VOV.Jarai-Ră anai, tơlơi ruă bru\ asar [udah ]ăt teng amăng lăm [ơi tơsâo, juăt lăi ung thư vú le\ sa amăng 10 mơta tơlơi ruă bru\ asar juăt hơmâo hloh amăng đah kơmơi hrơi laih anun ba truh tơlơi djai lu mơn.

 

Tui hăng [ing mơnuih rơgơi kơhnâo gah bruă ia jrao, tơlơi ruă bru\ asar [ơi tơsâo tơdah hmao [uh ta`, kơnong pơjrao ngă plai [iă tơlơi jor, ruă laih anun hơdip sui hrơi [iă dong.

 

Khă tui anun, tơdah hmao [uh ta` pơjrao djơ\ hơdră, huăi hua] prăk kăk ôh laih anun amra hlao mơn. Yua kơ anun, bruă [uh hăng pơjrao ta` tơlơi ruă anai yôm biă mă. {ơi anai, [ing ta hơduah e\p lăng kơ tơlơi ruă anun.

 

Ruă bơbrah bru\ asar le\ yua kơ asar [udah arăt đing ia tơsâo `u ]ăt đ^ asar khăng pha ra biă [u le# ano\, arăng lăi asar bơbrah ngă bru\ asar hiam pơko\n. Tơdah [u hmao [uh ta` hăng pơjrao djơ\ hơdră, hơdôm asar ]ăt đ^ anun, `u tưp rôk hyu pơ anih pơko\n amăng lăm drơi jăn ană mơnuih ta laih anun ngă kơ pô ruă anun djai yơh.

 

Tui hăng tơlơi ju\ yap, ră anai, r^m thun [ơi ro\ng lo\n tơnah hơmâo năng ai `u 1 klăk ]ô đah kơmơi arăng pơkă lăng [uh hơmâo tơlơi ruă bru\ asar [ơi tơsâo, laih anun hơmâo 458 rơbâo ]ô đah kơmơi djai yua tơlơi ruă anai.

 

Việt Nam dưi hơmâo anom bruă ia jrao ro\ng lo\n tơnah yap le\, jing dêh ]ar hơmâo lu mơnuih ruă bơbrah tơsâo lu hloh ro\ng lo\n tơnah, lơ\m 100 rơbâo ]ô mơnuih hơmâo laih 30 ]ô mơnuih tưp tơlơi ruă anai hăng [uh lu tui dong.

 

Tui hăng tơlơi ju\ yap thun 2016, gah anom pơjrao tơlơi ruă bru\ asar, sang ia jrao prong tơring ]ar Daklak, hơmâo e\p lăng hăng pơjrao brơi 371 ]ô mơnuih ruă bơbrah [ơi tơsâo, samơ\ hơmâo 75% amăng mrô anun [uh kaih. Lơ\m anun le\, pơjrao [u tu\ yua đơi ôh.

 

Kah hăng pô ruă anăn H’Blôk Knul pơ să Ea Knue], tơring glông Krông Pa], sa tơlơi bơhmutu. Thâo kơ `u hơmâo tơlơi ruă anai kaih laih, laih anun pơjrao [u djơ\ hơdră, anun yơh tơlơi ruă `u jai hrơi kơtang tui. Ơi ia jrao Huỳnh Thị Như Huệ, gah anom pơjrao tơlơi ruă bơbrah Ung bướu brơi thâo:

 

‘’Pô ruă H’Blôk Knul arăng e\p [uh ung thư tơsâo ]răn rơnu] laih, dong mơng kơplah wah thun 2016. Hlăk anun, [ing ơi ia jrao e\p lăng hăng hơduah hơdră pơjrao tơlơi ruă hlâo, giong anun bra] trơ\i h^ tơsâo mơtam, pô ruă amra hơdip sui [iă. Samơ\ yua [u ngă tui djơ\ tơlơi pơtrun mơng ơi ia jrao anun ako\ thun 2017, lơ\m `u pơwơ\t glăi pơ sang ia jrao jing tơlơi ruă kraih tui laih, ia bru\ asar anun tơma truh pơ tơso# hăng amăng tơlang laih. Mông anai, gơmơi pơjrao kiăng pơhro\ [iă ano\ jor, ruă đô]’’.

 

Nguyễn Thị Túy Hồng, pơ phường Khánh Xuân, plơi prong {uôn Ma Thuôt, Daklak, sa amăng [iă đô] mơnuih ruă bơbrah tơsâo dưi [uh ta` hăng pơjrao hmao kru. {ing ơi ia jrao pơjrao bơbrah Ung bướu lăi, lơ\m [uh tơlơi ruă anai, Hồng arăng bra] mơtam hăng brơi mơ`um ia jrao djơ\, anun `u glăk hơđong laih ră anai. Nguyễn Thị Túy Hồng brơi thâo:

 

‘’Kâo arăng e\p [uh tơlơi ruă sui mơng anun sa blan. Hlăk anun, kâo mưn ruă djong laih anun nao pơkă lăng pơ ơi ia jrao. Mă drah ba pơ]rang [uh le\, bơbrah tơsâo hơmâo kman ia bru\ ngă. Hlâo kơ anun, kâo mưn ruă djong đô], ăt mơ`um ia jrao laih mơn. Tơdơi kơ 4 blan bra], kâo mưn pran jua kâo găng a`răng [iă laih’’.

 

Tui hăng [ing mơnuih rơgơi kơhnâo gah bruă ia jrao, tơlơi ruă bru\ asar [ơi tơsâo le\ tơdah [uh ta` dưi mơn pơjrao pơkă hăng lu tơlơi ruă bru\ asar pơko\n. Tơdah [uh hơmâo tơlơi ruă `u phrâo [ă, tơlơi ]ang rơmang truh kơ 90%; tơdah ]răn 2, le\ 60%, ]răn 3 le\ [u dưi pơjrao đơi ôh. Truh kơ ]răn 4 le\ kơnong pơjrao djă kong tơlơi hơdip sui [iă đô], ngă pơhro\ tơlơi ruă, tơlơi jor `u jăng jai.

 

Kiăng dưi [uh, thâo ta` kơ tơlơi ruă bơbrah tơsâo, ơi ia jrao Huỳnh Thị Như Huệ pơtă pơtăn [ing adơi amai đah kơmơi hrơi, khom e\p lăng na nao, tơdah [uh ano\ bơblih mơng atong tơsâo, ia tơsâo [udah mưn hơmâo tơlơi ruă hiư\m thơ, `u lăi:

 

‘’Gru kơnal tơlơi ruă anai [uh rơđah mơn, `u hơmâo tơlơi ruă bơbrah teng amăng lăm, khăng [ơi tơsâo. Đơ đa pơkă lăng tơsâo dua bơnah, `u anet prong, kl^ kliăng [ơi tơsâo hơmâo tơlơi ruă `u pha ra, tơđar tơsâo rơ-un samơ\  hơmâo tơlơi ruă `u khăng. Atong tơsâo ăt bơblih mơn, mut glăi  amăng lăm. {ơi pơ-ă [uh hơmâo bơbrah klăn’’.

 

Tơlơi ruă Ung thư  tơsâo juăt hơmâo lu amăng đah kơmơi, đah rơkơi hơmâo mơn [iă. Djop đah kơmơi hơmâo soh đô] tơlơi ruă anai tơdah [u hơmâo pơgang pơhlôm klă kơ drơi jăn pran

                                                                                                                            Nay Jek:Pô ]ih ha\ng pôr

 Tơlơi ruă brah ung thư tơsâo dưi pơjrao suaih, tơdah thâo ta`

 

Tui nhăng ơi ia jrao, tơlơi thâo knal [uh tơlơi ruă brah ung thư tơsâo juăt [u thâo rơđah rơđong ôh, [ơi ano\ `u tơlơi ruă rơnang [ơi tơsâo, mơnuih duăm ruă thâo rơmet drơi jăn pô, thâo hrăm hră, mă bruă hăng [o\ng huă huăi hơmâo tơlơi hget ôh.

 

{ing ta kho\m thâo kơ điăng, hơdôm tơlơi ]i duăm ruă, thâo [uh kơnal, kiăng ta` thâo `u  ta`:

 

Hơmâo lu tơlơi thâo knal amra hơmâo tơlơi duăm ruă anai, hơmâo kah ha\ng anai:

 

-Tui hăng thun: Thun jai prong tơlơi ruă braih ung thư jai lu, mơnuih mơng 40 thun truh nao pơ\ hơ glông.

 

-Tơlơi ruă yua mơng sang ano\, ơi yă pơdo\ glăi: Sang ano\ hơmâo am^, adơi amai đah bơnai hơmâo tơlơi ruă braih  ung thư tơsâo.

 

 

Đah bơnai hơmâo [a\n mơng ]ơđai 12 thun, laih anun abih ba\n 55 thun.

 

Đah bơnai [u hơmâo tơkeng ana\, [udah tơkeng anai tal blung, `u 30 thun laih.

 

-Tơlơi [o\ng huă ha\ng bơkơja\p drơi jăn: Đah bơnai juăt mơ`um na nao tơpai, beer, dju\p hơt hla, alah nao rai, bơkơja\p drơi jăn.

 

Hơdôm mơnuih anai amra hơmâo tơlơi duăm ruă, kho\m nao khăm tơsâo hrim tal [ơi hdôm sang ia jrao juăt pơjrao tơlơi duăm ruă ung thư tơsâo.

 

Rơngiao kơ anun, adơi amai tư\ nao khăm pô sa blan sa wơt, truh thun abih hơmâo ba\n, kiăng thâo [uh ta` tơlơi duăm ruă anai, tơlơi ngă tui kah ha\ng anai:

 

Tal 1:Gơyut toh abih ao, do\ ber tơpă ro\ng, [udah do\ do\ng pioh lui dua tơngan trun pơ\ lon, lăng tui dua tơsâo dua bơnah, [uh tơlơi [u hđong, kah hăng pơblih tơlơi anet prong, dua bơnah tơsâo [u hơmâo dưm knar tah, kl^ [ơi tơsâo tơsut h^, [udah pep pop, gôl gal trun.

 

Tal 2: Dua tơngan ta pioh trun prong rơhaih, dua pla\ tơngan pioh đ^ [ơi ako\, lăng nao tơlơi thâo knal [ơi tơsâo kah ha\ng lăi tal 1 [ơi ngo\ anai.

 

 

Tal 3: Đih đang [ơi sưng pit, pioh hơnal khăn juh glăi rơpih pioh gah iao [ơi yu\ kong ko], yua tơngan gah iao khăm lăng [ơi mơda gah iao.

 

Yua 3 [e\ ]ơđeng tơhan ta dưm nao tơpă, pit nao rơnang [ơi atong tơsâo, ta rơva `u wil hduah lăng [ơi anih brah, [u dah [ơi kl^ [u hiam tah, pơ phun mơng kl^ tơsâo, nao gah rơngiao tui ha\ng jơlan jum dar.

 

Tal 4:Ta r^ nao rai ]ơđeng tơngan phun [ing ta, pit nao [ơi atong tơsâo, hơmâo ia rơnah ha [u.

 

Ta  pơblih do\, khăm kah ha\ng tơsâo gah hơnuă.

 

Kiăng pơhlôm tơlơi ruă braih ung thư tơsâo, adơi amai thâo kơ điăng:

 

-{u dju\p hơt hla, ana\m mơ`um ôh tơpai, beer

 

-{o\ng huă hơdjơ\ hơnong( {o\ng lu boh troh, a`a\m hơbơi pơtơi, ana\m [o\ng lu ôh rơmă)

 

-Kơ điăng jrao nội tiết, khom hmư\ tui tơlơi pơtô mơng ơi ia jrao chuyên khoa.

 

-Kho\m thâo yua tui tơlơi tơkeng ana\ ba\ djơ\ hơnong, ana\m tơkeng sui ôh ana\ kơ ]oa, kho\m rông ana\ hăng ia tơsâo am^.

 

-Be\ beng nao [ơi anih măt răm, boh nik tia phóng xạ.

 

-Pơtâp na nao drơi jăn.

Rơluch Xuân: Pô ]ih ha\ng pôr