VOV4.Jarai - Hmâo lu ]ơđai muai ană nge lom tơkeng rai [u [uh gru nam hmâo tơlơi duam ruă ôh.

Samơ\ jai prong đ^, hơdôm tơlơi brơi [uh pha ra mơng sa ]ô mơnuih hmâo tơlơi duam ruă rơđah đông.

Anun le\ yua ]ơđai muai hmâo tơlơi duam ruă, [u klă drơi jăn mơng muai.

Kiăng plai [ia\ tơlơi [u bưng yua kơ tơlơi duam ruă [ơi ]ơđai anet, [ing juăt bruă ia jrao pơtă abih bang djop ]ơđai muai lom tơkeng khom dưi ba nao pel e\p lăng kiăng kơ thâo ta` hơdôm tơlơi duam ruă amăng lăm drơi jăn hăng tơlơi bơdjơ\ nao kian pruăi, tơlơi suaih pral, tơlơi bro# prong hăng ia rơgơi mơng ]ơđai muai tơdơi anai.

Nô Nguyễn Đăng Tú (2 thun) [ơi să Nam Đà, tơring glông Krông Nô, tơring ]ar Daknông, pơjrao tơlơi ruă bơbrah bung ako [ơi Sang ia jrao prong Thiện Hạnh dong mơng phrâo tơkeng rai.

Anai le\ sa măng hơdôm tơlơi ruă hmâo mơng muai hu^ rơhyư\t ba truh tơlơi ]ơđai [u thâo phe pho hăng kaih bro# prong.

Khă hnun hai samơ\ nô Tú ăt suaih pral, [o# mơta lăng agaih biă hăng bro# prong kah hăng [ing ]ơđai suaih pral pơkon.

Amai Nguyễn Thị Hằng, am^ nô Nguyễn Đăng Tú brơi thâo ană `u bưng băi hmâo kah hăng hrơi anai le\ gơnang kơ dưi pel e\p mơng do# nge, thâo ta` tơlơi ruă hăng dưi pơjrao hmao tlôn.

Amai Nguyễn Thị Hằng lăi pơthâo:

“Lom phrâo tơkeng, `u [u hmâo gru nam brơi [uh hơge\t pha ra ôh bơhmu hăng hơdôm ]ơđai muai pơkon.

Tơdơi kơ tơkeng, [ing ơi ia jrao brơi `u nao pel e\p lăng drah anun kah mơng thâo hmâo tơlơi ruă, tơdah [u hmâo tui anun hă kâo [u thâo ôh”.

Ruah mă lom phrâo tơkeng  le\ jơlan hơdră pel e\p drah juăt pơkă kơ abih bang kơ [ing ]ơđai muai, ană nge mơng 2 truh kơ 7 hrơi kiăng thâo ta` hơdôm tơlơi ruă amăng lăm drơi jăn hăng kian pruăi pơplih hiưm hơpă, bơdjơ\ nao tơlơi suaih pral, tơlơi bro# prong hăng pran jua mơng ]ơđai muai.

}ơđai muai tơdơi kơ tơkeng rai [ơi sang ia jrao, djop 48 mông, amra dưi mă dua tơdjoh drah [ơi dul tơkai pioh ba nao pel e\p.

Tơdơi kơ mơng 24 – 72 mông, tơdah bôh tơhnal pel e\p brơi thâo ]ơđai muai hmâo tơlơi ruă, [ing ơi ia jrao amra ba tơbiă jơlan gah pơjrao djơ\ rơ-oa kơ ]ơđai muai.

Dua mơta tơlơi ruă biă `u amăng jơlan hơdră ruah mă pel e\p ră anai le\ tơlơi kơ[ah hormone [ơi kông đok mơng muai hăng kơ[ah ia poi G6PD.

Tơlơi ruă anai [ơi anih hmâo bung ako [u dưi pơjing rai hormone kiăng djop brơi tơlơi pơplih hăng pơ pư\ hlư\ drơi jăn bro# prong. Bôh tơhnal le\ ]ơđai muai kaih prong wot ako# glô hăng drơi jăn.

Hơnong `u lom 4000 – 5000 ]ô ]ơđai muai hmâo 1 ]ô ]ơđai hmâo tơlơi ruă tơdu [ơi bung ako mơng muai.

Kơ[ah ia poi G6PD jing sa tơlơi ruă pioh glăi mơng am^ ama, ba truh kơ[ah drah, kl^ kliăng kơ`^ sui hrơi ngă ]ơđai ruă truh pơ\ glô ako# ngă kron h^ glô, bơdjơ\ nao tơlơi bro# đ^ mơng ara\ areo drah kơtak.

Tơlơi ruă anai hmâo mrô mơnuih ruă lu amăng mơnuih mơnam ta Hơnong `u lom 100 ]ô ]ơđai muai hmâo mơng 3-7 ]ô ]ơđai kơ[ah ia poi G6PD.

Dua mơta tơlơi ruă anai kiăng thâo ta` hăng pơjrao hmao tlôn anun kah mơng ]ang rơmang ]ơđai muai dưi prong đ^ suaih pral.

Ơi ia jrao Hoàng Minh Ngọc, gah Anom pơjrao tơlơi ruă gah đah kơmơi hăng ]ơđai muai ană nge Sang ia jrao prong Thiện Hạnh brơi thâo dong:

“Tơlơi ruă kơ[ah ia poi G6PD ră anai akă hmâo ia jrao pơjrao sit ôh, kơnong kơ pơgang hlôm hlâo đu].

Anun le\ lom thâo ]ơđai muai hmâo tơlơi ruă anai sang ano# amra dưi hmâo ơi ia jrao lăi pơthâo brơi na nao kiăng thâo hơdră be\ hơdôm mơnong [ong huă, ia jrao mơ`um [u dah hơdôm mơta ia jrao amra ngă kơtang tui tơlơi ruă.

Tơlơi ruă tơdu kông đok mơng muai le\ hmâo ia jrao pơjrao.

Tơdơi kơ tơkeng giong, ană nge khom pơjrao na nao truh kơ `u tha hăng hormone pơ ala nao.

Sang ano# khom brơi ]ơđai muai yua jrao djơ\ hrơi mông, djơ\ mrô pơkă hăng hrim blan, hrim 3 blan, hrim thun khom nao pel e\p glăi drơi jăn kiăng ơi ia jrao thâo tơlơi bro# prong mơng ]ơđai muai pioh ba tơbiă jơlan gah pơsir to# tui”.

Thun 2011, tơring ]ar Daklak pơ phun ngă tui Ako# bruă ruah mă pel e\p hlâo kơ tơkeng hăng ană nge tui tơlơi ]râo ba mơng {irô ding jum wai lăng bruă ia jrao hăng bôh tơhnal e\p [uh, pơsir hăng pơjrao ta` hơdôm tơlơi ruă, tơlơi rơwen wô jô găng, hơdôm tơlơi pơplih amăng kian pruăi [u dah tơlơi pioh glăi mơng am^ ama lom do# amăng kian hăng ană nge, djru ]ơđai tơkeng rai klă hiam [u dah dưi be\ hơdôm tơlơi sat răm pioh glăi mơng ako# glô hăng drơi jăn, hro\  trun mrô mơnuih rơwen wô jô găng, ngă ]ơđai [u thâo phe phô amăng mơnuih mơnam, djru pơđ^ tui klă tơlơi hơd^p mơda mrô mơnuih.

Dong mơng hrơi pok pơhai Ako# bruă, lom sa thun hmâo ha rơbâo ]ô đah kơmơi hăng ană nge dưi pel e\p drah ruah mă.

Khă hnun hai tui tơlơi pơsit mơng gơnong bruă ia jrao, ră anai, tơlơi pơmin mơng mơnuih mơnam kơ tơlơi yôm phăn mơng bruă mă anai akă [u prong, abih bang ]ơđai muai [u hmâo gru nam hmâo tơlơi ruă truh kơ brơi [uh hmâo gru nam tơlơi ruă kah hăng kaih prong, khen, [u hơde] hmar, [u hma] ta], [u phe phô bơhmu hăng [ing ]ơđai pơkon thơ lom anai, tơlơi pơsir `u [u hmao dong tah.

Yua anun, bruă pel e\p drah ruah mă jing yôm phăn biă, biă `u [ơi tơring ]ar Daklak, anih anom hmâo mrô mơnuih pơdo# rơkơi bơnai mơng muai, pơdo# giăm sa drah kơtak do# lu dong.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr