VOV4.Jarai - Rim hrơi, tơngan jing anih anom hmâo lu kơman mơng lu jơlan gah pha ra kah hăng giăm hăng djop mơnuih, hăng hơdôm mơta gah rơngiao djơ\ hlu\ hơ[ak, gơnam [ong huă, đa le\ hlô mơnong hăng ia eh mơ`ă mơng hlô mơnong.

 

Tơdah [u rao tơngan na nao, gơyut amra ngă pô djơ\ kơman hluai tui bruă tek rơwek djơ\ mơta, adung hăng mơbah; amra ngă lar tưp hyu kơ pô pơkon hăng hơdră tek rơwek djơ\ gơ`u [udah tek djơ\ hơdôm mơta gơnam mơ\ gơ`u tek djơ\ (kah hăng a`ru\ rao).

 

Tơdah agaih tơngan [u djơ\ hơdră ăt ngă bơdjơ\ nao mơn hơdôm tơlơi ruă yua kơ gơnam [ong ba truh kah hăng djơ\ kơman Salmonela hăng E.coli.

           

Hơdră rao tơngan hăng ia djơ\ rơ-oa rơgoh:

           

+A`ru\ tơngan amăng ia pơđao [udah [ơi đing ia rô; tơdơi kơ pit ia ]ơ[u.

           

+Sư pơpao tơngan amăng rơwang mơng 10-15 yâi.

           

+Ayor rơgoh [ơi plă hăng rong tơngan, kuai tơngan, plah wah ]ơđeng tơngan hăng [ơi tơkâo tơngan.

           

+Tơdơi kơ anun lai hăng ia rơgoh.

           

+Oă tơngan hăng bơnal rơgoh [udah bơnal yua mă sa wot.

           

Tơdah [ơi sang juă dlai lu mơnuih, pioh ia rô lom pok ia. Tơdơi kơ tơngan thu, [udah yua bơnal ngă hăng hla pơ-ar pioh tar djai đing ia

           

Yua ia rao tơngan hmâo kôl djơ\ rơ-oa:

           

Ia rao tơngan hmâo kôl, djuai ia rao [u kiăng ia, jing sa ia pơ ala klă kơ bruă rao tơngan, biă `u lom [u hmâo ia ]ơ[u hăng ia. Bôh nik `u, ba glăi bôh tu\ yua hloh rao tơngan amăng bruă pơdjai kơman hăng virus ngă ruă duam. Ia rao tơngan dưi pơkra hăng măi mok hmâo hơdôm mơnong djru pơgăn kl^ krô. Bruă yua hơdôm gơnam anai ngă brơi kl^ [ia\ krô hăng [ia\ bơdjơ\ nao [u klă bơhmu hăng rao tơngan tui  hăng ta juăt rao tơngan tơđar.

           

Hơdră yua ia rao tơngan hmâo tom kôl:

           

+Pit nao ia rao tơngan amăng pla\ tơngan, khom lăng to\ng [ơi kơđuh `u ara\ng pơtô brơi yua kiăng kơ yua djơ\.

           

+Ayor dua bơnah tơngan nao rai hăng abih bang [ơi rong hăng pla\ tơngan truh kơ `u thu krô.

           

Tơdah [ing gơyut lăng [uh hlu\ [ơi tơngan, khom rao hăng ia ]ơ[u hăng ia pơ ala kơ hăng ia kơdjai kơman pioh rao rơgoh anai.

           

Lom hơpă kiăng rao tơngan?

           

-Yua kơ [u dưi djă pioh tơngan sôh [u hmâo kơman, khom kiăng rao tơngan sa dua wot amăng sa hrơi kiăng plai [ia\ rơnoh lar tưp hyu kơman, virus.

           

-Rao tơngan hlâo hăng tơdơi kơ [ong huă.

           

-Tơdơi kơ mut sang juă dlai.

           

-Tơdơi kơ pơplih bơnal mă yua thu, pô djă bơnal ăt khom rao tơngan mơn.

           

-Hlâo hăng tơdơi kơ prăp lui gơnam [ong huă, biă `u hlâo hăng tơdơi kơ djă `ăm mơnong do# mơtah, mơnu\ b^p do# hơd^p, [udah akan do# mơtah.

           

-Tơdơi kơ tek djơ\ hlô mơnong hăng ia eh mơ`ă hlô mơnong.

           

-Tơdơi kơ a`ruih ia adung, pơtuk [udah phơha` mut amăng tơngan.

           

-Hlâo hăng tơdơi kơ pơjrao hơdôm nam rơka [udah nam ]ơđang.

           

-Tơdơi kơ djă djah.

           

-Hlâo kơ dưm hăng tlaih mơnil dưm amăng mơta.

           

-Rao tơngan djơ\ rơ-oa hăng na nao brơi ]ơđai muai amra dưi pơgang hlôm hlâo hơdôm tơlơi ruă duam djơ\ kơman ngă bơbrah [ơi ]ơđai muai. Kiăng ]ơđai muai juăt hăng tơlơi anai, khom pơtô brơi hăng rao tơngan hrom hăng ]ơđai muai, lăng tui gơ`u rao tơngan.

           

-Rao tơngan rơgoh biă `u yôm phăn le\ hăng ]ơđai muai hmâo tơlơi wai lăng amăng sa hrơi. }ơđai [ơi hơdôm anih anom bơwih brơi amăng sa hrơi (sang wai lăng ]ơđai muai, sang hră mâu yăo, sang hră hrăm…) amra djơ\ hơdôm tơlơi ruă gah hlung asơi hăng kian pruăi lu hloh – anai le\ hơdôm tơlơi ruă amra amu` lar tưp hyu mơng pô anai truh pô adih amăng anih hmâo lu mơnuih.

           

-Pơhlôm anih rao mơnơi djop pioh ]ơđai dưi mă yua. Ăt khom đing nao mơn anih [ong huă hăng pơplih bơnal mă yua rao oă khom dưi kah đuăi abih bang.

           

Agaih tơngan klă [u rơngiă lu mông hăng tơlơi gir run ôh. Samơ\ `u ba glăi tu\ yua prong amăng bruă pơgang hăng pơgăn tơlơi duam ruă. Khom pơsit pran jua hăng lăng tơlơi juăt amu` ame\ anai le\ sa hơdră djru gơyut pơgang tơlơi suaih pral.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr