VOV4.Jarai- Sui hăng anai, [ơi sa dua bôh plơi pla, ala [ôn neh wa djuai ania [ia\ pơ\ tơring ]ar Daknông ăt juăt hăng tơlơi hơd^p hơđăp mơn, kah hăng rông hlô tlaih lui ]a, aka pơkra sang joă dlai djơ\ hơdră, tơlơi pơmin wai rơnăk agaih rơme\t aka [u prong. Yua anun yơh, amra hmâo sa dua mơta tơlơi ruă tưp kah hăng tơlơi ruă wue`, pơđeh hmơi, duam pơgrun… prong biă, biă `u hăng ]ơđai moai [u dah hơdôm ]ô mơnuih [u ai boai.

            Bon N’Riêng, să Dak Nia, plơi prong Gia Nghĩa, tơring ]ar Daknông hơmâo giam 100 bôh bung sang neh wa djoai ania  Mạ hdip mda. Khă ]i anai le\ akiang plơi prong hai, samơ\ neh wa ăt do# djă lui mơn tơlơi hdip hđăp, tơlơi thâo hluh kơ ano# hơdjă agaih ka kjap đơi ôh. Ơi K’Hai, Khoa [ôn, [ôn N’Riêng brơi thâo, gong gai plơi pla hăng gơnong bruă ia jrao pơgang hơmâo hyu pơtô lăi lu, samơ\ yoa tơlơi hdip tơnăp đơi anun lu sang ano# neh wa đa ăt do# ngă war giam sang do# mơn. Đơ đa dơng neh wa aka ngă lơi sang jo\a dlai hơdjă, bruă joai djah ]a ]o\t ăt do# mơn. Biă `u le\ ring bruă ia agaih hơmâo tuh pơalin laih samơ\ yoa wai lăng hăng mă yoa [u djơ\ anun lu mơnuih amăng [ôn lan, biă `u [ing ]ơđai hăng mơnuih pơ-ai boai juăt hơmâo tơlơi ruă djơh hăng ruă kian eh ]rôh, pơtu\k, djơ\ hmơi, duam. Ơi K’Hai lăi: “Tơlơi joai djah ]a ]o\t ngă hơ [ak biă mơn lah, lu anom đa do# hơ[ak jrak biă mă, djah djâo, hla pơ-ar, hơruh nilong boă kơ jơlan glông. Khă ră anai hơmâo laih rơdeh hyu koăi asuk ruk, samơ\ neh wa ta [u hluh [ơ\i kơ tơlơi anun, tuh djah hdư\ hor [u thâo ôh ano# hơ[ak anun bơ ba] truh tơlơi suaih pral, biă `u hăng [ing ]ơđai amra hơmâo tơlơi ruă, pơtuk, duam… Lăi hrom hă tuh pơalin laih mơn pơkra ia agaih samơ\ đa hơmâo, đa [ơ\ yoa yan anai không, ia thu”.

            Să Dak Nia hơmâo 5 bôh [on mơnuih [ôn sang djoai [iă, giam 40% mrô mơnuih [ôn sang đơ đam să. Amăng hơdôm thun rơgao, djop gơl Ping gah, gong gai hăng gơnong ia jrao pơgang hơmâo ngă lu hdră bruă gum djru rak rem tơlơi suih pral kơ mơnuih [ôn sang. Să tuh pơalin pơdong sang ia jrao djơ\ ano# pơkă, [ing ơi, nai ia jrao thâo bruă sôh nao truh pơ [on lan. Hdră ia agaih ăt tuh pơjing ming pơkra laih 5 bôh ring bruă, hơmâo ktư\ đing pơđôh ia hai, yăp lăng hăng mrô prak hơmâo mơn 2 klai prak samơ\ ră anai [u dưi yoa ôh, yoa răm laih. Să gir hyu pơtô kiang mơnuih [on sang thâo hluh kơ ano# arang pơkra brơi ia tui anai yôm phan, rong wai lăng mă yoa brơi klă be\. Yoa anun, anai yơh să hơmâo mrô ]ơđai hơmâo tơlơi ruă tư\p lu pơ [on prong Gia Nghĩa. Ơi Đồng Quang Huy, Kơ-iang khoa git gai ping gah să Dak Nia ăt lăi djơ\ mơn tui anai: “ Đa lu kơ [on lan mơnuih djoai [iaw ]i anai tơlơi phian juăt ngă đang hmua hăng hdip mda hơmâo lu ano# aka djơ\ ôh. {iă `u bruă rông un mơnu\, rơmô kơbâo, rơnak drơi jan ăt bư\p lu tơlơi tơnap. Djơh hăng pơ dôm să tơnap hlôh mơng gong gai le\ , ia yoa agaih kơ neh wa ană plơi pla. Neh wa đa kơ[ah tơnap đơi [u dưi man sang joă dlai hăng simăng, anun ]ôh koai mă lon sôh đu]. Đa dơ\ng gum pơđup yơh bruă mă yoa ia măi, samơ\ đa mơn hơmâo đa abih h^ ia anun yơh neh wa dai glăi tơlơi hdip djơh hlâo dih dơng yơh ho\. Khul ping gah, Jơnum min mơnuih [ôn sang, gir hyu pơtô lăi, iâo pơhrui neh wa ]râo brơi bruă ngă sang joă dlai, pơkra sang mơnơi kiang agaih. Mta dua dơ\ng le\ tơlơi rông hlô mơnong klă yơh samơ\ ngă war ataig [iă mơng sang do#, anam prưh lui hlô rông ]a ]o\t ôh gơ\. Bơ gah bruă rơnak agaih rak rem drơi jan suaih pral kơ neh wa thơ ăt pơ ]râo brơi mơn, [iă `u le\ mơng sang ia jrao să truh kơ tơring glông hơmâo hdră khăm pơjrao tơlơi ruă kơ neh wa hăng iâo pơhrui neh wa rơnak agaih gơnam [ong”.

            Tui [ing ơi ia jrao pơ Sang ia jrao tơring ]ar Daknông lăi, khă bơ blih lu laih mơn hai samơ\ tơlơi ruă tư\p ăt do# mơn pơ dôm [on lan neh wa djoai [iă. Tui tơlơi ting yăp lăng brơi [uh, mrô mơnuih hơmâo tơlơi ruă djơh hăng eh ]rôh, ruă kian, pơtuk, djơ\ hmơi, duam pơgrun [ơi [ing ]ơđai gah kual mơnuih djoai [iă  hơmâo truh 60%. Tơlơi sit nik anai brơi [uh khom pơtrut hlôh dơ\ng bruă hyu pơtô kiang neh wa hluh kơ ano# rơnak agaih drơi jan, ano# do#, pư\k sang hăng amăng [ôn lan.

            Kiăng neh me\t wa hăng [ing gơyu\t hmâo dơng bôh thâo kơ bruă pơgang tơlơi ruă hloai tui bruă wai rơnăk agaih hơdjă, pô hyu mă tơlơi pơhing phrâo gah ]ra\n hơdră “Tơlơi suaih pral hăng tơlơi hơd^p mơda” hmâo tơlơi ră ruai hăng ơi ia jrao Nguyễn Văn Sinh, Kơ-iăng Khoa Anom bruă ia jrao pơhlôm hlâo tơring ]ar Daknông kơ tơlơi anai. Rơkâo neh me\t wa hăng [ing gơyu\t hmư\ hrom ho\!

            -Ơ ơi ia jrao, hơdôm hrơi rơgao tơring ]ar Daknông gir run  hyu lăi pơthâo hiưm hơpă, kiăng pơđ^ tui tơlơi wai rơnăk agaih hơdjă amăng hơdôm bôh plơi pla, ala [ôn?

            Ơi ia jrao Nguyễn Văn Sinh: {ing gơmơi pơsit bruă pơgăn klin ruă kơ m[s le\ tơlơi yôm phăn, amăng anun pơsit bruă hyu lăi pơthâo jing kơja\p hloh hăng kiăng m[s thâo hăng pơgang pơgăn mă pô. Pơsit tơlơi anun, [ing gơmơi ăt pơ phun hyu lăi pơthâo mơn bruă pơgăn klin ruă amăng hrim tal, hrim rơwang sa. Tui hloai tal mơ\, amra `u klin ruă ngă pha ra pha ra gluh đ^, [ing gơmơi pơ phun bruă. Biă `u amăng anun glông bruă ia jrao [ơi plơi pla, thôn; sang ia jrao să hyu lăi pơthâo hăng pơgăn klin ruă. }râo ba m[s pơgang, pơgăn mă [ơi plơi pla, [ôn lan, anom bruă pô.

-Tui anun tơlơi pơmin djă pioh agaih hơdjă amăng plơi pla, ala [ôn hmâo hơdôm tơlơi pơplih hơge\t phrâo hloh mơn?

            Ơi ia jrao Nguyễn Văn Sinh: Rơgao kơ hyu lăi pơthâo hăng mă yoa hơdôm bruă pơgang, pơgăn klin ruă mơng anom bruă ia jrao le\, amăng hơdôm thun je# hăng anai tơlơi klin ruă ăt plai [ia\ mơn. Amăng anun, [ing gơmơi ]ih djă pioh le\ bơhmu hăng thun 2013 hă thun 2014 hro\ trun giam truh 2000 ]ô mơnuih hmâo tơlơi ruă [ơi mơta. Mrô tơlơi ruă tưp [ing ta hmâo 28 mơta tơlơi ruă, tưp, [ing gơmơi ]ih djă pioh 11 mơta tơlơi ruă tưp [ơi tơring ]ar ră anai.

            -Ơ ơi ia jrao, ^h dưi mơn lăi pơthâo hơdôm tơlơi amra ba truh tơlơi ruă tưp yua kơ [u hơdjă agaih amăng plơi pla hiưm `u?

            Ơi ia jrao Nguyễn Văn Sinh: Rơgao kơ bôh nik brơi [uh lom m[s thâo bôh tơhnal ba truh tơlơi ruă hăng bruă pơgang, pơgăn klă le\, m[s ta gơgrong pơgang, pơgăn mă pô amra bơdjơ\ nao klă hloh. {ơi tơring ]ar [ing gơmơi hmâo sa dua mơta tơlơi ruă tưp kah hăng tơlơi ruă wue`, ]roh kian… Yua kơ hơdôm kual ră anai tơlơi hơd^p mơda bơwih [o\ng huă bưp lu tơlơi tơnap tap, tơlơi pơkă kơ ano# agaih hơdjă mơng m[s amăng kual anun [u pơhlôm, anun tơlơi ruă ]roh kian juăt hmâo. Dua le\ [ơi anih anom gơmơi tơlơi duam pơgrun, sa amăng hơdôm tơring ]ar dưi hmâo jơlan hơdră pơgang, pơgăn tơlơi ruă duam pơgrun, rơngiao kơ tơlơi duam pơgrun dăp amăng hơdôm tơring ]ar lu hloh ră anai. Lom aka kah pha tơring ]ar hmâo truh rơbêh kơ 8000 ]ô mơnuih hmâo tơlơi ruă duam pơgrun, truh thun 2014 [ing gơmơi do# rơbêh kơ 500 ]ô mơnuih duam pơgrun hro\ trun năng ai `u 89%. Rơgao kơ tơlơi anun brơi [uh, tơdah m[s thâo hluh, rong pơgang, pơgăn mă pô thơ tơlơi klin ruă amra ngă tui klă hloh.

            -Rơđah biă `u neh wa klă hloh pơ phun tơlơi hơd^p mơda hiưm hơpă kiăng djơ\ hăng tơlơi agaih hơdjă ăt kah hăng be\ hơdôm tơlơi ruă amra hmâo?

           Ơi ia jrao Nguyễn Văn Sinh: Blung hlâo, neh wa klă hloh  krăp hmư\ tui tơlơi pơhing pôr hyu, ăt kah hăng tơlơi pơhing mơng [ing apăn bruă ia jrao lăi pơthâo kơ m[s mơn. Hloai tui anun thâo kơ tơlơi pơhing anun amra hmâo jơlan gah pơsir hăng ngă tui tơlơi ]râo ba  mơng gơnong bruă ia jrao ăt kah hăng pơ phun bruă pơgang, pơgăn klin ruă mơng hơdôm gưl go\ng gai plơi pla, abih bang glông bruă kơđi ]ar. Tơdah lăi ha jan, sa dua mơta tơlơi ruă thơ, blung hlâo khom thâo ano# ba truh tơlơi ruă, tơdơi kơ anun ngă tui jơlan gah pơsir, bơhmutu `u kah hăng pơgang pơgăn duam pơgrun [ing ta khom kă mung sơker, hyu dlai [u dah đih glăi pơ\ đang hmua hai ăt khom kă mung sơker mơn, hăng mung anun le\ khom pơđăp jrao pơdjai ka] kiăng pơhlôm hlâo hu^ ka] ke\. Amăng tơlơi ruă ]roh kian le\ [o\ng mơ`um tơsa\, agaih rơme\t na nao lan sang, sang do#.

            -Lom hmâo klin ruă thơ neh wa ăt kah hăng mơnuih duam ruă khom ngă hơge\t?

            Ơi ia jrao Nguyễn Văn Sinh: Lom hmâo tơlơi ruă klin neh wa [ing ta khom ngă tui tơlơi ]râo ba mơng gơnong bruă ia jrao. Amăng anun hmâo hơdôm tơlơi ruă tưp [ing ta khom kah đuăi kah hăng tơlơi djơ\ hmơi, [u brơi pô ruă giam hăng [ing ]ơđai pơkon aka hmâo tơlơi ruă. Ăt khom tui hloai tơlơi ruă mơ\, [ing ta khom kah đuăi, samơ\ ăt hmâo mơn tơlơi ruă khom ngă tui jơlan gah ha jan. Bơhmutu `u kah hăng tơlơi ruă ]roh kian, khom [o\ng mơ`um tơsa\. Lom hmâo tơlơi ruă thơ nao pơ\ sang ia jrao mơtam, biă `u [ơi sang  ia jrao giam hloh pioh bơwih brơi kơ tơlơi suaih pral.

            -Bơni kơ ih ho\ Ơi ia jrao!

                                                                  R]om H’Ly-Siu H’Prăk : Pô ]ih hăng Pôr