VOV4.Jarai - Amăng hơdôm tơlơi ruă mơng tơlơi jơlan [ơi jơlan pơđoh ia mơ`ă le\ ruă amruih kôl [ơi jơlan pơđoh ia mơ`ă jing sa amăng hơdôm tơlơi ruă hu^ rơhyư\t, amra ba truh hơdôm tơlơi pơplih truh bôh [leh, bơbrah bôh [leh, ngă prung amăng jơlan pơđoh ia mơ`ă hăng amra ba truh kơ djai.

Hơdôm tal ruă yua amruih kôl [ơi jơlan pơđoh ia mơ`ă ba truh do# ngă tơdu pran mă bruă hăng ano# klă amăng tơlơi hơd^p dong.

Ră anai hmâo laih lu jơlan gah pha ra pơjrao tơlơi ruă anai.

Hơdră pơjing tơla#o amruih kôl

Tơlơi pơjing tơlâ#o amruih kôl amăng jơlan pơđoh ia mơ`ă hmâo lu bôh than ba truh, khă hnun hai dua bôh than pơjing le\ yua kơ drơi jăn hăng yua gơnam [ong mơ`um.

Tơlơi đ^ [u kah hăng tơđar mrô canxi amăng drah jing sa bôh than phun ba truh tơlơi amruih kôl.

Đ^ canxin amăng drah amra yua kơ tơlang pơđoh tơbiă lu canxin mut amăng drah yua kơ tơlang jôh [u djơ\ glông jơlan, bơbrah tơlang lok nao lok rai…

Canxin amăng drah đ^ hmâo tom canxin amăng glông jơlan pơđoh ia mơ`ă đ^ tui, jing pô pơjing tơla#o amruih kôl.

Juăt `u hơdôm mơnong jing tơla#o kôl prai h^ amăng ia mơ`ă, samơ\ lom `u lu đơi, hmâo hơdôm mơnong ngă kôl le\, `u ko\ng glăi, đôm jing tơla#o kôl.

Kiăng pơgang pơgăn tơlơi kôl glăi anai, rơngiao kơ jua kơtang mơng glông ia mơ`ă pơđoh tơbiă `u, amăng ia mơ`ă do# hmâo ia hơ`ir găm dong, kơdo\ng glăi tơlơi kôl mơng `u.

Lom ia hơ`ir anai hro\ trun, juăt `u yua kơ bơbrah ba truh, tơlơi `u kôl nao rai mơng ia hơ`ir kơtang đ^.

Hơdôm bôh ta pơkn ngă jing tơla#o kôl, do# yua kơ jơlan pơđoh ia mơ`ă dol sui hrơi, mrô ia mơ`ă [ia\, [ơi anih do\ng ia mơ`ă gal brơi kơ tơlơi đôm glăi ia hơ`ir.

Hơdôm djuai tơla#o kôl juăt bưp le\ tơla#o kôl vô cơ kah hăng canxin, phosphate, oxalate, tơla#o kôl hữu cơ le\ djuai tơla#o kôl urat, xanthin, [ia\ bưp djuai ceptin.

Hơdôm tơlơi pơplih mơng tơla#o kôl [ơi jơlan pơđoh ia mơ`ă

Ruă tơla#o kôl [ơi jơlan pơđoh ia mơ`ă juăt hmâo [ơi anih hmâo glông ia mơ`ă pơđoh tơdu [udah jơlan pơđoh ia mơ`ă anet đơi, we\ wo\ [udah dol.

Yua anun hơdôm anih hmâo amruih kôl le\ bôh [le\h, glông pơđoh ia mơ`ă gah yu\ [udah giăm pung ia mơ`ă, [ơi bah pung ia mơ`ă, [ơi phun anih pơđoh ia mơ`ă, jơlan đing pơđoh.

Tơlơi rit hyu mơng tơla#o kôl, biă `u hơdôm tơla#o hmâo drơi hơ`ueng, amra sư\ nao rai, bơdjơ\ nao rai [ơi jơlan pơđoh ia mơ`ă ba truh hơdôm tal ruă kơ-iăng, mơ`ă tơbiă drah tơdah kôl [ơi bôh [leh, [ơi jơlan pơđoh ia mơ`ă.

Bơ\ [ơi pung ia mơ`ă, [ơi phun jơlan pơđoh ia mơ`ă amra thu lom nao mơ`ă, ruă mtrăn, tơnap mơ`ă.

Tơdah do# đôm amăng đing pơđoh [ơi bôh [leh, tơla#o kôl amra t^t trun ngă dol h^ đing pơđoh ia mơ`ă amăng bôh [leh anun đing bôh [leh pơyư\] h^, sui đơi bôh [leh amra pơyư\] rơpih kah hăng sa pung ia.

Lom hơdôm đing bôh [leh tơtăng lu ia mơ`ă, amra ngă tơtăng bơdjơ\ nao ara\ drah bôh [leh hăng kơđuh bôh [leh ba truh ruă kơtang [ơi bôh [leh.

Lom `u do# đông amăng glông phun pơđoh ia mơ`ă [udah [ơi pung ia mơ`ă amra ngă dol h^ kriah [udah dol lok nao lok rai.

Lom tơla#o kôl bơdjơ\ nao jơlan pơđoh ia mơ`ă le\ kl^ lôm amra bơbrah ôr đ^, ngă gal kơ kơman mut, ngă bơbrah jơlan pơđoh ia mơ`ă.

 Mơnuih ruă amra [uh ruă [ơi kơ-iăng, mơ`ă thu, ruă mtrăn, ia mơ`ă khu\.

Bôh tơhnal mơng ano# găng h^ amra ba truh tơlơi pơ pư\ mơng jơlan pơđoh ia mơ`ă, a`e\p tui ngă dol jơlan pơđoh ia mơ`ă, đông glăi ia mơ`ă.

 Anai le\ sa rơwang dar nao dar rai hu^ rơhyư\t biă mơng tơlơi ruă anai ba truh.

Rơngiao kơ anun, bơbrah kơtang do# ngă răm jơlan mơ`ă, hmâo hơdôm amăng hluh [ơi pung ia mơ`ă, đing pơđong ia mơ`ă.

Hmâo laih hơdôm mơnuih pơ]ah bôh [leh hăng pơ]ah pung ia mơ`ă yua kơ tơla#o kôl.

Tơlơi hmâo tơla#o kôl sui hrơi ba truh tơlơi [u thâo mơ`ă [udah tơdu bruă mă mơng bôh [leh, biă `u lom hmâo tơlơi pơmut nao hrom mơng ano# bơbrah ba truh tơdu bôh [leh.

Bruă pơgang hlôm hlâo hăng pơsir tơla#o kôl [ơi jơlan pơđoh ia mơ`ă.

Blung hlâo khom hro\ trun ano# tơhnal amra pơjing tơla#o kôl, anun le\ khom mơ`um djop ia (mơng 1,5 – 2 lit ia amăng sa hrơi).

Hơdôm mơnuih khom yua jrao mơ`um khom mơ`um djop ia.

{uh hăng pơjrao ta` hơdôm bôh than ba truh pơkon (rơngiao kơ tơla#o kôl) ngă bơbrah jơlan mơ`ă hăng đông ia mơ`ă.

Lom [uh hmâo hơdôm tơlơi mơ`ă thu, ruă mtrăn khom nao pel e\p kiăng thâo tơlơi ruă hmao tlôn.

Ră anai hăng bôh thâo pơjrao rơnuk anai, tơlơi ruă anai hmâo lu laih jơlan gah pơjrao djơ\ pioh pơjrao.

Tui hluai tơla#o kôl pha ra mơ\ pơ phun pơsir tơla#o kôl hăng hơdră yua jrao ngă prai tơla#o kôl [udah breh mă, ngă prai tơla#o kôl gah rơngiao drơi jăn.

Kơnong kơ hơdôm tơla#o kôl prong đơi thơ khom breh mă, khă hnun hai lom breh mă leng kơ pơhlôm sôh.

Rơngiao hơdôm bôh sang ia jrao dêh ]ar ta le\ lu sang ia jrao gah tơring ]ar, [ôn prong ăt amra dưi pơsir klă mơn tơlơi ruă anai.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr