VOV4.Jarai - Hăng djuai ania Êđê le\, sang dlông jing sa sang ano# prong, anih pơke\ hrom lu rơnuk, kơnung djuai.

 

Anai [u djơ\ kơnong kơ anih do# hơd^p mơda, anih do# đo#] ôh mơ\ `u do# jing anih djă pioh gru grua bôh thâo, phiăn juăt mơng djuai ania Êđê dong.

           

Sang dlông le\ anih anom do# mơng lu rơnuk amăng sa bôh sang ano# Êđê. Sang ano# jai lu mơnuih le\ sang anun jai dlông. Yua anun, kiăng pơdo\ng giong sa bôh sang juăt `u rơngiă mơng 1-3 blan.

 

Kyâu pơkra sang dlông le\ kyâu yôm, biă `u kyâu giar, kyâu ]ik… yua kơ hơdôm djuai kyâu anai [u hmâo mo#t [ong.

 

Gơnam pioh pơkra hrom le\ kram, djrao pioh pơkra pơnăng sang, rok hlang mơ`am pioh to\p bơbung, hre\ huai yua pioh kă…

 

Ơi Kôl [ơi [ôn Tơng Ju\, să Ea Kao, plơi prong Buôn Ma Thuột, tơring ]ar Daklak brơi thâo: Lom pơkra sang, pô sang [u dưi nao pơ\ sang ano# hmâo mơnuih djai ôh, [u [ong mơnu\ djơ\ klin; đah kơmơi [u dưi tơ]ô ako# tlaih [uk ôh, ană tâo đah rơkơi [u dưi rap [ơi to\ng bơbung sang ôh. Tơdah ngă soh, pô sang amra bưp lu tơlơi [u phă, duam ruă…

           

“Hlâo kơ pơdo\ng sang dlông, ara\ng amra ngă yang hlâo sa ]eh tơpai ]eh prăp lui hlâo (Êđê iâu le\ “Wah ]eh tơpai”).

 

Tơdơi kơ anun amra prăp lui ]ong hăng hơdôm gơnam prăp lui nao pơkra sang dlông.

 

Khă hnun hai tơdah kah hăng lom anun hmâo krua [udah ala găn nao thơ amra [u nao dong tah yua kơ tơlơi anai lăi pơthâo hlâo bruă [u klă anun djop mơnuih amra do# pơ\ sang.

 

Sang dlông juăt dưi pơdo\ng tui anăp drông đe rơ-ơ\ amăng bơyan phang hăng pơđao amăng bơyan puih.

 

{ing Êđê kom biă pơkra sang anăp yu\ ngo\, yua kơ anăp anai kơnong kơ pơkra pơsat kơ mơnuih djai đo#]”.

           

Sang dlông Êđê amăng thun 1950 (internet)

Nghệ nhân Ơi Hiêm [ơi [ôn Tring 2, phường An Lạc, plơi prong Buôn Hồ, tơring ]ar Daklak brơi thâo dong:

           

“Hlâo kơ pơdo\ng sang dlông prăp lui kyâu, rok hlang, hre\ huai, tơdơi kơ anun iâu djop mơnuih amăng [ôn gum pran hrom pơkra sang.

 

{ơi tơmeh sang dlông amra tuh ia phun gai kơnih hăng bôh than kiăng lăi ba glăi tơlơi pơdrong asah, sang ano# suaih pral. Hơdôm ]ra\n bruă tơdơi kơ anun amra rap bơbung hlang, pơkra pơnăng sang”.

           

 Lom hmâo djop gơnam pioh pơkra, pô sang ruah hrơi klă blan hiam, ngă yang rơkâo yang hlâo kơ pơdo\ng sang.

 

Nghệ nhân Ơi H’ Nhem [ơi [ôn Ea Sut, tơring kual Ea Pô], tơring glông }ư\ Mgar, tơring ]ar Daklak brơi thâo: Sang dlông djuai ania Êđê dưi pơkra biă `u hăng kyâu, kram djrao djop mơta.

 

Kơnong kơ bơbung sang rap hăng rok kơpal rơbêh kơ 20 cm. }ra\n tur sang dlông hloh kơ ro\ng lo\n măng ai `u sa met, gah grôm sang lui lơi hong hăng biă `u le\ tơkai rơ`an gah djuai ania Êđê pha ra biă.

           

“Sang dlông hơpă leng kơ hmâo tơkai rơ`an đ^ hăng dlông sang soh. Hơdôm bôh sang ano# hơpă tơnap tap le\ pơkra tơkai rơ`an mơng kyâu [u kơjap đơi ôh.

 

Hơdôm bôh sang hơpă pơdrong le\ hmâo tơkai rơ`an ania dưi trah pơkra dua bơnah tơsâu am^ hăng trah ru\p yang blan [ang”.

       

Nghệ nhân Ơi Hiêm [ơi sang dlông djuai ania Êđê [ơi plơi bôh thâo đưm Đồng Mô – Hà Nội

Ano# pha ra mơng sang dlông djuai ania Êđê le\ hmâo dua [e\ tơkai rơ`an. “Tơkai rơ`an tơnô” gah iao pioh kơ đah kơmơi kơnong kơ sa [e\ kyâu gal, hmâo mơng 5-7 ]ra\n ]oh rơ`an.

 

“Tơkai rơ`an ania” gah hnuă pioh kơ đah rơkơi, [ơi ako# tơkai rơ`an hmâo trah dua bơnah tơsâu am^ hăng ru\p blan [ang.

 

Kiăng dưi pơkra tơkai rơ`an anai kơnong kơ hmâo [ing thâo bruă đo#] dưi pơkra, laih anun [ing hmư\ hing ara\ng đăo gơnang, khom ngă yang sa drơi un.

 

Nghệ nhân Ơi Hiêm [ơi [ôn Tring 2, phường An Lạc, plơi prong Buôn Hồ, tơring ]ar Daklak brơi thâo: Tơkai rơ`an đah rơkơi tui hăng tơlơi Êđê le\ “Rơ`an blah đang” kiăng lăi le\ pơtă djop mơnuih hơdor na nao kơ pran jua tuh rơyuh mơng pô đah kơmơi, pô ako# sang mơng sang ano#.

             

“Tơkai rơ`an đ^ sang dlông sa bơnah kơ đah rơkơi, sa bơnah kơ đah kơmơi. Tơkai rơ`an kơ đah rơkơi le\ hmâo dua bơnah tơsâu am^.

 

Tơlơi anai kiăng lăi kơ tơlơi mă djuai am^. Ană bă tui djuai am^.

 

Đah rơkơi do# bơnai amra ataih mơng am^ ama nao do# sang bơnai. Lom pô ană đah kơmơi do# rơkơi, sang ano# dưi tô hmâo sa rơwang dong kiăng ngă anih do# kơ rơkơi bơnai phrâo pơdo#.

 

Laih anun truh rơnuk tơ]ô đah kơmơi, sang glăi tô dong sa rơwang, anun hmâo hơdôm bôh sang dlông truh 100 m [udah dlông hloh kơ anun dong, anun ara\ng iâu sang dlông.

 

Đưm hlâo adih, lo\n mơnai do# prong rơhaih anun dưi pơdo\ng sang dlông tui anun, kiăng lu rơnuk do# hrom sa bôh sang”.

           

Nghệ nhân Ơi H’ Nhem [ơi apur go\ phun amăng sang glông

Sang dlông hmâo hơdôm bah amăng phă to\ng krah hơdôm rơwang sang kiăng hmâo ayuh hyiăng mut hăng hmâo bơnga] rơđah.

 

Rơwang sang blung a prong hloh, sang iâu le\ gah (anih tu\ jum tuai.

 

Amăng anih anai dưm grê kpan năng ai `u mơng 10-20 m (gah hnuă), anih pioh [ing atông ]ing hơgor do#.

 

{ơi anai juăt pơhun hơdôm bruă tu\ jum tuai, ngă yang, [ong mơ`um lom sang hmâo bruă [udah atông ]ing hơgor. Anai do# jing anih đih pit mơng [ing tơdăm truh kơ hrơi do# bơnai.

 

Hăng ]ra\n do# glăi mơng sang le\ gah ôk, anih do# phun mơng sang ano#. Rim sang ano# leng kơ hmâo pơnăng sang pha ra hăng apur go\ pha ra.

 

}ra\n rơnu] mơng sang le\ apur go\ hrom mơng abih bang sang ano#. Gơnam yua pioh ngă đang hmua dưi dưm gah tlôn sang [udah hlă [ơi akiăng bơbung sang.

 

Nghệ nhân Ơi H’ Nhem [ơi [ôn Ea Sut, să Ea Pô], tơring glông }ư\ Mgar, tơring ]ar Daklak brơi thâo: Đưm hlâo, hmâo hơdôm bôh sang dlông dưi bơhmu nao kah hăng jua ]ing tơtar”, yua kơ do\ng [ơi ako# sang atông ]ing le\ rơnu] sang kơnong kơ hmư\ anet đo#], tơbiă gah rơngiao [u hmư\ dong tah.

           

“Amăng sang dlông hmâo hơdôm rơnuk hơd^p hrom, hmâo hơdôm sang ano# thâo kiăng khăp ană tơ]ô le\ [u djơ\ kơnong kơ rim kơnung djuai đo#] ôh mơ\, do# hơdôm kơnung djuai Êban, Ayun, Mlô… yua anun hmâo hơdôm bôh sang dlông, dlông biă.

 

Sang dlông dưi pơkra giong gơnang kơ hơdôm “mơnuih [a\t bruă” amăng plơi pla; abih bang djop mơnuih gum pran hrom pơdo\ng.

 

Tơdơi kơ pơdo\ng giong amra ngă yang đ^ sang phrâo, pô sang amra jak iâu rim sang ano# nao mơ-ak hrom”.

           

Hơdôm ]ô tha plơi, nghệ nhân ră ruai: ră anai [u do# hơdôm bôh sang dlông tui anun dong tah yua kơ lu bôh than ba truh, lo\n mơnai [u do# lu, phun kyâu ăt [ia\ tui mơn, [u do# dong tah mơnuih [at bruă dưi pơkra hơdôm bôh sang dlông anun.

 

Khă hnun hai, sang dlông ăt djă ba mơn amăng nua yôm gru grua hăng bôh thâo đưm mơng djuai ania Êđê./.

            H’ Zawut: Pô ]ih – Siu H’ Prăk: Pô pơblang