VOV4.Jarai - Krông Jing le\ să kual mrô 3 mơng tơring glông Mdrak, lu `u mrô m[s le\ djuai ania [ia\ hơđăp [ơi anai, hăng mrô `u rơbêh kơ 70%.

Mơnuih [ôn sang hơd^p mơda gơnang kơ bruă đang hmua, tơlơi hơd^p mơda bơwih [ong do# bưp lu tơlơi tơnap.

Khă hnun hai, mơnuih [ôn sang [ơi anai thâo bơwih brơi, pơgang tơlơi suaih pral, biă `u tla#o jrao pơgang hlôm hlâo tơlơi duam ruă djop kơ ]ơđai muai.

Anai le\ bôh tơhnal mơng tơlơi gir run mơng khul mơnuih apăn bruă, mơnuih mă bruă amăng Sang ia jrao să Krông Jing amăng bruă pôr pơhing, pơđ^ tui tơlơi pơmin mơng m[s kơ tơhnal yôm phăn mơng bruă tla#o jrao pơgang hlôm hlâo tơlơi duan ruă.

Sang ia jrao Krông Jing ră anai hmâo 7 ]ô mơnuih apăn bruă, mơnuih mă bruă amăng anun hmâo sa ]ô ơi ia jrao, sa ]ô nai pơkra ia jrao, sa ]ô mă gah bruă măi mok pơ]rang drah, sa ]ô mơnuih djru bruă, 2 ]ô wai lăng mơnuih ruă hrom hăng tơlơi gum djru mơng 20 ]ô mơnuih amăng plơi pla.

Dong mơng thun 2013 truh ră anai, na nao truh kơ lơ 15 hăng lơ 16 rim blan, Sang ia jrao pơ phun tla#o ia jrao pơgang hlôm hlâo tơlơi ruă hơbit.

Hlâo kơ anun, mơnuih gum bruă ia jrao [ơi plơi pla hmâo nao laih pơ\ rim sang ano# hmâo ]ơđai muai hyu pơtă pơtăn am^ ama ]ơđai ba ]ơđai nao tla#o ia jrao pơgang hlôm hlâo tơlơi duam ruă.

{ing gơmơi bưp amai H’ Dư Byă [ơi [ôn Hoang, să Krông Jing hăng rơkơi `u ba ană tal dua mơng `u nao pơ\ sang ia jrao să pioh tla#o vaccine pơgang tơlơi ruă pơtuk hơngot (BCG).

Ană prong `u thun anai [rô krep 2 thun hăng dưi tla#o ia jrao pơgang hlôm hlâo djop hơdôm mơta vaccine amăng jơlan hơdră.

Amai H’ Dư brơi thâo rim tal tla#o jrao glăi ană `u pơ-iă drơi, hia lu hăng [u dưi hyu mă bruă, samơ\ yua kơ tơlơi suaih pral, tơlơi pơgi kơdih anai mơng ană bă, `u hăng rơkơi `u [u brok kap kơ tơlơi anai ôh. Amai H’ Dư Byă ruai glăi:

“Tla#o ia jrao pơgang hlôm hlâo hmâo tu\ yua kơ bruă pơgang tơlơi duam ruă kơ ană. Sit truh hrơi tla#o jrao kâo ba nao, tla#o djop mrô pơkă. {ing mơnuih apăn bruă amăng plơi lăi khom nao tla#o kiăng pơgang tơlơi ruă kơ ană bă”.

Bơ\ amai Trần Thị Thu [ơi [ôn M’Găm, să Krông Jing ba ană đah rơkơi 2 blan nao pơ\ sang ia jrao să pioh tla#o vaccine 5 amăng 1 Combe Five.

Hlâo kơ anun, amai Thu hmâo hmư\ lu kơ tơlơi pơhing lăi nao vaccine anai amăng glông internet mơnuih mơnam (facebook) anun `u do# bơngot.

Khă hnun hai, `u ăt pơsit ba ană nao tla#o pơgang hlôm hlâo mơn. Amai Thu brơi thâo kơnong kơ ngă tui djơ\ tui tơlơi pơtă mơng mơnuih mă bruă ia jrao thơ `u đăo gơnang ană `u amra pơhlôm hăng suaih pral. Amai Trần Thị Thu lăi pơthâo:

“Kâo hmư\ ara\ng lăi pơthâo [ơi bro# le\ hmâo tơlơi pơplih vaccine, blơi vaccine pơkon anun kâo ăt bơngot mơn. Samơ\ tla#o jrao pơgang le\ bruă ngă klă kơ ]ơđai muai anun mơng hlâo truh ră anai kâo [u lui lơi ôh bruă tla#o jrao pơgang kơ ană kâo”.

Kiăng [ing am^ kah hăng amai Thu hăng amai H’ Dư thâo hăng ngă tui djơ\ amăng bruă tla#o jrao pơgang [u djơ\ tơlơi amu` ame\ ôh mơ\, `u jing sa bruă gir run hyu lăi pơthâo, pơsur mơng [ing mă bruă amăng Sang ia jrao să Krông Jing dong.

Y sĩ Y Wer Niê Kdăm, Khoa sang ia jrao să Krông Jing brơi thâo: Hlâo adih, thâo bơwih brơi, pơgang tơlơi suaih pral lăi hrom hăng tla#o ia jrao pơgang hlôm hlâo lăi ha jăn mơng m[s do# tơdu.

Sang ia jrao juăt gum hrom na nao hăng hơdôm khul gru\p mơng să kiăng pơ phun tla#o jrao pơgang [ơi plơi pla, đa nao tơl sang pioh tla#o jrao pơgang, samơ\ mrô mơnuih tla#o jrao pơgang djop hă [u lu ôh.

Biă `u amăng thun 2013, Jơlan hơdră tla#o jrao pơgang pơhư prong kiăng ngă tui bruă tla#o jrao pơgang hơbit [ơi sang ia jrao, pơđut bruă đuăi hyu tla#o jrao [ơi rim sang ano# le\ mrô m[s ba ]ơđai nao tla#o jrao pơgang glăi hro\ trun.

{ơi anăp tơlơi anun, sang ia jrao să hmâo kơtưn laih bruă hyu lăi pơhing, pơđ^ tui tơlơi pơmin mơng m[s, gum hrom hăng hơdôm grup, gơnong bruă [ơi să, biă `u [ing mơnuih hmâo ara\ng đăo gơnang amăng plơi kah hăng tha plơi pơsur m[s ba ]ơđai nao tla#o jrao pơgang. Tui hrơi blan, tơlơi pơmin mơng m[s jai hrơi thâo rơđah hloh.

Truh hrơi tla#o jrao pơgang, khă hmâo gun lu bruă dơ\ hơpă, [ing am^ ama ]ơđai ăt khom prăp rơmet mơn pioh ba ană nao tla#o jrao pơgang hlôm hlâo [ơi sang ia jrao.

Gơnang kơ anun, mơng thun 2014 truh ră anai, mrô mơnuih tla#o jrao pơgang hlôm hlâo djop mrô pơkă mơng să Krông Jing hmâo rơbêh kơ 95%. Y sĩ Y Wer Niê Kdăm, Khoa Sang ia jrao să Krông Jing brơi thâo:

“Thun 2013, [ing gơmơi pơ phun tla#o jrao pơgang hlôm hlâo tơlơi duam ruă hơbit [ơi sang ia jrao să, amăng thun 2013 mơnuih tla#o jrao pơgang, mrô mơnuih tla#o jrao pơgang [ia\. Mơng thun 2014 truh ră anai, mrô tla#o pơgang na nao djă pioh mrô hơđong 95%.

Amăng bruă pơđ^ tui mrô mơnuih tla#o jrao pơgang le\ sang ia jrao să pơ phun na nao bruă lăi pơthâo rim blan, gum hrom hăng anom ia jrao amăng plơi pla gah bruă hyu lăi pơhing, pơsur kiăng pơhlôm djop vaccine tla#o pơgang kơ ]ơđai muai”.

Să Krông Jing, hăng ano# gal hmâo Khoa Sang ia jrao le\ mơnuih djuai ania [ia\ hơđăp [ơi anai, `u thâo hluh kơ phiăn juăt hăng tơlơi pơmin mơng m[s, hmâo gir run hrom hăng grup mơnuih apăn bruă mơng Sang ia jrao ba tơbiă lu jơlan gah pơsir kiăng pơhlôm bruă tla#o jrao pơgang.

Lu thun hăng anai să Krông Jing le\ sa amăng mrô [ia\ [ơi anai hmâo lu mơnuih djuai ania [ia\ mơng tơring glông Mdrak djơ\ hăng mrô tla#o jrao pơgang tui tơhnal pơkă mơng gơnong bruă ia jrao.

Hrom hăng bruă lăi pơhing, pơđ^ tui tơlơi pơmin kơ m[s, Sang ia jrao să Krông Jing đing nao biă bruă pơhlôm tla#o brơi jrao pơgang, ngă tui tơpă hơdră tla#o pơgang tui tơlơi pơtă mơng Ding jum ia jrao dêh ]ar, amăng anun hmâo bruă pel e\p brơi tơlơi duam ruă, lăi pơthâo hlâo kơ tla#o jrao pơgang; lăng tui tơdơi kơ tla#o giong [ơi Sang ia jrao 30 mơnit hăng lăi pơthâo tơdơi kơ tla#o jrao pơgang.

Rim am^ ama ]ơđai ba ]ơđai nao tla#o jrao pơgang leng kơ dưi hmâo mơnuih mă bruă amăng sang ia jrao pơtă pơtăn to\ng ten kơ tơlơi lăng tui ]ơđai tơdơi kơ tla#o giong [ia\ biă mă `u 2 hrơi mlăm.

Yua anun, mơng hlâo truh kơ ră anai, [ơi să [u hmâo hlơi bưp tơlơi truh lom tla#o jrao pơgang. Gơnang kơ anun mơ\ m[s jai đăo gơnang hloh hăng hơđong pran jua ba ]ơđai nao tla#o pơgang pơ\ sang ia jrao.

Vaccine le\ sa amăng hơdôm ia jrao pơgang klin ruă yôm hloh mơ\ng gơnong bruă ia jrao, dưi pơklaih hơdôm klăk c\ô mơnuih r^m thun mơ\ng hơdôm tơlơi ruă hu\i rơhyư\t.

Samơ\ ră anai, hơmâo lu mơnuih do\ đing đăo [u brơi [ing c\ơđai tlâ|o ia jrao pơgang, [ơi plơi pla ala [on ăt do\ sa, dua c\ô mơnuih do\ pơm^n aka [u djơ\ kơ ia jrao vaccine hăng [u gu\t mă yua.

Gơnong bruă Ia jrao pơm^n hiưm pă kơ tơlơi anai hăng r^m c\ô mơnuih kiăng pơhlôm brơi tơlơi suaih pral kơ ană bă gơ`u amăng thun blan kơman ruă glăk ngă tơnap tap. Mông tơ`a hăng ơi ia jrao Phạm Văn Lào, Khoa Anom bruă pơgang klin ruă tơring c\ar Daklak lăi nao kơ bruă anai.

Ơ ơi ia jrao Phạm Văn Lào, ih dưi brơi [ing gơmơi thâo rơđah mơ\n kơ bruă tlâ|o ia jrao pơgang [ơi tơring c\ar Daklak amăng hơdôm thun giăm anai hiưm pă `u?

Ơi ia jrao Phạm Văn Lào: {ing ta [uh rơđah tơring c\ar Daklak le\ sa amăng hơdôm tơring c\ar ngă klă amăng bruă tlâ|o ia jrao pơgang. Juăt le\ bruă tlâ|o ia jrao pơgang r^m thun truh pơ 95% mrô mơnuih.

Samơ\, ră  anai tơring c\ar do\ giăm 40 anih aka [u tlâ|o ia jrao pơgang. Hơdôm anih anai [u djơ\ sa boh să mơ\, jing sa boh [ut plơi, sa boh plơi hăng [ơi hơdôm kual ataih, asuek, kual mơnuih đuăi hyu do\ hơdơ\ hor. {ơi hơdôm plơi pla mơnuih đuăi hyu do\ hơdơ\ hor, mrô mơnuih tlâ|o ia jrao pơgang kơnong kơ 35 % đôc\.

Ơ ơi ia jrao! Yua hơge\t ăt do\ mơ\n hơdôm kual aka [u tlâ|o ia jrao pơgang?

Ơi ia jrao Phạm Văn Lào: Sa le\ yua kơ tơlơi pơm^n kơ mơnuih [on sang aka [u thâo hluh rơđah.

Dua le\, mơnuih [on sang đuăi hyu do\ hơdơ\ hor le\ ngă tơnap tap ră anai yua aka [u hơmâo hơdră wai lăng anun yơh [ing gơmơi [u thâo ôh [ing gơ`u tlâ|o ia jrao pơgang hă aka. Đa do\ [ơi anai đa đuăi nao kual Pơngo\, truh kơ ană bă dua thun [ing gơ`u pơwơ\t glăi hơdip [ơi anai.

{udah lu sang ano\ tơkeng ană bă kual Pơngo\ laih anun ba ană bă rai hơdip [ơi anai. Anun yơh tơnap tap biă mă kiăng thâo [ing c\ơđai tlâ|o ia jrao pơgang hă aka. Hăng [ing anai lêng kơ arăng c\ih anăn c\i tlâ|o ia jrao pơgang soh.

Tlâo le\ tơnap tap tu\ mă tơlơi djru mơ\ng sang ia jrao, yua kơ [ing gơ`u hơdip [ơi kual ataih, asuek, hơmâo anih ataih mơ\ng sang ia jrao truh pơ 25, 30 km.

Ră anai amăng plơi pla [uh sa, dua c\ô mơnuih [u gưt tlâ|o ia jrao pơgang, [u brơi ană bă nao tlâ|o ia jrao pơgang ôh. Anun yơh, tơlơi sat mơ\ng bruă anai hiưm pă `u, ơ ơi ia jrao?

Ơi ia jrao Phạm Văn Lào: {ing ta lêng kơ [uh tong ten laih! Ruă djơ\ hmơi gluh đ^ le\ yua kơ sa, dua c\ô mơnuih [u gu\t tlâ|o ia jrao pơgang hăng ngă kơ ană bă ruă kă. Truh kơ [ing ta [uh ano\ sat ba glăi [u hmao pơgang do\ng tah, lu [ing c\ơđai ruă kơtang.

Vaccin le\ ia jrao pơgang yôm hăng hơmâo arăng kơsem min tong ten anun yơh kiăng pơgang [ing c\ơđai mơ\ng tơlơi ruă [ing ta kho\m ba nao tlâ|o ia jrao pơgang. Kâo pơm^n [ing mơnuih do\ pơm^n [u djơ\ kơ bruă anai kho\m lăng glăi. Hăng pơc\ut lui h^ yua vaccine le\ bruă ngă sat, [u klă ôh.

Hơmâo mơnuih pơm^n lơ\m tlâ|o ia jrao pơgang [u kiăng đing nao tơlơi pơko\n do\ng tah. Tơlơi pơm^n anai djơ\ mơ\n, ơ ơi ia jrao?

Ơi ia jrao Phạm Văn Lào: Bruă pơhlôm ană mơnuih [u bă mơ\ng tơlơi ruă [ing mơnuih thâo kơhnâo hơmâo pơsit le\ 95% mrô mơnuih tlâ|o ia jrao pơgang kah mơ\ng dưi dưi pơgang brơi abih bang mơnuih amăng plơi pla.

Tơdah ană bă amăng sang ano\ tlâ|o ia jrao pơgang bơ sang ano\ pơko\n [u tlâ|o ôh, [ing c\ơđai tlâ|o ia jrao ăt dưi bă tơlơi ruă mơ\n yua kơ jum dar anun do\ hơmâo mơnuih aka [u tlâ|o ia jrao.

Anun yơh kho\m tlâ|o ia jrao pơgang 95% mrô mơnuih kah mơ\ng dưi pơgang djop mơnuih. {ing ta anăm pơm^n kơnong kơ tlâ|o ia jrao pơgang brơi ană bă le\ dưi yơh mơ\ kiăng pơtô pơblang ană plơi pla ngă hro\m kah mơ\ng dưi pơhlôm tơlơi ruă kơ djop mơnuih, laih do\ng pơgang tơlơi ruă kă kơ ană bă [ing ta.

Hai, bơni  kơ ih ho\!

Siu H’ Prăk – Siu Đoan: Pô ]ih pơblang hăng pôr