VOV4.Jarai-Dong mơng thun 2011, tơlơi adoh kơh`ăk Xoan [udah ta juăt lăi Hát Xoan mơng Việt Nam dưi hơmâo Anom bruă UNESCO tu\ yap jing dram gơnam bơngăt jua khom pơgang ba je] ame] kơ mơnuih mơnam.

 

Amăng tơlơi ngă yang [ơi pra yang huă pơsat ơi pơtao Hùng thun anai, sa amăng hơdôm bruă mă lăp gleng nao le\ pơdah tơlơi adoh Xoan pơphun prong biă mă, laih anun pơplông adoh Xoan pioh kơ [ing ]ơđai muai plơi prong Việt Trì, tơring ]ar Phú tal 4.

 

Adoh Xoan jing sa tơlơi adoh kơnong pơtô nao rai hăng tơlơi adoh đô] aka [u ]ih pioh amăng hơdrôm hră pơar ôh, hơmâo anăn pơko\n dong adoh Lãi Lèn, adoh Đúm, adoh Thờ, adoh Cửa đình, adoh ngă yang.

 

Mơnuih [on sang juăt pơmin, adoh Xoan yua kơ ơi pơtao Hùng pô pơtô, pioh adoh bơni kơ ơi yă ta đưm lo\n ia Lạc Việt. Yua kơ anun, hăng mơnuih [on sang amăng lo\n ia Văn Lang đưm đă adih laih anun mơng mơnuih [on sang tơring ]ar Phú Thọ ră anai, [u hơmâo tơlơi adoh ngă yang pơpă ôh mơak hloh hăng hiam klă hloh kah hăng adoh Xoan anai.

 

Tui hăng tơlơi ră ruai glăi đưm tơlơi adoh Xoan hơmâo 2000 thun hăng anai laih. Lu er tơlơi adoh Xoan jing tơbiă rai mơng tơlơi adoh phun đưm [ơi anih anom plơi  Văn Lang rơnuk pơtao Hùng. Phun akha mơng tơlơi adoh Xoan pơ plơi pla tơring ]ar Phú Thọ, tơdơi kơ anun lar hyu truh pơ plơi pla pơko\n kơtoai hang ia krông Lô, krông Hồng, găn nao pơ tơring ]ar Vĩnh Phúc.

 

Ră anai, [ơi Phú Thọ do\ hơmâo djă pioh 31 mơta tơlơi adoh Xoan hăng 4 boh phường An Thái, Phù Đức hăng Kim Đái lêng kơ amăng plơi prong Việt Trì soh.

 

Adoh Xoan hơmâo klâo hơbo#:

 

Adoh Thờ: adoh ngă yang h’u\ kơ hơdôm rơnuk pơtao Hùng, pơpu\ kơ yang rơbang, mơnuih hơmâo gum prong kơ lo\n ia, kơ djuai ania hăng kơ kơnung djuai;

 

Adoh kơ tơlơi jơnum ngă yang; bơni kơ lo\n glai adai rơhuông, ană mơnuih, tơlơi hơdip mơda mă bruă, do\ dong [ong huă, tơlơi pơgôp djuai ania, hơmâo 14 mơta er tơlơi adoh pha ra, do\ hơmâo anăn adoh Quả cách;

 

Adoh Hội: jing adoh mơak ngui ngor adoh pơtưh nao rai; pơdah pran jua ano\ kiăng, tơlơi khăp sang ano\, tơlơi khăp tơdăm dra đah rơkơi đah kơmơi laih anun adoh kơ mông  ngui ngor amăng plơi pla, hăng er tơlơi adoh mơak rơnang, buă hăng tơlơi rơ-un muăn tơdu pơhư] pran jua; hơmâo mơn er tơlơi adoh mơak kơdok kơdor lu mơnuih pơtưh nao rai, kah hăng pơđưh nao rai tơdăm dra đah rơkơi, đah kơmơi mơng djop phường pơ adoh nao rai.

 

{ing pe\ gông atông bro# adoh Xoan juăt pơdah lu mơta hơdră, lu hơbo# adoh, pơhiăp, pơtưh nao rai, adoh kơh`ăk, adoh hri, pơtưh kiăo tui er tơlơi adoh; hơmâo khul adoh đah kơmơi, khul lu mơnuih đah rơkơi, đah kơmơi adoh hrom, adoh pơkiăo hăng adoh lu jua đok, đok sa, đok dua, đok klâo…adoh plah nao rai hmư\ mơak biă mă.

 

Er tơlơi adoh Xoan hmư\ rơnang, yu\ đ^ trun djong, amu`, đok adoh je\ giăm hăng lu mơnuih, adoh kah hăng pơhiăp. Gông bro# pe\ kơ tơlơi adoh Xoan kơnong sa boh hơgor anet, hơgor dua bah [lir hăng kl^ rơmô laih anun hơmâo dua klâo ]ô djă gai ale pơpoh nao rai ngă yu\ jua mơ`i.

 

Jua adoh Xoan, hơmâo đok adoh khut khăt [u djơ\ lu\k pu\k ôh, adoh tơpă rơhai pran jua, đok khom kơtang, găng a`răng, adoh, soang rah d^ d^ da da. Tơlơi kơtang mơak amăng adoh Xoan le\ yua thâo hơdai hrom jua, yu\, er hăng yut soang djă hơnong sui biă mă, anun yơh lu mơnuih hor.

 

Amăng tơlơi adoh Xoan, soang hăng adoh nao hrom, hmư\ er adoh, soang yut tui klôn. Hơdôm tơlơi adoh juăt dăp ako\ klôn kjăp biă mă.

 

Adoh Xoan pơphun kjăp biă mă. Hơdôm [ing nao adoh juăt `u amăng ha boh plơi, ha boh [ut hyu hrom laih anun phường pơphun. Pô adoh ba jơlan hlâo lăi phường Xoan [udah kơnung djuai Xoan, arăng juăt iâu ơi Trum.

 

{ing ding kơna arăng iâu le\ Kep, đah kơmơi iâu le\ Đào. Kep đah rơkơi pô ba jơlan adoh, atông hơgor, pơpoh ale pe\ gông, atông hơgor anet, hơgor prong; Đào đah kơmơi le\ adoh, adoh pơ a`ă glăi, adoh pơtưh, soang…

 

R^m kơ phường Xoan hơmâo mơng 15-18 ]ô mơnuih. Buh ao the, akhăn akă yôl, sum ko# pioh kơ đah rơkơi; bơ đah kơmơi le\ buh ao 5 klah drơi, akhăn [uăi Ă, ao a]ăng ko#, akhăn ngă tơkuai ao bơkơnar, hơdrăng iăng akă jum dar, bơnal băk lu ia iom, sum bơnal rơpih rơ-un.

 

Hơdôm [ing adoh Xoan hăng hơdôm phường Xoan ăt juăt pơje\ giăm ngă adơi ayong. Gơ`u bơlăng kah hăng adơi ayong phung wang soh, anun yơh đah kơmơi đah rơkơi adoh  hrom [u dưi pơdo\ jing ung mo# ôh sit pơjing laih adơi ayong.

 

Hăng boh yôm mơng gru đưm, gru grua thâo thăi, boh thâo ia rơgơi pha ra biă mă tơlơi adoh anai, lơ 24/11/2011, Anom bruă wai lăng bruă pơtô pơjuăt, Boh thâo hăng Gru grua mơng Sang gum hơbit djop dêh ]ar UNESCO hơmâo pơsit adoh Xoan Phú Thọ jing dram gơnam gru grua đưm bơngăt jua khom pơgang je] kơ ană mơnuih mơnam, huăi rơngiă đut djuai h^.

 

Bruă pơgang hăng pơđ^ tui boh thâo ia rơgơi yôm pơphăn adoh Xoan amra djru hrom kơ bruă wai pơgang gru grua hiam djop djuai ania laih anun sơ\n pran jua djă pioh ano\ lu mơta mơng gru grua yôm pơphăn ană mơnuih mơnam ro\ng lo\n tơnah.

Nay Jek : Pô ]ih hăng pôr

 

Adôh Xoan juăt pơdah amăng hơdôm tal pơ phun bơyan bơnga [ơi ako# plơi, anih jơnum plơi dong mơng lơ sa Tết ako# thun yap tui blan di, hăng adôh amăng hơdôm mông ngă yang jơnum ngui pơ phun amăng bơyan bơnga.

 

Amăng tal huă pơsat Pơtao Hùng, adôh Xoan jing sa phiăn ngă yang yôm phăn hăng pha ra biă.

 

Amăng hơdôm hrơi pơ phun jơnum ngă yang jơnum ngui, hmâo hơdôm jơlan hơdră adôh Xoan plơi pla đưm pơdah kơ tuai mơng lu anih anom rai lăng.

