Tơlơi akhan đưm djuai ania Êđê-pơtui hrơi tơjuh lơ 13-4-2014

 

                     H’KUNG HĂNG Y DU

           

 

Anai đưm đă ră hlâo adih, pơ sa boh [ôn Êđê, hơmâo sa ]ô đah bơnai plao, rông dua ]ô ană. Ană đah rơkơi kơ]uă anăn Y Dăng, adơi `u đah kơmơi anăn H’Kung. Y Dăng [u ]ăng lơi [o# mơta rơgom ama `u, bi adơi `u H’Kung jai kraih [u thâo, yua giong ama `u djai laih kah am^ `u tơkeng rai.

Amăng sang ano\ gơ`u hơmâo sa ]ô dong, anun le\, sa ]ô ană đah rơkơi arăng hơnơr hăng Y Dăng. Am^ Y Dăng du` mă `u arăng lui [ơi rơnưh hmua đang kơtor. Hlăk anun, gơ\ anet aneo, ană nge hia oa oa, ]i me\m, ]i [ong mơnong. Ba glăi pơ sang ăt hia na nao yơh, [u pơ anăn `u ôh, kiăng pơ alum `u ta` kret. Am^ Y Dăng pơmin : Lông phai lui `u hơjăn thơ, dlăng lăng hơmâo tơlơi hơget mơh ? S^t năng ai `u, `u hơmâo anăn mơn lah, yua ta [u thâo đô].

Anai `u ba pơdưm pơ sa  boh anih, `u pô do\ kơdop gah adih phun kyâo, krăo hmư\ lăng. Djơ\ biă de\, `u hmư\ arăng iâu : ‘’ơ Du, ơ Du...’’. Anai `u pơđok nao pơđok rai anăn anun samơ\ tơl `u pi glăi nô anet anun, `u wor rơb^t h^ iâu anăn Y Da Da, jai kraih nô anet anun hia. Hmư\ tui anun `u hil biă, anun yơh `u iâu anăn Y Da Y Da, Da Da, Du Du, `u lok nao lok rai tui anun, nô anet anun kret h^ mơn. Hnun kah nô anet anun tu\ ư yơh. Rim wot ]i pơ mem `u anăn gơ\ Du Du.

Tơnă asơi [ơi sang apui hơmâo tơpur đưm

Anai am^ Y Dang rông ba Y Du kah hăng ană `u pô [ing bơn Y Dang hăng H’Kung mơn. Anai Y Du pro# tơdăm prăm dra [a tơxâo laih yơh, prong jai, kjăp drơi jăn pran jua tui jai, hơget bruă `u ngă lêng kơ hơde] soh. S^t nao por klang, klang `u mơn por dlông hloh laih anun huăi tơ\i klơi ôh. Bơ Klang Y Dang le\ por ber đô] laih anun jua#t tơ\i klơi. Tơdah nao đah toa ăt tui anun mơn, toa Y Du dar lăng wơ wer mơtam, bơ toa Y Dang dar wit wit giong anun tơngô do\ h^ đô]. Yua anun yơh Y Dang na] biă kơ Y Du, jua#t [lah mua` nao rai.

Anai ha hrơi anun, dua adơi ayong `u nao por klang hrom hơb^t kah hang tơđar đô]. Klang Y Dang tloh h^ klơi, Y Dang đuăi nao ep yơh klang `u pơ ataih tin, lơm anun Y Du le\ por klang `u oa oa do\ mơ`i pơ dlông adai rơngit. Lơm anun pran jua [rik glăk na], Y Dang hlong trơ\i h^ klơi klang Y Du. Anun dua adơi ayong `u bơ rơjah nao rai mơtam yơh ho\. Bơ rơjah, pơdjơ\ sao yơh dua adơi ayong `u tơl ha mơguah ăt [u abih lơi. Glăi huă asơi baih, Y Dang ăt [u pơdơi puăi. Y Dang hmôk, huă hmôk kiăng ta` giong. Bơ Y Du le\ huă rơnang, huă tơl trơi kian [ơ\i. Lơm Y Du do\ asơi aka [u giong ôh, Y Dang suăk nao ruh mă ]ing tơnah atông mơtam `u. Dơnai ]ing `u mơ`i Tơruk Tu Tơruk tu, Y Du ngă hlun sang, Y Dang ngă pô; tơruk ru tơruk Y Du ngă hlun sang, Y Dang ngă pô, na nao tui anun. Hmư\ tui anun, Y Du kơnong tlao đô], Y Du lăi kơ Y Dang :

-A [aih hmư\ dơnai ]ing atông mơak biă ayong ah. Ih atông ]ing jai kraih kâo huă jơman lah. Ih atông be\, atông na nao mơtam ho\, anăm tơ\i dơnuai ôh. Kâo hmư\ mơak biă mă....

Soang tung khăk djuai ania Êđê

Hmư\ tui anun, Y Dang jai kraih atông ]ing `u kơtang hloh. Bơ Y Du iăt kret đô], [u puăi [u mơbrui dong tah. Y Du do\ pơmin suek amăng tơngia `u giong. Anai truh hrơi tơdơi, Y Du [u gưt nao por klang dong tah. Y Du nao pơ anih du\p đar H’Kung samơ\ H’Kung [u jum ôh. Khă tui anun, amăng pran jua `u hik hik hor kơ Y Du mơ\ng sui laih. Y Du mut nao hơtal dua dong, lơm anun `u [u anăm a` dong tah, H’Kung nao pok bah amăng mơtam :

A [aih ơ ayong Du ah, ih ngă ayong kơ]oă kâo be\.

Y Du tơ`a glăi : Hơi, hiưm kâo thâo ngă ayong kơ]uă kơ ih le\

-Ơ lah, ih ngă ayong kâo lah.

Y Du tơtah ako\ [u gưt ôh.

-Tui hluai ih yơh. Tơdah ih kiăng hnun biă le\, ơ H’Kung ih iâu lăng kâo hmư\ !

-Ơ ayong Y Du ah, ih ayut đing dek brơi kâo hmư\ đa lah ayong !

Anai Y Du suăk mă đing dek ayut mơtam yơh. Anai dơnai đing dek `u mơ`i hrup hăng pơđung đuăi, ba H’kung nao pơ jơlan hmua, trun glông ia, kơnoa pơ]ư\ anih blah djuh, tơdron kiă rơmô kơbao. {u anăm ayup, Y Du pơdơi h^, H’Kung pơtrut dong brơi ayup:

-Ih adoh be\ ayong brơi kâo hmư\.

Anai Y Du adoh mơtam yơh, đok `u adoh hmư\ lăng lo long mơak, hmư\ rơ re\ kah hăng jua ia rô, kah hăng jua ia hơjan bơ brui. {ơi ano\ hmư\ rơ răp kah hăng dơnai ia hơjan le# rah, tăp năng brik brik hrup ia hơjan hlim rô nao pơ hnoh Krông Pa. Anai [u anăm dong tah, H’Kung hlong pok abih bah amang dup đar `u, brơi Y Du mut nao hlôm bôm amăng anih. Anai dua gơ`u bơ ră ruai, ră ia pia glai mơak hlak, djop boh, djop tơlơi. ]i truh kơ mơnư\ tơdjo#, adai ]i mơguah laih kah H’Kung mơng brơi Y Du tơbiă mơ\ng anih `u. Anai hlâo kơ Y Du đuăi mơng plơi gơ`u, H’Kung djong trơ\i h^ aku tuai `u.

Hyu loa pơnah

Anai Y Du glăi pơ sang dju djuăm duăm ruă yơh, nao đih pơ atông, mơsum abăn [u truh tơgu\ ôh. Hmư\ hing Y Du dju amăng abăn, duăm đih amăng a`uai, H’Kung ]uh mơnu\ ania krom, ]om mơnu\ ania glăk mơboh pioh ngă a`ăm dop ba nao kơ Y Du huă [ong:

-Ơ ayong Du, yua hơget ih duăm anun, ih duăm yua kâo hă. Huăi ôh ayong ah, kâo djă pioh laih gơnam ih anai. `u pơdah brơi aku tuai Y Du `u trơ\i pioh hrơi hlâo. Anai dong mơ\ng hrơi anun yơh, dua gơ`u jai kraih pơkhap kjăp tui. {u hơnuaih hrơi mlăm ôh gơ`u tle\ bưp nao rai....

Anai sui wă wơi hrơi blan kơ anun, truh yơh hrơi blan pơdai tơxă, djop pô sang, đang hmua hơmâo mơnuih nao kiă wai hmua pơdai gơ`u soh. Anai Y Dang ayong `u jak ba Y Du nao wai hmua tôm `u. Dua gơ`u pơkra dua boh rơnưh, sa boh pơ akiăng dơnung, sa pơ akiăng gah kơdư hmua. Hrơi mlăm dua gơ`u pha ra bơ rơnưh, gơ`u pha ra bơ wai mă. Samơ\ Y Dang [u thâo ôh, H’Kung hăng Y Du pơkhăp nao rai. Rim mlăm dua gơ`u đuăi nao bưp ră ia pia glai hrom hơb^t mơak hlak.

Anai hơmâo ha mlăm anun, Y Dang [uh yơh pơ rơmưh Y Du lăng tung [u hơmâo mơnuih ôh. Y Dang iâu mơtam yơh. Iâu dua, tlâo wot [u hơmâo mơnuih h’u\t, `u iâu tlâo pă wot dong ăt [u hmư\ mơnuih hơu\t lơi. Y Dang hyu ep, hyu iâu Y Du [u thâo [uh ôh jai kraih `u na]. Truh mơguah hrơi tơdơi, lơm [uh Y Du, Y Dang akhah khôn  mơtam:

Mmot to\m brơi pơpă ong nao hah ?

Y Du lăi glăi : Kâo đuăi nao ngă sa mơta bruă yôm lah.

Hmư\ tui anun, Y Dang [u thâo puăi dong tah. Lui h^ tơlơi anun, truh mlăm tơdơi dong, Y Du ăt đuăi hyu, tơbiă mơ\ng rơnưh `u, hang kơ đuăi nao ngui tôm H’Kung. Samơ\ Y Du pơtăn h^ kơ kông kur, pơtă kơ ano\ tak [lak mơ`i pơhu\i hlô mơnong tui anai :        

Tơdah ayong Y Dang iâu gih ngă mơ`i hrup kâo ayup đing dek anun ho\, tak [lak mơ`i kơtang kah hăng jua#t rơyuh, hơdui klơi gih mơ`i mơ\ng anai pơklôn anun ho\, hmư\ yơh.

Kông kur hăng tak [lak lêng kơ ư soh djru brơi Y Du. Anai Y Du hok mơak yơh `u, đuăi hyu ngui mơtam yơh. Samơ\ Y Du phrâo nao aka rơâo gah hmua mơn, Y Dang nao iâu mơtam:

-Ơ Du ong do\ mơdưh hă pit anun ?

Hmư\ lăng tu tu, tu tu kruk krak laih anun tak [lak tak [lak kông kur mơ`i. Hmư\ư tui anun, Y Dang hơ^n yơh pran jua lăi Y Du do\ wai hmua biă mă anun. Samơ\ amăng pran jua `u pơmin hơduah sa mơne] dong kiăng lông lăng Y Du. Y Dang tơgu\ mơng mơguah sing bring, rơbat hyu jum dar hmua laih anun `u do\ dong [ơi gu\ krum atông rơnưh Y Du, `u iâu:

Ơ Du, ơ Du.

Kông kur hăng tak [lak ăt mơ`i tui hăng hlâo kơ anun mơn. Lơm anun đing dek le\, Y Du [u hơmâo pơtă ôh kơ `u, `u tu\ tơ ano# mơ`i mă hơjan. {u hmư\ ôh Y Du hơu\t, Y Dang hlong phiang đ^ pơ dlông adring atông. Lăng thơ theng [u [uh mơnuih mơnam ôh, kơnong kông kur hăng đing dek đô]. Amlaih kơ pran hơtai, tơlơi `u na] đ^ tơl rơkông đok mơtam. Lơm [uh Y Du `u tơ`a akhah khôn:

-Ong anăm [lor kâo ôh ho\, mlăm to\m brơi pơpă ong nao hah ?

-Pơpă kâo nao, ih [u hmư\ ôh hă dơnai kông kur, tak [lak, đing dek kâo mơ`i.

-Kâo hmư\ yơh ho\, samơ\ ong pơpă ong nao. Kâo đ^ nao tơl adring atông ong pơpă [uh [o# mơta ong amăng atông anun hah ?

-Ô hnun hă, lơm ih đ^ nao kâo trun nao ngă bruă kâo je] mơ\ng hrơi hlâo laih anun.

Y Dang hil biă mă samơ\ aka hơmâo kơnôl ]i puăi kơ `u ôh. Anai `u hơduah ep mơne] krăo lăng, pơpă Y Du jua#t đuăi hyu anun.

Anai mlăm anun gơ`u ăt do\ wai hmua, pha ra atông pha ra bơ wai. Samơ\ Y Du among baih, đuăi lui pưk hmua, atông sang, nao pơ anih H’Kung do\. Y Dang [u gưt do\ amăng rơnưh ôh, `u pơ wot glăi pơ plơi, hyu hmư\ su\ djop sang, djop atông arăng, hyu ep djop sang hơmâo dra, [u [uh ôh Y Du. Y Dang hil [u thâo ano\ lăi, ăt [u thâo ngă hơget lơi. Anai glăi pơ sang `u pô yơh. A yang ah, `u [uh yơh, [u soh dong tah anai, djơ\ Y Du biă mơn glăk do\ ră ruai tôm adơi `u H’Kung. Y Dang thâo yơh tơlơi soh Y Du, drơi jăn `u hil tơl tơtư\ drơi jăn mơtam. `u ruă ph^ đ^ hơtal mơtam. `u đ^ nao pơ sang, kơtrăm bah amăng mut nao ]i taih pơdjai h^ dua [ing anun. Lơm mut nao bơpơtư\ nao rai, [u anăm [u anăm, Y Du [u gưt taih amăng hăng Y Dang ôh, anun `u hơdui đuăi H’kung đuăi pơ anih pơkon, đuăi kơdop.

}ư\ dlông, thong dơlăm

Dua gơ`u pơ]rông sai, hơduah ep jơlan đuăi nao pơ [ôn ataih, braih kơbưi. Đuăi nao pơ ]ư\ dlông, glai rơoh glai rơong thong dơlăm, kiăng Y Dang ep huăi thâo [uh. Gơ`u nao pơ anih phrâo, pơjing plơi pla jing [ôn [ing Bih, truh pơ [ôn [ing Rađê, laih anun truh pơ plơi ană Jrai hơbai. Rim boh plơi phrâo anun, pơhiăp tơlơi pơhiăp pha ra soh, yua anun yơh Y Dang kiăo tui kiăng pơdjai lui y Du hăng H’Kung le\, [u thâo jơlan ]i hơduah ep ôh. Anai hrăp hrăp [u anăm dong tah, Y Dang ngă pơsat ngă mă, lăng kah hăng Y Du hăng H’Kung djai laih yơh.

Bơ Y Du hăng H’Kung đuăi nao tơl glai mơda ia jơngeh hiam mơak biă mă. Dleh tơnap biă mă samơ\ dua gơ`u ăt mơak đô]. Dua gơ`u ăt [u khin lơi jing ung mo# mơtam. Gơ`u hu\i rơhung [ăng, yang ngă, anun gơ`u lông tơ`a lăng tơlơi ]i kiăng mơ\ng yang. Anai dua gơ`u pơjao sa ]ô sa bruă, ngă bruă ha amăng ple\, tơdah bruă anun dưi ngă giong sa mông djơ\ hrom, yang brơi gơ`u pơdo\ jing ung mo#, tơdah [u giong ôh le\ djơh hăng gơ`u ]i kiăng, gơ`u khom pơ]lah h^ yơh.

Anai Y Du ngă bruă bư\ hnoh ia krông jing jrai ia Sê rê pôk, pioh pơđoh ia ba nao pơ hmua. Bơ H’Kung le\ ngă bruă rơvơi mơ`am mrai pơjing eng ao, tuai teh giăm anih Y Du bư\ bơnư\ anun mơn. Anai ngă bruă mơtam yơh, pha ra bruă pha ra pơngă. Bruă y Du bư\ hnoh ia krông jing Jrai ia, giong hlâo samơ\ `u [u lăi hmư\ ôh H’Kung thâo. `u pơmin tơguan H’Kung ngă giong bruă `u kah, lăi pơthâo kiăng dua gơ`u dưi jing ung mo#. Lơm ngă giong laih bruă, `u nao kơdop pơ ha boh anih, mă akan om [ong akan hơjan `u jăng jai, kiăng lăng su\ bruă pô `u khăp ngă bruă. Samơ\ [u thâo dong tah, mông anun mơn H’kung ngă giong laih bruă, ăt nao lăng su\  Y Du pô khăp ngă bruă mơn. Kiăng thâo bruă gơ`u ngă anun giong ha amăng ple\ mơn thơ. Anai lơm thâo pô anai lăng su\ pô adih, pô ăt kle\ lăng su\ pô anai mơn, H’Kung mlâo, yel [o# mơta, anun hlong lơ luh đuăi kơ `u, Y Du phai lui akan do\ [ong, kiăo tui H’Kung. Samơ\ H’Kung đuăi lăng bơ lah bơ lah...tơl bưp yang hrơi, `u hlong mut nao kơdop amăng anun. Bơ Y Du kiăo tui, kiah truh pơ anih yang blan, [u anăm dong tah, `u hlong mut pơdơi amăng yang blan anun. Gơ`u [u thâo ôh yang hrơi hăng yang blan do\ pha ra anih ataih biă mă, [u thâo bưp, so# nao rai ôh. Yua anun yơh H’Kung hăng Y Du pơ kiăo na nao samơ\ [u thâo truh, [u thâo hmao ôh, hlong truh kơ ră anai mơtam, gơ`u [u thâo pơdo\ nao rai jing ung mo# ôh.

Rơ`an đưm djuai ania Êđê-Jarai

Yua anun truh ră anai, sui ha wot, sui thun ha wot hơmâo bư lun blan, [ing tha rơma djuai ania Êđê lăi, anun le\ Y Du gir run nao giăm, kiăng bưp mơnuih `u khăp anăp `u kiăng dra H’Kung hiam bơnai tloh noh....samơ\ lui soh đô], [u thâo bưp nao rai ôh....

                                                                                 Nay Jet pơblang hăng akhan glăi