VOV4.Jarai - Nao pơ\ plơi Kon Brắp Du (să Tân Lập, tơring glông Kon Braih, tơring ]ar Kontum), dưi bưp hăng hmư\ tha plơi ơi A Jin Đen ruai kơ hơdôm mơnong [ong huă mơng djuai ania Bahnar (Bahnar Jơ Lơng) [ơi anai, [ing gơmơi hur har pran jua dưi [ong djơ\ ano# jơman mơng a`ăm pơtăm, ano# pơhăng mơng tiu dlai, ano# mơxa\m mơng hla plum, ano# ph^ mơng pruăi akan ia ]roh hnoh… hăng hloh kơ anun dong, ano# hang mơng ]eh tơpai ngă djă tơkai [ing tuai.

Do\ng [ơi tơdrông toa yôl găn ia krông Đak Pne [ơi să Tân Lập, [ing gơmơi hmâo lăng [uh rơđah bơbung sang dlông amăng krah plơi. Anun le\ tơlơi ư-ang mơng neh wa ană plơi Kon Brắp Du.

{ơi sang rông, tha plơi ơi A Jin Đen ră ruai: Mơng hrơi dưi hmâo ană plơi ruah ngă tha plơi truh ră anai, `u gum hrom hăng ană plơi pơ phun hmâo 34 wot ngă yang jơnum ngui tui phiăn juăt pha ra mơng djuai ania pô.

Rim wot tơlơi ngă yang jơnum ngui, tơnă hơbai dưi hmâo `u hăng ană plơi lăng yôm, amăng anun hmâo mơng 5-6 mơta gơnam [ong huă leng kơ mă mơng ]ư\ siăng dưi hmâo neh wa pla, hyu pe\, lua pơnah, dưm ]ơđông, [ơ\i kap… pơjing rai pioh hmâo mông [ong huă mơ-ak mut hrom.

Thun anai, tha plơi ơi A Jin Đen 70 thun laih. ~u dưi hmâo neh wa ană plơi ruah ngă tha plơi mơng hrơi pơdơi thun tha rơma 2004.

 Ăt amăng thun anun mơn, `u gơgrong pơdo\ng gru\p atông ]ing hơgor hăng adôh suang, pơsur neh wa ană plơi djă pioh hơdôm phiăn juăt jơnum ngui mơng djuai ania.

Hơdôm tơlơi ngă yang jơnum ngui `u ngă tui rah gru grua bôh thâo djuai ania, laih anun ngă pơhư\] rah tuai hyu ]ua\ lăng mơng djop anih, djru pơlar bruă tuai ]ua\ ngui, pơjing dong bruă mă hăng prăk pơhrui glăi kơ neh wa.

Tui hăng tơlơi tha plơi ơi A Jin Đen, tui hluai rim tơlơi ngă yang jơnum ngui rơđah đông, `u leng kơ hmâo sa ako# bruă tơnă hơbai pha ra, djơ\ hăng ayuh hyiăng mơng rim bơyan amăng sa thun kiăng djop mơnuih [ong lăng.

Kon Braih hmâo dua bơyan hơjan pơ-iă rơđah đông, rim bơyan hmâo hơdôm gơnam [ong huă pha ra.

Rơđah biă `u [ơi Hrơi jơnum ngui bôh thâo djop djuai ania tơring glông thun anai, plơi Kon Brắp Dui dưi hmâo Jơnum min m[s să Tân Lập ruah gum hrom hăng anăn `u “Gơnam [ong jơman ]ư\ siăng”.

Tha plơi ơi A Jin Đen (pô ]ut ao djuai ania Bahnar) lăi pơthâo hơdôm gơnam [ong huă hăng tuai hyu ]ua\ ngui

Anun le\ hơdôm gơnam [ong m[s đưm pơ phun hmâo mơng ]ư\ siăng dlai klô jơman, laih anun pơdă `u hiam mơta lăng dong: bôh abao, areng, akan, anur, klêr, dom asau, tơdu\ huai, a`ăm hla rok… ]ăt kơtuai kơdư ]ư\, [udah a`ăm toa` ]a\t [ơi hơdôm ]roh ia kơtuai dlai klô.

Rim a`ăm hla rok mă mơng dlai dưi hơbai hăng sa drơi hlô pha ra. Rơđah biă `u, kah hăng “bôh abao hơbai hăng pơtơi”, `u git gai neh wa ană plơi rao rơgoh hơdôm bôh abao, tơdơi kơ anun ba nao hơbai hăng bôh pơtơi, biă `u pơtơi hơbia. Lom phrâo tơsa\ truh, `u brơi apui anet h^ kiăng a`ăm [ăt jơman.

Gơnam [ong jơman mih, [ơhol mơng pơtơi hăng ano# pơhăng mơng gơnam pơ[âo, ano# hyuin mơng bôh abao. Anai le\ gơnam [ong amu` pơkra samơ\ jơman biă, hmâo lu mơnong ngă bơbuă, lu đạm, canxi, vitamin… hăng amu` hr^p mă.

A`ăm “klêr hna hăng pơhăng, plăng” le\ le# hăng bơyan hơjan biă [ơi Kon Braih. Anai le\ gơnam [ong amu` e\p.

Kơnong kơ hơdôm pluh drơi hmâo tom plăng, pơhăng pla amăng đang sang thơ, sang ano# hơpă leng kơ dưi hmâo a`ăm [ong jơman sôh amăng hdôm hrơi hơjan pơ-iă. Gơnam [ong anai amu` [ong hăng hmâo lu đạm, canxi, protein, [ia\ rơmă ia blêk…

A`ăm [ong hmâo neh wa amăng plơi hor [ong amăng hơdôm mông [ong huă sang ano# anun le\ “akan hăng a`ăm hla rù rì om amăng đing”.

Tơdơi kơ akan hăng a`ăm rù rì dưi rao rơgoh, pơđăm hăng mơnong pơ[âo giong ]ro\ amăng đing pơ-o, ba mut amăng apui hơdăng blư\ nao blư\ rai hmâo 1 mông le\ tơsa\ hăng amra hmâo mơnâu jơman mơng hla rù rì mut amăng akan, pơjing rai ano# ph^ jơman pha ra.

A`ăm “hla plum mơxa\m hăng mơnong un” le\ [u tơnap hăng [ia\ rơngiă mông. Mơng hla plum (kơnong kơ mă hla plum neh wa ta pla mơng đưm) pơđăm mơxa\m, djuai ania Bahnar pơkra rai lu `ăm [ong pha ra kah hăng: Mơnong hăng rơmuă un luk hăng hla plum mơxa\m, hla plum hơbai hăng akan krô, a`ăm ia hla plum mơxa\m…

Hơdôm bơyan hơjan truh, [u hmâo a`ăm mơnong phrâo ]uh pơkra, [ing Bahnar [ơi anai hơbai a`ăm hla plum hăng a`ăm mơnong ]ơhmu krô kah hăng anur krô, djruah krô, aj^ krô…, amăng anun amu` hloh le\ hla plum hơbai hăng akan krô.

Biă `u, a`ăm “Mơnong anur hơbai hăng a`ăm rok dlai” [ong lom pơ-iă hă jơman biă. A`ăm anur pơkra rơgoh, pơđăm hăng [ia\ hra hmâo tom pơhăng, hơbai hăng djop mơta a`ăm hla rok amra [ong `u [uh pơhăng [ơ [ia\. A`ăm anur [ong `u muan hăng hyuin dong jơman biă.

Tha plơi ơi A Jin Đen ư-ang: sa wot ană plơi ]ơkă tuai mơng pơngo\ rai ]ua\ ngui plơi pla. Yua kơ adai pơ-iă gơnam [ong mă mơng dlai klô [ia\, anun `u hrom hăng ană plơi kơnong kơ pơkra 3 mơta a`ăm krô rah, do# asăt rah.

Amăng anun, a`ăm krô le\ ]im dung, aj^ krô, anur krô hmâo neh wa ]ơhmu krô hăng dlông pra apui hăng gơnam [ong phrâo mă le\ dom asau, tơdu\ huai hơtuk. Lăng nao [u tơnap ôh, samơ\ tuai [ong hăng pran jua klă biă.

Gơ`u brơi thâo, anai le\ tal blung a amăng tơlơi hơd^p gơ`u dưi [ong hơdôm mơta a`ăm tui anai, jơman biă hăng pioh glăi amăng pran jua mơ-ak biă.

Gơ`u djă pioh hloh le\ hơdôm a`ăm [ong ăt kah hăng pran jua mơng neh wa djop djuai ania [ia\ [ơi kual }ư\ Siăng…

}rông lô kơ `ăm [ong, amai Y Đoan – [ơi plơi Kon Brắp Du ư-ang: A`ăm [ong mơng djuai ania Bahnar juăt pơkra krô, [ia\ yua ia hăng o\m tơsa\ amăng đing pơ-o yơh lu.

Rim a`ăm [ong dưi mă yua lê# hrom nao rai biă.

Bơhmu tu `u kah hăng a`ăm [ong hơpă amu` ba truh rơba le\ khom ple\ nao pơhăng hang nao hrom hăng biă `u khom hmâo tơpai ]eh.

Abih bang hơdôm a`ăm [ong kiăng pơjing rai bôh thâo a`ăm [ong đưm anai leng kơ mơng hlô dlai mơng ]ư\ siăng.

Yua kơ tơlơi juăt mơng ană mơnuih hrom hăng hơdôm a`ăm [ong mơng dlai klô ]ư\ siăng hăng ano# ngă pơhư\] mơng `u, lu mơta ra mơnong klă hiam mơng plơi Kon Brắp Du hmâo ngă pran jua tuai ]ua\ ngui mơ-ak pran jua biă.

Hăng hơdră ngă [u dleh tơnap mơ\ tha plơi ơi A Jin Đen pơsit jơlan gah hmâo djru ngă brơi plơi Kon Brắp Du jing sa anih anom nao ngă pơhư\\] amăng anih anom tuai ]ua\ ngui kual }ư\ Siăng.

Rơnu] thun 2017, `u dưi ư-ang hmâo Khoa Jơnum min m[s tơring ]ar Kontum [ơk hră bơni yua kơ hmâo bôh than prong amăng bruă pơgang, ngă tui gru grua bôh thâo phiăn juăt mơng djuai ania.

Amăng bơyan jơnum ngui ngă yang, hơdôm jua ]ing hơgor tơtar hyu djop kơ lon dron ]ư\ siăng, mut hrom hăng tơlơi yun suang, [ơi giăm ]eh tơpai, biă `u hơdôm a`ăm [ong tui phiăn juăt, hmâo pơjing laih gru pơđom pioh hăng ngă brơi plơi Kon Brắp Du jing sa anih anom nao mơ-ak kơ tuai amăng lon ia ta hăng dêh ]ar ta] rơngiao./.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr