VOV4.Jarai - Tơlơi ruă bơbru\ asar [ơi tơsâu le\ sa amăng hơdôm tơlơi ruă bơbru\ asar hu^ rơhyư\t, juăt bưp hăng [ing đah kơmơi hrơi. Tui hăng Khul ia jrao ro\ng lo\n tơnah (WHO), [ơi dêh ]ar Việt Nam, tơlơi ruă bơbru\ asar [ơi tơsâu le\ tơlơi ruă hmâo lu hloh amăng hơdôm djuai ruă bơbru\ asar [ơi đah kơmơi hăng mrô mơnuih djai do\ng tal 3.

Khă hmâo lăi pơthâo samơ\ ră anai lu đah kơmơi ăt akă hmâo bôh thâo hơpă lăi kơ tơlơi ruă anai, ba truh tơlơi thâo kaih, bôh tơhnal pơjrao `u [u lu ôh.

Tui hăng [ing ơi ia jrao juăt bruă, ră anai bruă thâo krăn tơlơi ruă bơbru\ asar [ơi tơsâu [u tơnap tap ôh, amăng anun siêu âm jing jơlan amu` hloh, pơhlôm, prăk mă yua [ia\ hăng rơnoh djơ\ mơng `u sit hloh.

Amai Triệu Thị Thanh (45 thun) do# [ơi să Ea M’nang, tơring glông Mgar, tơring ]ar Daklak hmâo tơlơi ruă bơbru\ asar [ơi tơsâu hăng hmâo breh pơjrao [al lui h^ sa bơnah tơsâu rơgao hăng anai rơbêh kơ 7 blan.

Hlâo kơ anun, lom [uh tơsâu gah iao bơbrah, ruă, rơwa [uh tơtla#o khăng samơ\ pơ ala kơ nao pel e\p, amai Thanh pung kơ yua  jrao đat [ơi anih bơbrah tui tơlơi pơtô mơng sa, dua ]ô mơnuih.

Bôh tơhnal le\ [u hlao mơ\ jai mơng bơbrah tui. ~u nao pơ\ sang ia jrao pel e\p tơlơi ruă bơbru\ asar [ôn prong Hồ Chí Minh lom tơlơi ruă truh rơnoh pơkă 2 laih.

Tơdơi kơ 7 blan breh pơjrao, `u nao pơ\ sang ia jrao prong kual }ư\ Siăng  pel e\p glăi yua kơ [ơi nam breh hmâo sa tơtla#o khăng pơkon dong. Amai Triệu Thị Thanh lăi pơthâo:

“Rơwa [ơi tơda [uh hmâo tơtla#o khăng kah hăng bôh mơnu\, laih anun ruă dong. Kâo mă jrao đat nao, samơ\ đat nao le\ `u kơtal  [u hlao kâo [u hmâo đat nao jrao dong tah anun nao pơ\ Sài Gòn pel e\p lăng. Pel e\p le\ ara\ng lăi kâo ruă bơbru\ asar, sit lăi bơbru\ laih khom [al h^ `u”.

Sa ]ô mơnuih pơkon dong le\ wa H’ Ăim H’ Wy (60 thun) [ơi  să {uôn Tría, tơring glông Lak, tơring ]ar Daklak.

{uh sa bơnah tơsâu ruă sui laih samơ\ yua kơ [u đing nao anun `u hmâo nao pel e\p lăng, truh kơ tơsâu `u bơbrah mriah, ruă lu anun kah `u mơng nao pơ\ sang ia jrao kiăng pel e\p lăng. Wa H’ Ăim H’ Wy brơi thâo:

“Kâo [uh, tui anai `u khăng biă, khăng [u ruă hơget ôh. Ruă sui laih samơ\ kâo [u đing nao ôh, [u ruă anun [u hmâo nao pel e\p lăng”.

Ơi ia jrao chyuên khoa I Nguyễn Trường Thi, Khoa Anom hơduah tơ`a kơ bruă mă, Sang ia jrao prong kual }ư\ Siăng brơi thâo: Abih bang mơnuih hmâo tơlơi ruă bơbru\ asar [ơi tơsâu rai pơ\ sang ia jrao pơjrao leng kơ ruă hlăm laih, anun le\ gơ`u [u hmâo tơlơi pơmin nao pel e\p tơlơi ruă ôh, tơhnal pel e\p tơlơi ruă rim tal mơ\ kơnong kơ [uh drơi jăn hmâo gru nam hling hlang, đa le\ bơbrah ruă [ơi tơsâu sui kah mơng nao pel e\p lăng.

Lom anai, juăt `u tơlơi ruă bơbru\ hơdai nao rơwang dăp tal 2, tal 3 laih. Tơlơi ruă khom [al lui `u [udah kơnong kơ pơjrao pioh hơd^p sui [ia\ đo#].

Ră anai hmâo lu jơlan gah kiăng thâo tơlơi ruă anai, kah hăng pel e\p mă pô, ]ơphin ru\p, MRI tơsâu, siêu âm glông ara\ tơsâu.

Amăng anun, siêu âm ara\ tơsâu dưi pơsit le\ jơlan gah klă hloh. Ơi ia jrao Nguyễn Trường Thi brơi thâo:

“Siêu âm le\ jơlan gah amu` hloh hăng amra dưi pok pơhai [ơi abih bang hơdôm sang ia jrao hăng ăt le\ jơlan gah thâo ta` tơlơi ruă hloh. 

{ơi ru\p mơng siêun âm amra pơsit  jơlan gah kơ hơdôm ơi ia jrao pel e\p hăng [ing ơi ia jrao [ơi anih breh pơjrao thâo kơ tơtla#o khăng anai [ơi rơnoh hơpă, amra lar hyu hă [u lar hyu, mơng anun hmâo hră pơkă pơjrao djơ\ kơ mơnuih ruă”.

Siêu âm tơsâu le\ mă yua glông siêu âm kiăng pel e\p ara\ tơsâu, djru thâo krăn rơđah kơ tơsâu.

Truh ră anai, siêu âm ăt jing tơlơi dưi hmâo ara\ng pơsit ba glăi tu\ yua prong, thâo ta`, biă `u tơlơi ruă bơbru\ asar [ơi tơsâu yua kơ tơlơi pơhlôm, [u lar hyu, [u ruă, ba glăi bôh tơhnal ta`, prăk mă yua [ia\ mơ\ rơnoh djơ\ `u prong.

Pel e\p mă tơsâu ăt le\ jơlan gah dưi hmâo lu mơnuih ngă tui samơ\ tui hăng [ing ơi ia jrao juăt bruă, hơdră pel e\p anai jing jơlan gah dưi hmâo [ing ơi ia jrao pơtă mă yua kơ [ing adơi amai.

Ăt tui hăng ơi ia jrao Thi mơn, rơngiao kơ hơdôm ano# klă `u anai do# jing bruă mă phun amu`, wo\t [ơi sang ia jrao hai ăt ngă tui anun mơn, tơlơi anai amra djru lu tui tơlơi thâo krăn ta` mrô mơnuih hmâo tơlơi ruă bơbru\ asar [ơi tơsâu amăng mơnuih mơnam, biă `u [ơi kual asuek, ataih, anih [ing đah kơmơi akă thâo lu tơlơi ruă anai. Ơi ia jrao Nguyễn Trường Thi lăi pơtă:

“Tơlơi ruă bơbru\ asar [ơi tơsâu amra hmâo [ơi abih bang hnưr thun. Đah kơmơi amăng hnưr thun [a\ ană, đah kơmơi tơdơi kơ abih [uh băn hăng abih bang đah kơmơi lom thâo amăng drơi pô hling hlang, đing đăo le\ ta#o hloh nao pel e\p lăng.

Tơdah dưi thâo ta`, tui hăng tơlơi pơtă le\ năng ai `u 6 blan truh kơ sa thun ta#o hloh pel e\p lăng sa wo\t.

Biă `u, prăk mă yua kơ sa tal siêu âm tơsâu hmâo hră pơgang gah ia jrao rơgêh hloh, kơnong kơ 39.000 prăk đo#] yua kơ kơnuk kơna pơsir brơi laih [udah siêu âm gah rơngiao kơnong kơ rơngiă 80.000 prăk đo#], [ing ta amra dưi ngă tui bruă siêu âm”.

Thâo tơlơi ruă amăng rơwang blung a dưi lăng le\ phun than yôm amăng bruă pơjrao tơlơi ruă anai, hăng mrô mơnuih do# hơd^p sui truh 90%.

Yua anun, [ing ơi ia jrao pơtă đah kơmơi amăng hnưr thun [a\ ană (15-44 thun) ta#o hloh nao pel e\p, wai lăng pel e\p na nao, amu` hăng tu\ yua hloh le\ siêu âm ara\ tơsâu, biă `u [ing đah kơmơi rơbêh kơ 30 thun, amăng sang ano# hmâo am^ [udah adơi amai hmâo tơlơi ruă bơbru\ asar.

Lom hmâo gru nam hling hlang [ơi tơsâu kah hăng ruă, bơbrah, hmâo tơtla#o khăng thơ, bơbrah tlăn [ơi pơ-ă, pơplih kl^ jum dar ato\ng tơsâu thơ ta#o hloh nao pel e\p pơ\ sang ia jrao kiăng thâo hăng hmao pơjrao./.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih pơblang hăng pôr