VOV4.Jarai - Ruă u\t tơlang jing sa tơlơi ruă juăt lok nao lok rai [ơi [ing thun glăk do# mơdrah hăng mơnuih tha rơma.

Tơlơi ruă juăt hmâo yua kơ tơlang `u tha tui [udah [ơi u\t tơlang, khom gơgrong ba ano# kơdra#o amăng sui hrơi blan.

Tơlơi ruă anai ngă tơnap tui bruă rô rơbat hyu hăng bơdjơ\ nao ano# klă amăng tơlơi hơd^p mơda.

Thâo krăn hơdôm tơlơi pơdah gah rơngiao amra djru mơnuih ruă dưi e\p hơdră pơjrao djơ\, be\ hơdôm tơlơi pơplih hu^ rơhyư\t amra ba truh.

Khul wai lăng bruă ia jrao ro\ng lo\n tơnah (WHO) yap him lăng, rơbêh kơ 10% mrô mơnuih glăk do# mơdrah dưm dưm hăng hơdôm rơtuh klăk ]ô mơnuih bơdjơ\ nao bruă rô rơbat hyu yua kơ u\t tơlang ruă.

Bơ\ [ơi dêh ]ar Việt Nam, ruă u\t tơlang hmâo rơbêh kơ 10% mrô mơnuih ruă gah tơlang.

Tui hăng [ing ơi ia jrao juăt bruă gah tơlang tơleh, ruă u\t tơlang jing tơlơi [ơi u\t tơlang hăng tơlang [ơi tlôn u\t tơlang ruă bơbrah ngă mơnuih ruă nuă.

{ơi anih hmâo tơlơi ruă luih u\t tơlang juăt bưp hloh le\ [ơi ako# tơ-u\t, [ơi tơlang ro\ng hăng luih tơlang ro\ng.

{ơi rơwang phrâo ruă, hơdôm tal ruă pơdah [u rơđah anun lu mơnuih juăt [u đing nao [udah kơnong kơ yua jrao ngă plai [ia\ ruă kiăng bo\ng glăi.

Khă hnun hai, anai jing bôh than ngă tơlơi ră u\t tơlang kơtang tui, hmâo lu tơlơi truh pơkon hu^ rơhyư\t, bơdjơ\ nao tơlơi suaih pral, kah hăng ruă [ơ[u\t [ơi u\t tơlang abih bang, ngă po#t pal, ngă pơplih u\t tơlang…

Ơi ia jrao Tạ Văn Nhạn, Khoa Anom ia jrao rok kyâu (Sang ia jrao prong kual Tây Nguyên) brơi thâo: Hmâo lu bôh than ba truh anun tơlơi ruă u\t tơlang, khă hnun hai tơlơi ruă anai juăt hmâo hăng hnưr thun rơbêh kơ 40 thun, [udah thun jai lu amra hmâo tơlơi ruă anai jai lu.

Rơngiao kơ anun, hơdôm mơnuih hmâo tơlơi ruă rơmong muă, [u klă drơi jăn mơng muai, hơdôm bôh than pioh glăi mơng am^ ama [udah hơdôm mơnuih hmâo tơlơi pơdơi pơdă, hơd^p mơda, rô nao rai, mă bruă, mă yua jrao [u djơ\ ăt hmâo tơhnal ba truh tơlơi ruă u\t tơlang mơn bơhmu hăng [ing mơnuih [u hmâo mă yua jrao [u djơ\ rơ-oa.

Tơlơi ruă anai juăt brơi [uh: ruă [ơ [u\t kơtang [udah ruă amăng ha lưp ha lưp, [udah ruă a`ron kron trun dua [e\ tơngan hăng dua [e\ tơkai.

Hăng mơnuih ruă ako# tơ-u\t, lu rô rơbat hyu, mơnuih ruă amra hmư\ khik khuk [ơi tơ-u\t.

Lom ruă u\t tơlang kơtang tui, u\t tơlang luih tui, [u hmâo pơjrao ta`, hmâo tom hơdôm tơlơi rơka ruă [ơi u\t tơlang ngă tơlang kơpal đ^, ngă sir h^ u\t tơlang, tơ-u\t bo# đ^, [udah u\t tơlang amra bơbrah đ^, hơdôm ara\ pal jum dar jing rơpih h^ hăng tơdu ba truh tơnap rô rơbat hyu.

Yua anun bruă pơgang, pơjrao ta` jing jơlan kiăng biă pioh ngă plai [ia\ hăng pơgăn lom luih tơlang.

Tơlơi ruă u\t tơlang amra pơjrao hăng hơdră yua ia jrao hăng [u yua jrao. Hăng jơlan gah yua jrao, hơdôm mơta jrao pơjrao ruă u\t tơlang amra ngă plai [ia\ ruă ta`, djru mơnuih ruă [uh mơ-ak [ia\ tơdơi kơ anun, khă hnun hai, `u amra ba glăi tơlơi pơkon, bơdjơ\ nao hơtai, bôh [le\h, jơlan kiăn pruăi…

Bơ\ hăng jơlan gah [u yua jrao, pô ruă amra dưi pơjrao tui vật lý, đat pơ-iă, châm cứu, pơ]rang tia hồng ngoại [udah pơhra\m drơi jăn rơnang mơng anun djru ngă hluh gah anih anom ruă, hmâo yua ngă plai [ia\ bơbrah [udah ngă muan ara\ pal [udah amra ngă muan hơdôm anih anom găng h^ lom hơdôm u\t tơlang bơbrah sui hrơi.

Hăng jơlan gah anai, bruă pơjrao [u hmâo ba glăi tơlơi pơkon ôh, prăk mă yua pơjrao [ia\ hloh mơn anun [ing ơi ia jrao juăt pơtă mơnuih ruă u\t tơlang pơjrao hăng rok akha kyâu kiăng ba glăi bôh tơhnal prong hloh.

Kah hăng amai Lê Thị Ngân (55 thun, [ơi phường Tân Tiến, plơi prong {uôn Ama Thuo#t) ruă u\t tơlang sui thun hăng anai laih.

Blung a tơngan gah hnuă juăt ruă [ơ [u\t, tơdơi kơ anun [ơi bra hăng tơngan gah iao ăt ruă mơn, ruă [ơ [u\t tui anun mơn, tơngan [u thâo pơ pư\.

~u nao pel e\p pơ\ sang ia jrao hăng dưi hmâo ơi ia jrao lăi ruă luih tơlang. Ră anai `u glăk dưi pơjrao hăng ia jrao rok kyâu [ơi Sang ia jrao prong kual Tây Nguyên.

~u lăi pơthâo: “Rim hrơi, dưi hmâo [ing ơi ia jrao uh pit, tơtar asar ara\, pơhra\m pơjrao tui vật lý anun tơlơi ruă plai [ia\ lu biă.

Hlâo adih, rim wot ruă [ơ [u\t kâo blơi jrao ngă plai [ia\ ruă ba glăi mơ`um, samơ\ kơnong kơ ngă plai [ia\ ruă jăng jai đo#], abih jrao `u glăi ruă dong. Ăt yua kơ do# djưng djư nao pơjrao mơn tơlơi ruă jai ngă kơtang tui”.

Bơ\ ayong Hồ Sĩ Nghĩa (51 thun, [ơi să Ea Toh, tơring glông Krông Năng) u\t tơlang găng h^ [ơi bra gah iao.

Nao pơ\ sang ia jrao lom u\t tơlang do# đôm nao rai ngă găng h^ ano# pơ pư\ tơlang [ơi bra, tơdơi kơ pơjrao giong pơke\ hrom hăng pơhra\m drơi jăn hăng gơnam sang ia jrao pơtô brơi, u\t tơlang [ơi bra `u plai [ia\ ruă laih.

{ing ơi ia jrao pơtă, kiăng pơgang pơgăn tơlơi ruă [udah ngă kaih h^ tơlơi lui u\t tơlang, djop mơnuih khom djă pioh rơnoh kơtra#o pô [ơi rơnoh djơ\ hloh, be\ rơmong đơi; pơhra\m drơi jăn na nao kiăng u\t tơlang muan; djă pioh hơđong drơi jăn hăng be\ ngă gun [ơi u\t tơlang.

Biă `u, kiăng hmâo bruă rô nao rai, do\ do\ng [ong huă, mă bruă, pơdơi pơdă djơ\, [ong mơ`um djop hơdôm mơnong ngă bơbuă, biă `u mơng hnưr thun 40.

Lom hmâo hơdôm gru nam ruă, găng [ơi u\t tơlang, khom nao pơ\ sang ia jrao pel e\p kiăng dưi pơkă lăng hăng hmâo bruă pơjrao djơ\ hloh./.

Siu H’Prăk: Pô c\ih pơblang