VOV4.Jarai - Mơnuih djuai ania Rơ Măm lĕ sa amăng lu djuai ania ƀiă amăng dêh čar Việt Nam, mơnuih djuai ania Rơ Măm ră anai kơnong giăm 500 čô dŏ hơdip ƀơi plơi Le, să giăm guai Mô Rai, tơring glông Sa Thầy, tơring čar Kontum. Hrŏm hăng hơdră djru mơng Kơnuk kơna, mơnuih djuai ania Rơ Măm glăk gir run hrưn đĭ pơjing tơlơi hơdip phrâo. Amăng anun, tha plơi A Blong lĕ sa amăng ƀing mơnuih ba gru amăng bruă pơđĭ kyar bơwih ƀong huă hăng pơtrut pơsur neh met wa lui hĭ tơlơi phiăn ƀu klă ƀu hiam, djă pioh gru grua yôm phăn, pơgôp wai pơgang kjăp ƀơi kual giăm guai lŏn ia.

A Blong, tơkeng thun 1955, ñu lĕ mơnuih hơdip ba gru amăng djuai ania Rơ Măm. Sui thun ngă hơkrŭ, đưm hlâo ñu djru blah ayăt Mi lơ̆m ñu dŏ hlăk ai. Lŏn ia ta rơnuk rơnua, ñu glăi pơ plơi pla ngă nai pơtô ƀơi kual giăm guai Mô Rai, Sa Thầy, Kontum. Amăng hơdôm thun blan dŏ hlăk ai, mah truh pơdơi bruă thun tha, tha plơi A Blong lêng kơ abih pran jua hăng tơlơi čang rơmang mơnuih djuai ania Rơ Măm huăi rin rơpa dong tah. Ñu lêng mơnuih ba gru hăng pơtô brơi neh met wa ngă tui. Amăng pơđĭ kyar bơwih ƀong huă, sang anŏ ñu hơmâo 4 ektar đang kơsu glăk amăng thun blan kuah kơtăk, 3.000 m2 hmua pơdai ia, dơnao ia rông akan, rông kơbao hăng lu mơnŭ bip. Amăng plơi pla, tha plơi A Blong ăt lĕ mơnuih pơtrut pơsur ƀing ană tơčô amăng plơi pla gir kơtir hrăm hră, črâo ba mơnuih ƀon sang lui hĭ hơdôm tơlơi phiăn ƀu klă ƀu hiam, djă pioh gru grua yôm phăn mơng djuai ania pô. Ơi A Yer, Kơ-iăng khua jơnum min mơnuih ƀon sang să Mô Rai brơi thâo, tha plơi A Blong hơmâo mơnuih ƀon sang đăo gơnang, kiăng khăp yua ñu lĕ mơnuih juăt ba jơlan hlâo amăng bruă mă:

“Ơi A Blong lĕ mơnuih ba gru ngă tui hơdôm hơdră bruă mơng Ping gah, Kơnuk kơna. Ñu pơtô pơblang, pơtrut pơsur neh met wa amăng plơi pla ñu lăi phara, amăng đơ đam să hnun mơn ngă tui hơdôm hơdră bruă mơng kơnuk kơna. Pơđĭ kyar bơwih ƀong huă, ơi A Blong juăt ba jơlan hlâo amăng bruă rông kơbao, rơmô, un hăng pla phun kơsu, boh ñông”.

Yua kơ hơmâo arăng đăo gơnang laih dong hrŏm hăng pran gir run hyu pơtrut pơsur, pơblang brơi tơlơi klă djơ̆ mơng tha plơi A Blong, mơnuih djuai ania Rơ Măm dŏ ƀơi kual giăm guai Mô Rai ră anai ƀuh ƀiă yơh mơnuih pơdô̆ rơkơi bơnai mơng muai hăng lui hĭ pơdô̆ rơkơi bơnai ha kơtăk drah; hơkrŭ glăi bruă mơñam mrai; pơphun na nao hơdôm hrơi ngui ngor ngă yang rơbang anun lĕ ngă yang đơhet tơngia, jŭ pơdai, pok hơjai pơdai, ƀong asơi hle, ngă yang đĭ dŏ sang drông phrâo …Tơlơi yôm hloh lĕ mah hơmâo kơnong 149 boh sang anŏ hăng 478 čô mơnuih dŏ hơdip ƀơi plơi Le, să Mô Rai, samơ̆ mơnuih djuai ania Rơ Măm ăt dŏ djă pioh 34 ring čing yôm pioh atông amăng hơdôm hrơi ngui ngă yang rơbang. Ayong A Thái, mơnuih dŏ ƀơi plơi Le brơi thâo, lơ̆m ñu pô, sang anŏ hơmâo bruă hơget thơ, amra nao tơña tha plơi A Blong kiăng pơgôp hiăp hăng pơsir hĭ.

“Kâo pô ƀuh tha plơi A Blong lĕ sa čô mơnuih hơdip hiam biă mă. Ñu thâo mă bruă, lêng kơ ba gru amăng sang anŏ kah hăng amăng plơi pla, hơdip jê̆ giăm hăng neh met wa. Tơdah hơmâo bruă hơget thơ ñu amra nao pơsir brơi mơtăm yơh. Kâo pô ăt hrăm lu tơlơi mơng ñu”.

Yua kơ hơmâo lu mơnuih đăo gơnang, tha plơi A Blong lĕ anih gơnang nao mơng gong gai, khul grup să Mô Rai hăng ling tơhan wai pơgang guai lŏn ia. Tha plơi lĕ mơnuih hơmâo boh pơhiăp kiăng kơ hmua pơdai, kơsu, bruă rông rơmô … pơđĭ kyar ƀơi kual giăm guai Mô Rai, ba glăi tơlơi hơdip jai hrơi trơi pơđao yâo mơ-ak kơ mơnuih ƀon sang plơi Le lăi phara hăng 7 boh plơi mơnuih djuai ania ƀiă hnun mơn. Ră anai 65 thun laih, tha plơi A Blong ăt lĕ mơnuih ba jơlan hlâo mơng djuai ania Rơ Măm, gir run amăng djop bruă hăng tơlơi čang rơmang ba glăi tơlơi hiam klă kơ ană plơi pla:

“Tơlơi čang rơmang hloh lĕ neh met wah pơklaih mơng rin rơpa. Dua dong lĕ ngă tui djơ̆ hơdôm hơdră bruă mơng Ping gah, tơlơi phiăn mơng Kơnuk kơna. Anăm ngă soh tơlơi črâo trun mơng Ping gah, Kơnuk kơna ôh. Anăm alah ngă kơ tơlơi hơdip rơmŏn akon rin. Anai lĕ tơlơi tha plơi kiăng hloh”.

Thun 2020, tha plơi A Blong hơmâo arăng pơpŭ sa amăng 25 čô mơnuih ba gru amăng tơring čar Kontum nao Jơnum djop djuai ania Việt Nam tal II. Anai lĕ tơlơi pơtrut pơsur kiăng kơ ñu jai hrơi ba gru djru brơi neh met wa amăng plơi pla djuai ania Rơ Măm ƀơi kual giăm guai lŏn ia trơi pơđao yâo mơ-ak.

Siu Đoan: Pơblang