VOV4.Jarai- Djơh ha\ng jơlan hdră pơtô bruă mă brơi mơnuih [ôn sang ngă hơmua, dja\ tơngan ]râo bruă, hơdôm thun blan laih rơgao, Sang bruă pơtô bruă mă tơring glông Krông Ana, tơring ]ar Daklak, hơmâo pok  ha rơtuh boh anih hrăm bruă mă tui ha\ng tơlơi rơkâo kiăng mơng mơnuih [ôn sang, ăt kah ha\ng tơlơi thâo hrăm mơng hrim pô. Bruă nga\ kah ha\ng anai, hơmâo djru brơi mơnuih [ôn sang thâo mă bruă, pơblih djuai pla hlô mơno\ng rông, gum gôp pơsir brơi tơlơi ju\ yăp lăng “ Lui nga\ hơmua, [u lui ôh plơi pla”.

    Nga\ hơmua 5 sao lon, laih anun hyu mă bruă kơ ara\ng na nao hrim thun đô], samơ\ pơhrui glăi prăk kak kơnong djo\p brơi rơkơi bơnai sang ano\ Y Lie#u Buôn yă, [ơi buôn }uê, tơring glông Krông Ana, să  Băng A drê`, tơring glông Krông Ana, djo\p prăk ]em rông 2 ]ô ana\ đô]. Thun 2012, dưi hơmâo mơnuih rai mơng  sang bruă pơtô bruă tơring glông Krông Ana, nao truh pơ\ plơi pla ala [uôn pơtô pơblang, iâu pơthưr, ayo\ng pơs^t nao hrăm pơkra rơdeh thut, Kơnong sa thun đô], ayo\ng tla glăi tum yơh prăk ]an, laih anun [ơ [rư\ pơkrem tui, ayong man pơdơng sang do\ hiam kjăp, pok sang s^ mdrô gơnam tam brơi bơnai `u s^. Gơnang mơng anun yơh, tơlơi bơwih [o\ng huă sang ano\ jai hrơi đ^ go\ mo# yơh. Ayong Y Liê\u Byă brơi thâo:“ Hlâo kơ nao hrăm pơkra rơdeh thut, phrui glăi prăk hrơi pă yua abih hrơi anun. Hră\m gio\ng kâo pok anih pơkra rơdeh thut ama\ng plơi. Kâo [uh yôm bia\ mă. Sa hrơi pơhrui glăi 500 rơbâo prăk. Wơt dah tơnăp ha amu`, kâo leng pơkra brơi rơdeh thut ama\ng  plơi pla, djru ba neh met wa ama\ng plơi huăi nao pơkra [ơi anih ataih”.

    Ăt mơng nao hrăm anih mă bruă mơn, sang ano\ ayo\ng Y Păn Buôn krông, [ơi Buôn Nắc, să Ea Bông, tơring glông Krông Ana, hơmâo găn gao h^ tơlơi rin rơpa, yua mơng nao hrăm bruă mă, ayo\ng Y Păn ra\ ruai glăi, hlâo adih ayo\ng hyu mă bruă man pơdơng sang do\, prăk apah [u lu ôh, laih anun bruă mă [u hơmâo na nao ôh. Tơdơi hrăm gio\ng bruă mă anai, [ơi sang pơtô bruă mă [ơi tơring glông Krông Ana, ayo\ng hơmâo tu\ mă bruă man pơdơng sang do\, hơdôm tơlơi man pơdơng amu` ame\ ama\ng plơi pla. Truh kơ ring bruă man pơdơng do\ prong, ayo\ng hơmâo tơlơi dưi hyu iâu ara\ng mă bruă, apah prăk brơi pô mă bruă phun. Gơnang kơ tơngan thâo mă bruă rơgơi, ayo\ng hơmâo bruă mă na nao, pơhrui glăi prăk kak lu hloh. Ayo\ng Y Păn Buôn Krông brơi thâo:  “ Ră anai kâo nao mă brua\ hơmâo prăk blan pơhrui glăi mơng 6- 7 klăk prăk/blan. Kâo hơmâo man pơdơng 2 boh sang do\ laih ama\ng buôn. Ama\ng plơi pla, thun 2015 hơmâo dơng 10 ]ô nao hrăm man pơdơng. Hrăm gio\ng le\ dưi man pơdơng thâo sang juă glai brơi mơnuih [ôn sang ama\ng plơi pla”.

    Bơ kơ H’On Niê, [ơi Buôn Riăng, să Ea Bông. Sang bruă  pơtô bruă mă jing h^ tơlơi s^t nik. Dưi hơmâo mơnuih mơng sang bruă  pơtô brơi, nao hrăm ]ơ ]oh sum ao, huăi rơngia\ prăk apah ôh, laih anun dưi hơmâo kơnuk kơna djru prăk kak dơng, H’ On mơak pran jua bia\ mă. Tơdơi hrăm gio\ng, H’On nao ]an prăk blơi măi ]ơ ]oh sum ao, pok [ơi sang ano\ pô. Wơt dah phrâo ]ơ ]oh, pơkra glăi sum ao đô], kah ha\ng pơblih [rak sum ao, bruă anai [rô djơ\ mông wan đô], ăt ba glăi prăk kak brơi H’On sa hrơi 60 rơbâo prăk. Anai le\ bruă mă phrâo  blung a, kiăng H’On gir run mă pô: “ Kâo hơr mă bruă ]ơ ]oh sum ao anai, tơdang mă bruă gio\ng đang kơ phê, kâo amra nao hra\m thim dơng, kiăng thâo ]ơ ]oh sum ao hloh dơng. Kâo ]ang rơmang ]ơ ]oh sum ao pô hlâo, brơi ana\ ba\, laih anun abih băng mơnuih. Kâo hơr bruă mă anai bia\ ma\”.

    Bruă mă s^t nik brơi neh met wa, tui anun yơh jai hrơi hơmâo lu mơnuih hduah truh sang bruă pơtô bruă mă. Hơmâo lu mơnuih [ôn sang ataih mơng tơring glông Krông Ana hơdôm rơtuh rơwang km, ăt rai hrăm bruă. Ayo\ng Nguyễn Quốc Hậu, plơi Tân Lợi 1, să Ea Vy, tơring glông Krông Pach, tơring ]ar Daklak brơi thâo, [ơi anih `u hơmâo lu agra\ng pơdai, tui anun yơh ayo\ng mơna] mă agra\ng pơdai anai pla bơmao [ơi gah rơngiao. Khă anun hai, bruă ngă anai kho\m hơmâo lu agra\ng pơdai, laih anun prăk tuh pơ alin lu, pơhrui glăi prăk kak le\ [ia\. Găn gao mơng go\ng phun tơlơi pơhing, thâo kơ anih pơtô bruă mă Krông Ana, pơtô pla bơmao, ayo\ng hduah nao hrăm yơh. Dơng mơng sang `u truh pơ\ sang hră hrăm rơbeh 100 km, samơ\ na nao 4 mông mơguah, ayo\ng nao truh pơ\ anih hrăm bruă mă. Pơ\ ala glăi ayo\ng hrăm giong ba glăi lu boh than tu\ yua hloh, laih anun rơbat jơlan phrâo: “ Thâo tơlơi pla bơmao ama\ng đang war thâo pơkrem, hloh kơ anun ba glăi lu prăk kak, tui anun yơh kâo gir run nao hrăm bruă mă. Dơng mơng sang do\ truh pơ\ anih hrăm rơbeh 140 km, rai hrăm le\ hrơi mông [u wa\n đơi ôh, gah bruă nga\ hơmua pla pơdai, gir run pơdăp glăi bruă mă. Dưi hơmâo phung nai kai pơtô brơi, kâo glăi pơ\ sang pla bơmao ba glăi tu\ yua, pơhrui glăi prăk kak jai hrơi jai lui tui. Neh met wa ama\ng plơi pla kiăng hrăm, kâo pơ]râo brơi anih nao hrăm, yua anih hrăm ataih đơi, gơ`u [u nao hrăm ôh”.

Hơbo# bruă pla bơmao Linh ]i [ơi sang hră pơtô bruă mă. 

    Hăng bruă “ Pơtô bruă mă brơi mơnuih mơnam kiăng, [u djơ\ pơtô brơi mơnuih [ôn sang hơr ôh”. Ră anai sang bruă pơtô hrăm bruă mă tơring glông Krông Ana pok prong truh 20 boh anih hrăm/thun, pơtô 16 anih hrăm bruă phara phara, kah ha\ng; Man pơdơng, pơkra rơdeh thut, ]ơ ]oh sum ao, pla bơmao, pơkra apui lơtrik, ia jrao hlô mơnong.... “Hrăm rah mă bruă rah”, sang hră pơtô brua\ ako\ pơjing khul tơlơi boh thâo măi mok, kiăng djru brơi hdôm nai pơtô, laih anun tơngan thâo mă bruă brơi hdôm mơnuih rai hrăm anai. Hơdôm khul grup anai, juăt djru brơi 10 ]ô muih hơmâo bruă mă.

    Tui ha\ng hyu lăng mơng sang hră pơtô bruă mă anai, tơdơi hrăm gio\ng hơmâo  100 hơbo# bruă mă, ba glăi prăk kak hđong kjăp, [ơi abih băng 8 boh să, tơring kual ama\ng tơring glông Krông Ana. Boh tơhnal ba glăi lu le\ gah tơlơi pla bơmao, pơkra rơdeh thut, man pơdơng sang do\, rông hlô mơnong. Ama\ng anun hơmâo ¼ hơ bo# bruă gah mơnuih [ôn sang djuai ania [ia\ [ơi anai. ba glăi prăk kak kơ mlai mơng bruă nga\ anai mơng 5- 15 kla\k prăk. Hasa tơlơi gleng nao hloh rơbeh 90% hlăk ai mơnuih [ôn sàn djuai ania [ia\ nao hrăm bruă man pơdơng sang do\, hmâo bruă mă pô. yă Đinh Thị Danh, khua g^t gai sang bruă pơtô bruă mă  tơring glông Krông Ana lăi pơthâo brơi: “ Tơlơi ]ang rơmang kiăng hơmâo bruă mă, brơi abih băng mơnuih hơmâo bruă mă, [ing ta kơnong lăi truh [ia\ đô], gơ`u amra hơmâo bruă mă laih. Bôh nik `u gah hlăk ai mơnuih [ôn sang djuai ania [ia\, thâo hluh kiăng hơmâo bruă mă lu bia\ ma\, s^t nik anih pơtô bruă mă, hơmâo pơsur gơ`u ]ang rơmang tơlơi hd^p mơda klă hloh, hơmâo bruă mă, mă ba glăi lu prăk kak. Djơh ha\ng [ơi kual }ư\ Siăng, huăi kiăng nao pơ\ pă ôh, [ơi anai hơmâo laih lon, bôh nik ]ơđai đah rơkơi djuai ania [ia\, gơ`u hơmâo pran jua ktang, [ing ta kơnong pơsur anur gơ`u đô], pơtô brơi gơ`u đô], amra ba glăi boh than tu\ yua yơh”.

    Pơtô bruă mă s^t nik kiăng mơng mơnuih [ôn sang, hrăm rah mă bruă rah, anun le\ tơlơi ngă mơng sang bruă pơtô bruă mă tơring glông Krông Ana, tơring ]ar Daklak, ngă tui giong tal blung, djru ba mơnuih [ôn sang kual ataih braih kbưi thâo mă bruă, thâo pơblih djuai pla, hlô mơnong rông, jing tơlơi ju\ yăp “ Ly nông không ly hương”, kiăng lăi lui nga\ hơmua samơ\ [u lui plơi pla ôh”.

Rơluch Xuân: Pô ]ih ha\ng pôr