 

Amăng hơdôm bruă mă tal Huă pơsat Pơtao Hùng – Ngă yang Pra yang Hùng thun anai, lom lơ 3/4, [ơi plơi prong Việt Trì, tơring ]ar Phú Thọ, pơ phun laih Jơnum ngui adôh Xoan tơdăm ngek dra muai, ]ơđai muai plơi prong tal 4.

 

Anai le\ tal pioh hlăk ai pơsit bruă tu\ mă, pơgang hăng pơlar bôh yôm phiăn juăt tơlơi adôh soang anai.

 

            Gum hrom jơnum ngui adôh Xoan tơdăm ngek dra muai, ]ơđai muai plơi prong Việt Trì thun anai hmâo rơbêh kơ 100 tơdăm ngek dra muai hnưr thun mơng 6 truh kơ 15 thun gah 6 khul gru\p adôh Xoan mơng hơdôm bôh sang hră [ơi plơi prong.

 

Lom sa gru\p pơdah sa jơlan hơdră adôh Xoan 30 mơn^t hăng hơdôm tơlơi adôh Xoan đưm, djop 3 ]ra\n mơng sa mlam adôh Xoan le\: adôh ngă yang, adôh quả cách hăng adôh jơnum ngui.

 

Nao jơnum ngui adôh xoan thun anai, mo# Nguyễn Thị Kiều Oanh, ]ơđai sang hră anih 7B, sang hră gưl 2 Kim Đức, ră ruai:

 

            ''Kâo gum hrom adôh Xoan lom kâo hrăm anih 4, kâo dưi hmâo am^, ama, ơi, yă pơsur adôh Xoan.

 

Laih anun hrăm gưl 2, kâo dưi hmâo [i nai, [ing thâo adôh Xoan đưm pơtô glăi. Lom gum hrom adôh Xoan kâo [uh mơ-ak biă yua kơ dưi hyu bơkơtuai adôh Xoan hăng hơdôm bôh sang hră pơkon.

 

Kâo [uh ư-ang biă kơ adôh Xoan mơng plơi pla pô''.

 

            Jơnum ngui adôh Xoan tơdăm ngek dra muai, ]ơđai muai plơi prong Việt Trì le\ sa amăng hơdôm bruă mă bôh thâo đưm djru ngă tui tơlơi pơkôl jơlan hơdră bruă mă mơng tơring ]ar Phú Thọ hăng Khul gru\p pơtô pơhra\m, Kơsem min bôh thâo phrâo hăng Bôh thâo đưm mơng Sang gum hơbit djop dêh ]ar kơ pơgang hăng ngă tui noa yôm adôh Xoan; Ngă giong hră pơ-ar ba adôh Xoan tơring ]ar Phú Thọ tơbiă mơng tơlơi kiăng pơgang je] hăng jing gru grua bôh thâo đưm pơ ala mơng ană mơnuih amăng thun 2017.

 

Amai Vũ Thị Thu Hằng, Khoa git gai Khul hlăk ai rơnuk Hồ Chí Minh plơi prong Việt Trì, tơring ]ar Phú Thọ, brơi thâo, jơnum ngui Adôh Xoan pơdah tơlơi thâo thăi hăng bruă gơgrong mơng rơnuk hlăk ai plơi prong Việt Trì amăng bruă tu\ mă, pơgang ano# hơnong hăng pơlar noa yôm phiăn juăt Adôh Xoan, lăi pơhing hyu Adôh Xoan truh djop m[s:

 

            ''Rơbêh kơ 52 Khul pơlir hơbit, dưm dưm hăng 51 gru\p Adôh Xoan hăng 7 gru\p Adôh Xoan mơng hơdôm bôh sang hră gưl 3 dong le\, tui anun mrô gru\p Adôh Xoan lu biă.

 

Lom ruah tơbiă 6 gru\p pơ ala thâo hloh gum hrom jơnum ngui Adôh Xoan hrơi anai le\ [ing gơmơi ăt hmâo mơn hơdôm tơlơi pel e\p glăi kiăng pơhlôm hơdôm gru\p gum hrom hrơi anai khom le\ hơdôm gru\p hmâo tơlơi adôh djơ\ gru grua mơng Adôh Xoan.

 

{ing gơmơi glăk ba gru tu\ mă hăng pơgang ano# hơnong noa yôm phăn juăt mơng Adôh Xoan, yua kơ anun le\ phun than pơsit blung a.''

                                                          Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr