hơmâo tơlơi pơpoh kơtang [ơi ako\, [o# mơta, ngă kro\n hăng hret h^ arăt. Tơlơi rơka pơpă thơ juăt `u kron hăng hret [ơi anun mơtam.

 

-Tơ`a: Ano\ mưn pơ[uh kơ tơlơi ruă anun  hiư\m pă ơ ơi ia jrao ?

-Ơi ia jrao Đỗ Văn Khải:  Juăt `u ano\ mưn hăng pơ[uh kơ tơlơi ruă ngă kron arăt mrô 7, yua kơ djơ\ rơ-o\t laih anun `u [u mưn tơlơi hơge\t ôh.

 

Kah hăng, hơmâo mơnuih ruă tơbiă pơrơngiao, hơjan poh, drơi jăn ta pơ-ai h^, tơdơi ha mlam pit đih, tơgu\ mơng pit, mơguah tơdơi [uh hăng mưn kron ha bơnah [o# mơta.

 

Tơlơi ta [uh [ơi ano\ `u tu\ kơ thâo đô], lơ\m ta nao su tơgơi, kơbu\m ia ]uă] rơnăk amăng bah ta, ta [uh ia ho\k bru bra pơrơngiao, [u thâo su tơgơi ôh.

 

-Tơ`a: Tơlơi ruă anai juăt hơmâo amăng [ing mơnuih hơdôm thun `u ?

 

-Ơi ia jrao Đỗ Văn Khải:  Tơlơi ruă kron arăt mrô 7, dưi hơmâo amăng djop pô, samơ\ lu biă mă `u [ing dong mơng 10 thun truh kơ 60 thun.

 

-Tơ`a: Ơ ơi ia jrao, tơlơi ruă anai pơdjơ\ nao kơ ayuh hyiăng lo\n adai [udah adai bơblih bơyan mơn hă ?

 

-Ơi ia jrao Đỗ Văn Khải:  Tơlơi ruă anai [u pơdjơ\ nao kơ bơyan hơge\t ôh amăng thun kơnong juăt hơmâo amăng drơi jăn ană mơnuih ta, sit pran jua ta pơ-ai buai, tơdah tơbiă pơrơngiao thơ bưp adai rơ-ot [udah pơđiă kraih đơi [u hmao thâo, arăt dua bơnah meng amra kron yơh.

 

-Tơ`a: Sang ia jrao pơjrao hăng ia jrao akha kyâo glăk ngă tui hơdôm hơdră pơpă pioh pơjrao kơ tơlơi ruă anai ơ ơi ia jrao?

 

-Ơi ia jrao Đỗ Văn Khải:  Sang ia jrao pơjrao hăng ia jrao akha kyâo hơmâo tui hơdră pơjrao châm cứu, kơhul hăng hla ngải cứu laih anun uh ]ơpit drơi jăn, gư\ tơnơ\k.

 

}uh hla dưm đing ngải cứu kơ hlơi [ing djơ\ rơ-o\t ngă kron arăt. Bơ hơdôm tơlơi pơko\n hă tơdah djơ\ [ơi ako\, [o# mơta, hơdôm tơlơi ruă bơbrah [ơi ako\, [o# mơta ngă kron arăt dua gah meng jing arăt dây thần kinh số 7 ngoại biên, arăt mrô 7 [u pơjrao tui hơdră anai ôh.

 

Anai le\ hơdră yua điếu ngải cứu arăng [hu krô, ]uh h^, giong anun pơhang nao [ơi tơnơ\k [ơi [o# mơta anih arăt kron.

 

~u ngă pơđao tui hăng hlor [ơi [o# mơta, ngă kơ arăt ta drah rô klă hnun kah pô ruă ta` hlao huăi kron arăt.

 

Ano\ tu\ yua `u hơdră anai le\ rơnoh prăk rơgêh, ta` hlao huăi hơmâo tơlơi ruă pơko\n bơbe] yua.

 

-Tơ`a: Hơdră pơjrao tơlơi ruă anai hơdôm hrơi ơ ơi jrao ?

 

-Ơi ia jrao Đỗ Văn Khải:  Juăt `u mơnuih ruă kron ha bơnah [o# mơta tơdah [uh ta` amăng rơwang hrơi tơjuh blung a, [ing gơmơi amra ngă hrom hơdră tla#o arăt châm cứu, cứu điếu ngải, uh ]ơpet, gư\ tơnơ\k laih anun yua ia jrao pơđ^ pran kiăng kơ mơnuih ruă  ta` hlao hăng tơbiă mơng sang ia jrao le\, khom abih mơng 3 wơ\t truh 4 wơ\t hrơi tơjuh, dưi hlao truh 90%.

 

Bơ [ing mơnuih ruă ba nao pơ sang ia jrao kaih le\, hrơi blan pơjrao amra sui hloh mơn dong mơng 4 wơ\t truh 8 wơ\t hrơi tơjuh. Hơmâo mơnuih đơ đa kaih đơi ba nao pơ sang ia jrao le\, khom abih 3,4 blan kah mơng hlao, yua dah pơjrao sit `u kron jing rơwen tơnap biă mă ta` ru\ glăi yua dah `u we\ tơ[ông, we\ mơta, [ong huă ho\k asơi a`ăm bru bra mơtam.

 

Tơlơi anai bơbe] djơ\ kơ tơlơi hiam drơi jăn amăng bah ta, huă [ong hăng puăi tlao, samơ\ huăi bơbe] truh kơ tơlơi hơdip lơi.

 

-Tơ`a: Kiăng pơhlôm hlâo kơ tơlơi ruă anai, hiư\m ta ngă ơ ơi ia jrao ?

 

-Ơi ia jrao Đỗ Văn Khải:  Mơta sa le\, anăm lui djơ\ rơ-o\t ôh. Bơhmutu, lơ\m pran jua ta pơ-ai anăm brơi djơ\ ia hơjan ôh, djơ\ ia hơjan hă amu` biă kron arăt mrô 7.

 

Mơta dua, lơ\m mă bruă amăng anih hơmâo măi rơ-o\t [udah măi pưh angin kơtang ăt [u klă ôh, kơđiăng anăm brơi angin pưh kơtang djơ\ [ơi klong klưt.

 

Amăng tơlơi huă [ong, klă [iă pơbuă tui djop ia jơman, đ^ pran jua kiăng pơkơtang tui hơnong bong glăi mơng drơi jăn ta hăng tơlơi ruă, ma] kman gah rơngiao.

                                                                        Siu H’Mai-Nay Jek: Pô ]ih hăng pôr