VOV4.Jarai - Na nao amăng 10 thun hăng anai, phun tiu jing gơnam pla hmâo noa lăng kah hăng mah ju\ [ơi kual }ư\ Siăng lăi hrom tơring ]ar Daklak ăt hnun mơn, yua lom sa ektar dưi pơhrui glăi dong mơng 500 klăk prăk truh kơ 1 klai prăk sa thun.

Kơmlai lu anun yơh ara\ng pla tiu hơdư\ kiăng, truh ră anai hơdôm rơbâo bôh sang ano# khom glam ba tơlơi pơglăi `u, tiu djai rơ-ru\.

Sa amăng hơdôm tơlơi ba truh djơh hăng anun, [u ah gơnah nao ôh tơlơi pơtă pơtăn mơng [ing mơnuih rơgơi kơhnâo, pla tiu [ơi anih lon plung dơnung ia do\ng, ngă tiu djai. Tiu djai abih ba truh ano# ngă gun kơ bruă man pơdo\ng plơi pla phrâo [ơi anai.

Anai yơh jing sa tơlơi pơmin prong kơ bruă pơkă hơnong ngă đang hmua, pơtong lăng rơđah ano# gêh gal [ơi tơring ]ar.

Tơlơi ]ih djă pioh [ơi să Ea Ô, tơring glông Ea Kar, sa amăng hơdôm bôh să blung a [ơi Daklak truh ako# hlâo gah jơlan hơdră plơi pla phrâo.

Kơthel tal 12 rơgao laih, samơ\ hơdôm tal hơjan anet prong ăt do# na nao mơn [ơi să Ea Ô, tơring glông Ea Kar sa  kơnăm ^t ing.

Amăng lăm [irô mă bruă mơng Jơnum min m[s, rơbêh kơ 60 ]ô mơnuih, pô do# ber, pô do# do\ng amăng sa [ut, sa [ut, do# tơguan truh mông pô ]ơkă mă prăk djru gum. Hơdôm tơlơi jua suă pran hơnong, hơdôm [o# mơta lăng hning rơngôt jai ngă brơi ayuh hyiăng tơrơ-om hloh.

Amai Hoàng Thị Hạnh, [ơi thôn 7A brơi thâo, anai le\ neh wa nao ]ơkă mă prăk djru gum yua kơ hmâo tơlơi răm rai mơng tal hơjan ia ling dăo thun hlâo. Bơ\ kơthel thun anai, hơdôm răm rai akă hmâo yap glăi abih ôh:

“Kơthel tal 12 anai ră anai [ing gơmơi glăk yap ano# răm rai. {ơi anăp sang kâo rơbuh abih 500 [e\ phun kơ su. Bơ\ tiu le\ ăt djai mơng thun hlâo mơn, `u bru\ yua ia do\ng hăng ră anai tiu djai giăm abih laih”.

Tui hăng amai Hoàng Thị Hạnh, sang ano# kơnong kơ sa amăng mrô hơdôm pluh bôh sang ano# [ơi thôn 7A, hăng ha rơbâo bôh sang ano# amăng đơ đam să, gơgrong ba ano# răm rai yua kơthel hơjan ia ling dăo.

Amăng abih bang hơdôm mơnuih glăk [uh [o# [ơi Jơnum min m[s do# tơguan ]ơkă mă prăk djru gum, sang lu le\ rơngiă pưh tơngan ha rơbâo [e\ go\ng tiu, sang [ia\ le\ ăt rơngiă truh mơn ha rơtuh [e\ go\ng tiu:

“Tiu hă, hmâo sang đa ha rơbâo [e\ gong tiu mơ\ hơjan mă sa wot đo#] ră anai djai abih hlao. Răm rai lu biă. Bơ\ thun anai le\ kơthel angin, hơdôm [e\ go\ng tiu do# glăi ăt rơbuh h^ abih mơn”.

“Djai abih laih. Hmâo hơdôm ektar djai mơng thun hlâo. Djai laih pla glăi dong, thun anai glăi djai dong. Ia dơnong kơ lip đ^ abih đơ đam đang pla, do# hơge\t dong…”

Ayong Nguyễn Xuân Mạnh, thôn 3B, să Ea Ô brơi thâo, blung a thun rơgao đo#], mơnuih ngă đang hmua amăng să do# bă kơ tơlơi ]ang rơmang kơ phun tiu, lom noa `u sa kg asar krô dưi yap hăng ha rơtuh rơbâo.

Hrim phun tiu brơi hơdôm pluh kg tiu krô. Mơnuih pla tiu [ơi Ea Ô ư-ang, khă kual lon dơnung, samơ\ gơ`u dưi ngă laih lon anun jing lon pla tiu, hmâo lu bôh [u pha ra mơn hăng hơdôm kual lon pơkon amăng dêh ]ar ta.

Samơ\ truh ră anai, tơlơi mơ-ak anun kret kruai laih, ]ang rơmang kơ djuai phun pla mah ju\ anai [u do# dong tah.

“Hlâo dih le\ 280, 200 rơbâo prăk lom sa kg, ră anai trun do# djơ\ ano# `u do# mă 80 rơbâo prăk đo#].

Tui anun mơn bưp ayuh hyiăng [u gal mơng thun hlâo truh thun anai dong… Hơjan angin prong đơi, tiu mơng neh wa djai lu biă. Ră anai m[s ruă ako# hlâo abih yua kơ phun tiu”.

Ea Ô jing să blung a mơng tơring glông Ea Kar, tơring ]ar Daklak truh ako# hlâo jơlan hơdră plơi pla phrâo hăng tiu dưi lăng le\ sa gru rơđah phrâo hloh amăng hơdră ngă đang hmua mơng să.

Samơ\ tơdơi kơ sa thun ha mơkrah yap mơng hrơi dưi tu\ yap ngă giong plơi pla phrâo, gru rơđah phrâo pơjing rai mơ\ pơđut laih, phun tiu đơ đam să kah hăng sut lui abih .

Wa Vũ Thị Sen, Kơ-iăng Khoa Jơnum min m[s să lăi mơn, să khom lăng glăi jơlan đ^ kyar mơng pô.

}ra\n pơkă kual pla, hơdră phun pla, amra khom pel e\p glăi, yua kơ tơlơi hat hot mơng hơdôm thun hlâo hmâo jing laih ano# răm rai prong:

“Ră anai phun tiu glăi jing phun ba glăi tơlơi tơnap lu hloh kơ neh wa ngă đang hmua. Yua kơ tuh pơ plai rơgao đơi mơ\ truh ră anai phun tiu kah hăng rơngiă pưh tơngan.

Hăng tơlơi sit nik hmâo truh laih, răm rai prong tui anun, sit yơh să Ea Ô khom lăng glăi, hăng ruah mă phun pla.

Khom hmâo lon klă hiam, dăo [udah dơnung kơdư. Tơnap pla kah hăng phun tiu le\ ta#o hloh anăm ruah jing phun pla phun ôh [ơi să Ea Ô anai”.

Tui hăng ơi Nguyễn Hắc Hiển, Kơ-iăng Khoa Anom wai lăng tơju\ pla hăng pơgang phun pla tơring ]ar Daklak, hrom hăng Ea Ô bruă hlut nao pla tiu ru\ đ^ laih [ơi lu să amăng tơring ]ar, ngă kual lon pla tiu mơng tơring ]ar abih bang luih ruh h^.

Dong mơng pơ phun pla mă, khă hmâo tơlơi pơtă mơng mơnuih kơsem min, tơhnal amra lui ruh hmâo tơlơi pơkă lăng hlâo laih. Khă hnun hai, tui hăng ơi Nguyễn Hắc Hiển, [irô wai lăng ăt [u dưi ngă hơget mơn, yua kơ lon amăng tơngan m[s hăng gơ`u hmâo tơlơi dưi pla phun pla tui pô kiăng.

Tơlơi anai amra bơdjơ\ nao tal 2 pơdo\ng plơi pla phrâo, yua kơ tơhnal pơkă kual lon hăng ngă tui tơlơi pơkă le\ tơhnal mrô 1 mơng jơlan hơdră.

Hrom hăng kơtưn hơdôm bruă lăng tui, wai lăng kual lon pơkă, Daklak amra dăp glăi gơnong bruă ngă đang hmua hăng sa dua djuai phun bôh troh sui thun, hmâo noa [u pha ra bơhmu hăng tiu, kiăng đ^ tui tơlơi ruah mă kơ mơnuih ngă đang hmua:

“Tơring ]ar Daklak hmâo pơkă laih kơ phun bôh hăng phun pla sui thun pơkon. Hăng amăng jơlan hơdră dăp glăi hơdră gơnong bruă ngă đang hmua dưi hmâo Jơnum min m[s  tơring ]ar pơsit laih phun bôh troh jing sa amăng hơdôm phun pla hmâo ano# gal.

Tơring ]ar anăp brơi tuh pơ plai kơ hơdôm phun pla hmâo noa yôm kah hăng phun bôh sầu riêng hăng phun bôh [ơr jing kual pla hơnong `u, pơjing rai bôh troh s^ mdrô, amăng [rư\ hrưn đ^ pla rai hăng s^ kơ dêh ]ar ta] rơngiao.

Tui hăng kơ]a\o bruă truh thun 2020 đơ đam tơring ]ar hmâo năng ai `u 20.000 ektar đang phun bôh troh”.

Phrâo dưi ba mut amăng kual lon pơkă, hăng bôh nik ăt hmâo noa laih amăng bơwih [ong mơng hơdôm rơtuh klăk prăk truh rơbêh kơ 1 klai prăk lom sa ektar, sa thun, samơ\ Daklak lom anun mơtam glăi do\ng [ơi anăp lui ruh kơ bruă pơkă lon pla phun bôh troh.

Yua kơ tui hăng sa ]ô Khoa gah Gơnong bruă kơsem min bôh thâo phrâo Daklak, kơnong kơ kual lon pla phun bôh [ơr [ơi tơring ]ar, hmâo laih 20 rơbâo ektar amăng hơdôm hrơi anai.

Kơ]a\o bruă mơng tơring ]ar le\ pơkă hăng bruă s^ gơnam kơ dêh ]ar ta] rơngiao, hăng tơdah kơ]a\o bruă [u dưi ngă tui ta`, ba glăi bôh tơhnal. Lui ruh hăng phun bôh troh kah hăng lui ruh mơng phun tiu amra glăi hmâo dong.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr