VOV4.Jarai - Sang ia jrao prong plơi prong Buôn Hồ, tơring ]ar Daklak, jing sang ia jrao gah tơring glông tal blung a ama\ng tơring ]ar, laih anun [ơi kual }ư\ siăng, pơđ^ mơng mrô  III  đ^ truh mrô II ama\ng thun 2014. Bôh tơhnal anai, hơmâo pơs^t mơng khul khua mua, nai ia jrao, ơi ia jrao [ơi anai thâo mă bruă. Rơgao kơ sa thun pơđ^ mrô II, sang ia jrao prong plơi prong Buôn Hồ, hơmâo ngă tui lu bruă mă, pioh ngă tui giong, pơđ^ h^ tơlơi thâo rơgơi khăm, pơjrao tơlơi duăm ruă mơnuih [ôn sang [ơi anai, gum gôp ngă pơblih h^ tơlơi la\ng nao mơng go\ng phun tơlơi pơhing mơng mơnuih mơnam, gah sang ia jrao tơring glông. Tơlơi ]ih mơng khul Thu Huế - Bảo Châu.

            {ing gơmơi [uh [o# [ơi Sang ia jrao prong plơi prong Buôn Hồ lom 7 mông mơguah amăng sa hrơi krah rơwang hrơi tơjuh. Lu mơnuih duam ruă dăp glông do# tơguan. Hăng glông măi kompiutơr, mrô dăp hlâo dơi ngă hră pơ-ar pel e\p tơlơi duam ruă truh kơ 60 laih. {ing ơi ia jrao [ơi anai brơi thâo hơnong `u lom sa hrơi sang ia jrao tu\ jum pel e\p brơi mơng 300 truh kơ 400 wot ]ô mơnuih, hrơi hmâo lu mơnuih hloh hmâo mơn truh 500 wot ]ô mơnuih.

            {ing gơmơi bưp wa Đỗ Thị Cồ (64 thun) [ơi phường Đoàn Kết, plơi prong Buôn Hồ nao pơ\ sang ia jrao prong plơi prong Buôn Hồ pel e\p tơlơi ruă pơđoh ia sik hrim blan. Rơbêh kơ 10 thun hăng anai ruă le\ hơdôm anun wa Cồ pơke\ hrom hăng sang ai jrao anai. Pơjrao tơlơi ruă [ơi giăm sang do# geh gal kơ bruă nao rai biă, măi mok phrâo rơnuk anai, ơi, nai ia jrao le\ abih pran jua mă bruă khă rơgao hăng anai sa thun, tơlơi pơplih mơng tơlơi ruă pơđoh ia sik ngă tơlơi suaih pral `u ruă kraih tui samơ\ `u hăng sang `u ăt ruah mă sang ia jrao prong plơi prong Buôn Hồ mơn pioh pơjrao [u nao pơ\ sang ia jrao gah dlông hloh mơn. Lom tơlơi suaih pral hơđong, na nao hrim blan sa wot , `u rai pơ\ anai pioh pel e\p, pel e\p ia sik hăng mă jrao. Wa Đỗ Thị Cồ lăi pơthâo: “Kâo ruă pơđoh ia sik, tơtăng ara\ drah hăng bơbrah kơso# dong. Kâo pel e\p na nao [ơi anai laih, [uh [ing ơi, nai ia jrao lăng ba lu biă. Kâo akă nao djơ\ pơ\ hơpă dlông hloh ôh, kơnong kơ [ơi anai đu]…”

            Sang ia jrao prong plơi prong Buôn Hồ ră anai hmâo 200 bôh sưng mơnuih ruă, 16 bôh anom pel e\p, pơjrao tơlơi ruă hăng 240 ]ô mơnuih apăn bruă, [ing ơi ia jrao. Blan 12 thun 2014, sang ia jrao dưi pơđ^ tui mơng tal 3 đ^ tal 2. Anai le\ tơlơi gal pioh sang ia jrao dưi tuh pơ plai lu dong măi mok, bruă bơwih boang gah ia jrao djơ\ hăng tơlơi kiăng bơwih brơi kơ m[s [ơi plơi prong.

            Dong mơng hrơi pơđ^ tui anun, sang ia jrao po\k pơhai laih lu bôh thâo măi mok pel e\p tơlơi duam ruă, hăng truh ră anai jing pran gơgrong kơtang mơng sang ia jrao kah hăng breh pơjrao Amidan, breh pơkle\p tơlang kơ mơnuih ruă jôh tơlang, pel e\p Ferritin pơkă lăng tơlơi kơ[ah drah, kơ[ah sắt, … Thun 2016, po\k pơhai ba glăi bôh tơhnal hơdôm bôh thâo măi mok pel e\p tơlơi duam ruă rơnuk phrâo anai dưm kơnar hăng sang ia jrao tơring ]ar mơtam, kah hăng siêu âm hơtai bôh, ană nge, ara\ drah sang ană, kông đok hăng hơdră phrâo siêu âm 3D, pơkă lăng glô, pel e\p sinh hoá, pran kơdo\ng glăi tơlơi ruă, pơ]rang amăng tơngia – adung – kông đok… Anai le\ anom bruă ia jrao tơring glông blung a [ơi tơring ]ar Daklak po\k pơhai hơdôm bôh thâo anai, djru ngă plai [ia\ tơlơi ba nao pơ\ sang ia prong hloh, rơgao hơnong [ơi sang ia jrao gah dlông.

            Hrom hăng bruă tuh pơ plai kơ bruă mă, sang ia jrao do# gleng nao bruă pơ plih hơdră, bruă mă mơng [ing apăn bruă ia jrao amăng bruă bơwih brơi kơ mơnuih duam ruă, pơ pha dong mơnuih mă bruă ]râo ba, djru mơnuih ruă tha rơma [u ai buai, pơplih phrâo bruă ngă hră pơ-ar, ngă [ia\ h^ hrơi do# tơgoan pel e\p tơlơi duăm rua lom nao pơ\ sang ia jrao pel e\p hăng pơjrao tơlơi ruă [ơi anai.

            Dong mơng blan 10/2015, sang ia jrao prong plơi prong Buôn Hồ ba jơlan hlâo laih bruă po\k pơhai pel e\p mơnuih ruă kơ djop mơnuih, yap wot mơnuih hmâo hră pơgang djru gah ia jrao amăng hrơi 6, hrơi tơjuh hăng hrơi pơdơi lơphet pran jua pơkă 16 mơng {irô ding jum wai lăng bruă ia jrao hăng prăk kak, ngă gal kơ m[s dưi bơwih brơi tơlơi suaih pral lom kiăng. Bruă mă anai hmâo mă laih tơlơi anăp nao mơng m[s, biă `u [ing apăn bruă, mă bruă ]ar. Anai ăt le\ hơdră sang ia jrao pơjing pran đăo gơnang kơ m[s [ơi plơi prong, biă `u lom hơdră bruă pel e\p, pơjrao tơlơi ruă hluh gah hmâo mă yua. Ơi ia jrao chuyên khoa 2 Y Nhân Mlô, Khoa sang ia jrao prong plơi prong Buôn Hồ, tơring ]ar Daklak brơi thâo: “Lom hluh gah laih le\, m[s hmâo tơlơi dưi ruah mă hơdôm sang ia jrao hmâo bơwih boang bruă ia jrao klă, biă `u hơdôm sang ia jrao m[s pơdo\ng. Tơlơi anai ngă pran bơkơtưn kơplah wah hơdôm bôh sang ia jrao hăng ngă [ing gơmơi khom pơplih phrâo, pơplih phrâo mơng hơdră bơwih boang truh ano# ta#o klă bruă bơwih boang pioh djơ\ hăng tơlơi kiăng pel e\p, pơjrao mơng m[s…”

            Mơnuih duam ruă djơ\ hrom hăng bruă sang ia jrao hmâo tơlơi đăo gơnang prong. Samơ\ ră anai anom mă yua do# gơniă, ngă sang ia jrao [u hmâo hrơi hruaih ôh. Mrô sưng mơnuih ruă tui tơlơi pơkă hlâo mơng sang ia jrao le\ 200 bôh sưng samơ\ mrô sưng dưm biă `u hmâo mơng 300 truh kơ 350 bôh sưng mơtam. Đa le\ [ơi rơgo#p kai rơ`an khom mă yua abih pioh mă yua kiăng dưm sưng đih kơ mơnuih ruă. Tơlơi anai ngă bơngot prong biă kơ mơnuih apăn bruă ia jrao [ơi sang ia jrao glăk kơ[ah gah mrô mơnuih. Ơi ia jrao juăt bruă tal 2 Y Nhân Mlô, Khoa Sang ia jrao prong plơi prong Buôn Hồ, tơring ]ar Daklak brơi thâo dong: “Sang ia jrao ră anai gơniă biă. Kual lon phrâo hmâo 1,2 ektar. {ing gơmơi pơdo\ng laih ako# bruă pơkra glăi sang ai jrao hăng hmâo mă tơlơi pơsit mơng Jơnum min m[s tơring ]ar hăng amăng hơdôm hrơi pơ\ anăp amra pơhư prong sang ia jrao hmâo 5000 me\t kơ rê dong…”

            Hăng sa Sang ia jrao tơring ]ar mă bruă ba glăi bôh tơhnal, Sang ia jrao prong plơi prong Buôn Hồ kiăng biă hmâo tơlơi lăng ba, tuh pơ plai mơng hơdôm gưl gong gai hăng gơnong bruă ia jrao, biă `u bruă pơplih phrâo amăng tơlơi pơkă rơnoh pơdo\ng, pơhroa nao mrô mơnuih mă bruă. Hrom hăng anun, djru ngă pơ plih hơdră lăng kơ glông bruă ia jrao tơring glông, ngă gal brơi dong kiăng m[s đăo gơnang hloh hăng ruah mă hơdră bơwih boang gah ia jrao [ơi anai.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr