-Jek : Neh met wa hăng [ing gơyut khăp jua#t hăng [u-eng ! Tui hăng ano\m bruă gah ia jrao ro\ng lo\n tơnah iâu klah ]un WHO, amăng thun hlâo, hơmâo năng ai `u 1/3 mrô mơnuih ro\ng lo\n tơnah hơmâo tơlơi ruă tơso#, pơtu\k hơngo\t (lao), laih anun dêh ]ar Việt Nam do\ng hơtal 12 amăng mrô 22 boh dêh ]ar hơmâo lu mơnuih ruă pơtu\k hơngo\t hloh [ơi ro\ng lo\n tơnah; do\ng hơtal 14 amăng mrô 27 boh dêh ]ar hơmâo mơnuih ruă pơtu\k hơngo\t [u dưi pơjrao ăt lu hloh mơ\n [ơi ro\ng lo\n tơnah. Anai yơh tơlơi gah ano\m  bruă ia jrao ăt kah hăng djo\p ano\m bruă amăng dêh ]ar ta kho\m gleng nao laih anun djru pơsir h^, pơjrao pơ abih tơlơi ruă pơtu\k hơngơ\t (lao) truh thun 2030.

         }răn hơdră “Tơlơi suaih pral –hơdip mơda” hrơi anai, amra lăi pơthâo tơlơi ruă lao [ơi tring ]ar Lâm Đồng lăi pha, amăng dêh ]ar ta lăi hro\m. Gio\ng anun, boh yom phun kơ tơlơi tơ`a hăng lăi glăi, ră ruai to\m ơi ia jrao Đoàn Văn Điện, sang bruă pơhlôm tơlơi ruă mơnuih mơnam tring ]ar Lâm Đồng kơ hơdôm tơlơi kiăng kơđiăng nao [uh ta` hăng pơjrao hmao klôn tơlơi ruă lao. {ơi anai, boh yom phun kơ jơlan hơdră tui anai:

            -Siu H’Prăk :  Tui hăng tơlơi lăi pơthâo glăi mơng {irô ding jum wai lăng bruă ia jrao hrim thun deh ]ar Việt Nam hmâo năng ai `u 130.000 ]ô m’nuih ruă pơtuk hngo\t phrâo, 170.000 ]ô m’nuih ruă pơtuk hngo\t h’đăp, năng ai `u 3.500 ]ô m’nuih ruă pơtuk hngo\t yoa jrao [u s^t dơng tah hăng biă `u hmâo truh kơ 18.000 ]ô m’nuih djai yoa kơ tơlơi ruă pơtuk hngo\t. Yoa anun, pel e\p m’nuih ruă pơtuk hngo\t jing sa amăng h’dôm tơhnal bruă pơlar phrâo mơ\ deh ]ar Việt Nam pơkôl hăng jar k’mar. Kiăo tui anun, truh thun 2015, Việt Nam hrưn đ^ hro# trun 50% mrô m’nuih ruă hăng djai yoa kơ pơtuk hngo\t bơhmu hăng thun 2000. Hăng truh abih thun 2015 khom hro# trun mrô m’nuih ruă pơtuk hngo\t do# [ia\ hloh kơ 187 ]ô m’nuih amăng mrô 100.000 ]ô m’nuih; hro# trun mrô m’nuih djai yoa kơ ruă pơtuk hngo\t do# 18 ]ô m’nuih amăng mrô 100.000 ]ô m’nuih.

            Kiăng dưi ngă tui tơhnal anai, H’dră bruă Pơgang k’do\ng pơtuk hngo\t deh ]ar ta ba tơbiă 8 m’ta bruă pơsir hmâo tơhnal ako# tlôn hăng pơplih phrâo. Amăng anun, amra gleng nao pel e\p glăi, pơkra glăi hăng pơhroa nao dơng h’dôm h’dră bruă djơ\ hăng bôh n^k amăng bruă pơgang k’do\ng tơlơi ruă hngo\t, k’tưn thâo tanh hăng pơjrao ba glăi bôh tơhnal tơlơi ruă pơtuk hngo\t. M’ta pơkon, po\k pơhư bruă gum hrom hăng jar k’mar, ngă klă hăng gơgrong pơsur tơlơi gum djru mơng h’dôm khul gru\p jar k’mar; gum hrom k’jăp hăng h’dôm bôh deh ]ar amăng kual hăng rong lon tơnah kiăng gum hrom pơsir tơlơi thâo tơlơi ruă hăng pơjrao `u laih anun tơlơi lar tư\p hyu mơng tơlơi ruă pơtuk hngo\t tui glông goai deh ]ar ăt kah hăng m’nuih hmâo pơplih tơlơi ruă anai; laih anun k’sem min pơdo\ng k’]ăo bruă kiăng pơđ^ tui bôh thâo lăng tui klin ngă… [ơi h’dôm anih anom amăng đơ đam lon ia ta.

            Kiăng k’tưn bruă hyu doăh e\p m’nuih hmâo tơlơi ruă pơtuk hngo\t amăng k’]a\o bruă pơhư prong đơ đam rong lon tơnah, pơplih phrâo bôh thâo pơs^t tơlơi ruă pơtuk hngo\t hloai tui wai lăng klă h’dôm ano# `u brơi [uh gah jơlan soă joa, djru pơđ^ tui ano# klă bruă ia jrao glông să, plơi pla, rơnu\] thun 2011, tring ]ar Lâm Đồng le\ sa amăng 6 bôh tring ]ar dưi roah kiăng ngă tui Rơ-wang bruă Keh prăk đơ đam rong lon tơnah Rơ-wang 9 pơgang k’do\ng pơtuk hngo\t deh ]ar Việt Nam, yoa kơ Khul wai lăng bruă ia jrao rong lon tơnah djru. Khă kơnong kơ hmâo tring glông Đức Trọng hăng [ôn prong Bảo Lộc dưi ngă juăt hăng rơ-wang bruă, samơ\ h’dră bruă pơgang k’do\ng ruă pơtuk hngo\t dưi hmâo tring ]ar Lâm Đồng ngă tui klă laih [ơi djo\p anih anom. Gơnang kơ anun mơ\, h’dôm ]ô m’nuih pơtuk hngo\t phrâo pel e\p thâo hmâo m’nuih ruă [ơi tring ]ar leng kơ dưi ba mu\t wai lăng pơjrao tui djơ\ h’dră pơkă mơng {irô ding jum wai lăng bruă ia jrao, biă `u le\ djru pơđ^ tui tơlơi pơmin kơ tơlơi ruă pơtuk hngo\t kơ djo\p m’nuih, yap vo\t [ơi h’dôm kual ataih, asue\k, kual neh wa djuai ania [ia\ do#. Rơđah biă `u kah hăng amai Ka Joel, djuai ania Kơ Ho [ơi să Rô Men, tring glông Đam Rông, tring ]ar Lâm Đồng, dơng mơng hrơi dưi hmâo sang ia jrao să pel e\p brơi hăng thâo krăn pô hmâo tơlơi ruă pơtuk hngo\t hăng dưi pơjrao hmao tlôn, truh ră anai kơnong kơ tơdơi kơ 2 blan `u soaih lu laih. Amai Ka Joel lăi tui anai: “Hlâo dih kâo pơtuk hăng pơtuk sui dơng, lom pơtuk [uh ruă tơda, tơnap soă joa dơng hăng pơtuk [le\ drah. Lom nao pel e\p hăng pơ]rang lăng ia khak lom anun kah thao pô hmâo tơlơi ruă pơtuk hngo\t. Sang ia jrao brơi ia jrao laih, ră anai le\ blan tal 2 laih, [uh amăng drơi jan `u soaih hloh”.

            Tui hăng gơnong bruă ia jrao tring ]ar Lâm Đồng, dơng mơng hrơi lăi pơthâo rơ-wang bruă Keh prăk đơ đam rong lon tơnah rơ-wang 9 pơgang k’do\ng pơtuk hngo\t deh ]ar Việt Nam, mrô m’nuih ruă pơtuk hngo\t [ơi tring ]ar nao pơjrao đ^ lu biă hăng rơbeh kơ 90% mrô m’nuih ruă pơtuk hngo\t dưi pơjrao soaih. {u djơ\ kơnong kơ djru ngă [ia\ h^ tơlơi ruă pơtuk hngo\t ôh mơ\ `u do# djru pơplih bôh thâo pơkă pơs^t tơlơi ruă hloai tui h’dôm glông bruă ia jrao [ơi să, plơi pla dơng.

            Neh me\t wa hăng [ing gơyu\t khăp! Tơlơi ruă pơtuk hngo\t le\ tơlơi ruă tư\p hu^ rơhiư\t biă hăng ană m’nuih ta ăt kah hăng tơlơi soaih pral m’nuih djơ\ tơlơi ruă mơn, hrom hăng tơlơi ruă amra lar tư\p hyu prong dơng. Lăp gleng nao le\, `u amra truh hăng djo\p m’nuih, `u [u gah lui hlơi ôh. Kiăng djru neh wa thâo rơđah hloh kơ h’dôm bruă pel e\p kiăng thâo hăng pơjrao tơlơi ruă, pô hyu mă tơlơi pơhing phrâo ]ra\n h’dră anai hmâo laih mông bơk’toai nao rai hăng ơi ia jrao  Đoàn Văn Điện, Anom bruă pơgang k’do\ng tơlơi ruă m’nuih m’nam tring ]ar Lâm Đồng kơ bôh yôm anai. Rơkâo neh me\t wa hăng [ing gơyu\t ]ơkă hmư\ hrom ho#.

-Tơ`a : Ơ ơi ia jrao, hiư\m ta ngă kiăng thâo krăn ta pô hơmâo tơlơi ruă pơtu\k hơngo\t tơlơi ruă lao anun le\ ?

-Ơi ia jrao Đoàn Văn Điện :   Lơm amăng drơi jăn [ing ta hơmâo tơlơi pơ [uh kah hăng pơtu\k ia khak nanao sui rơbêh dua wơ\t hrơi tơjuh. Rơngiao kơ anun, drơi jăn tơ `u rơvang, [o\ng huă [u tơma, mơ`um ia [u mơak, gleh glăr, duăm hlor djong lơm klăm, [le\ ia ho\u amăng mlăm, tăp năng pơtu\k tơbiă drah….Lơm [uh tơlơi pơkơnăl tui anun neh met wa hăng [ing gơyut kho\m nao pơ sang ia jrao mơtam yơh, brơi ơi ia jrao pơkă lăng hăng pơjrao hmao kru. Pơ anun, arăng brơi ta mă drah, mă ia khak ba pơ]rang kiăng thâo krăn to\ng ten tơlơi ruă laih anun hơmâo hơdră pơjrao djơ\.

-Tơ`a : Ơ ơi ia jrao, tui anun tơlơi ruă pơtu\k hơngo\t anai `u pơ [ă mơ\ng am^, ama truh kơ ană mơ\n ?

-Ơi ia jrao Đoàn Văn Điện : Tơlơi ruă pơtu\k hơngơ\t jing tơlơi ruă lao sa tơlơi ruă amu` [ă biă mă, [u djơ\ lăi tơlơi ruă hơmâo mơ\ng am^ ama truh kơ ană bă ôh. Khă tui anun, tơlơi ruă anai juăt [ă amăng sang ano\. Amăng sang ano\ tơdah hơmâo sa ]ô mơnuih [ă laih tơlơi ruă pơtu\k hơngơ\t `u amra [ă kơ mơnuih  pơko\n dơ\ng, kman tơlơi ruă hơngơ\t mơ\ng tơso#, kman mơ\ng ia khak s^t mơnuih ruă pơtu\k `u tơbiă pơ rơngiao, ]ăi hyu amăng angin. Mơnuih jum dar do\ je\, kman hlo\ng găm pơ pô anun laih anun [ă tơlơi ruă pơtu\k hơngơ\t mơn. Lơm drơi jăn ta pơ-ai buai, tơdu `u hlo\ng tơma kman  tơlơi ruă pơtu\k hơngơ\t jing h^ tơlơi ruă pơtu\k lao ruă tơso#, amu` [ă kơ mơnuih pơko\n jum dar.

-Tơ`a : Ơ ơi ia jrao, tơdah [ing ta tla#o ia jrao văcsin pơgang tơlơi ruă lao laih, ta ăt do\ hu\i mơn hă [ă kman tơlơi ruă lao ?

-Ơi ia jrao Đoàn Văn Điện : Ia jrao pơgang văcsin anăn BCG dưi pơgang kơ 80% ]ô ]ơđai muai laih anun amăng hrơi blan pơgang anu\n sui truh 15 thun. Ră anai, hơmâo sa tơlơi mơak biă `u, hơdră tla#o ia jrao pơgang pok pơhư prong dưi brơi tla#o jrao pơgang văcsin BCG pơ lu anih. Abih bang ]ơđai nge phrâo tơkeng rai dưi tla#o ia jrao pơgang soh, ia jrao BCG. Mrô mơnuih tla#o pơgang lu, dưi pơgang kơ abih bang hơdôm laih hơmâo tla#o ia jrao pơgang anun.

Lơm ]ơđai muai dưi tla#o pơgang ia jrao văcsin BCG tui anun, tơlơi [ă pơtu\k hơngơ\t ăt dưi [iă mơn. Tơdah pô anun `u hơmâo tơlơi ruă lao, pơtu\k hơngơ\t hai ăt plai [iă [ă truh kơ tơlơi ruă lao anăn lao kê, lao đ^ pơdlô ako\, jing hơdôm tơlơi ruă lao anun hu\i rơhyưt biă mă.

-Tơ`a : Bơ tơlơi ruă lao anai, `u arăng dưi pơjrao abih mơ\n hă, ơ ơi ia jrao ?

-Ơi ia jrao Đoàn Văn Điện :  Tơlơi ruă pơtu\k hơngơ\t [udah tơlơi ruă lao dưi mơ\n pơjrao hlao mơtam tơdah [ing ta pơjrao djơ\, ngă djơ\ hăng tơlơi pơtă pơtăn mơ\ng ơi ia jrao. Kho\m mơ`u\m ia jrao ha wơ\t hăng lu ia jrao, djo\p hơnong ia jrao pơkă, mơ`u\m nanao laih anun ngă tui djơ\ tơlơi pơtô, hrơi blan, hrơi mông pơkă mơ\ng ơi ia jrao. Rơngiao kơ anun, kho\m hơmâo tơlơi djru ba, gum hro\m mơ\ng mơnuih [ôn sang kiăng kơ pô ruă hơđong pran jua pơjrao tơlơi ruă.

         Tơ tă anai, tui hăng tơlơi lăi pơthâo boh tơhnal mơ\ng Hơdră pơhlôm tơlơi ruă lao dêh ]ar ta, ăt kah hăng hơdră pơhlôm pơgang tơlơi ruă lao pơtu\k hơngơ\t [ơi tring ]ar Lâm Đồng mơ\n, mrô mơnuih ruă dưi pơjrao hlao lu biă mă, truh kơ 90%. Kơnong hơmâo [iă mơnuih ruă laih pơjrao samơ\ [u thâo hlao, anun le\ hơdôm [ing [u ngă tui djơ\ tơlơi pơtô mơ\ng ơi ia jrao, [u ngă tui  hơdră mơ`u\m ia jrao djơ\ mông, djơ\ hrơi, djo\p hrơi pơkă, mơ`u\m lui raih du bla, tui anun tơlơi ruă [u thâo hlao ôh.

-Tơ`a : Ơ ơi ia jrao, ră anai [ơi tring ]ar Lâm Đồng hơdră pơhlôm tơlơi ruă lao dưi pok pơhai ngă tui hiư\m pă le\ ?

-Ơi ia jrao Đoàn Văn Điện : Ră anai, hơdră pơgăn tơlơi ruă lao mơ\ng tring ]ar Lâm Đồng pok pơhai brơi  ngă tui truh pơ tring glông, [ôn prong. {ơi r^m tring glông, [ôn prong lêng kơ hơmâo ano\m bruă pơhlôm pơgang lao soh, pioh pơkă lăng hăng pơjrao brơi mơnuih ruă pơtu\k hơngơ\t, tơlơi ruă lao.

-Tơ`a : Ơ, bơni kơ ih lu biă mă ơi ia jrao hơmâo pioh mông lăi glăi anai !