Tơlơi akhan đưm gah djuai ania Êđê

           

TƠDĂM JU| ÊNHIAM

 

            Anai đưm adih pơ ha plơi anun, hơmâo dua ung mo# thun ]i tha laih, do\ dong [ong huă mơak klă, rơnuk rơnua đô], gơ`u tơkeng hơmâo sa ]ô ană đah kơmơi, ană gơ`u truh pro# tơdăm prăm dra [ă tơsâo, hơmâo rơkơi sang, laih tơkeng ană [u sui ôh, ană đah kơmơi gơ`u djai h^ yua duăm ruă pơ-iă drơi, hăn gơ`u ăt [u sui lơi do\ hrom, [iă kơ anun kiăo tui bơnai `u glăi pơ plơi pla ơi yă atâo djai mơn, do\ glăi dua ]ô ơi yă tha hăng tơ]ô đah rơkơi drit droai djai am^ ama, lơm anun gơ\ phrâo thâo rơbat buh, anun ơi yă `u pơ anăn kơ `u tơdăm Ju\ Aliăng ( Ju\ Ênhiam).

            Anai sui thun wă wơi hrơi blan, găn rơgao hơdôm wot bơyan hơpuă yuă, tơdăm Ju\ Aliăng hlăk anun anet aneo đô], ră anai pro# tơdăm [om drơi, prong pơtih pha bra hơpăl baih, hiam rơkơi yang brơi, hiam rơkơi yang pơjing kơ `u hơ [lom [ơ\i.

            Hrim hrơi, ơi yă `u nao pơ hmua, `u tơdăm  Ju\ Aliăng do\ pơ sang hrăp đơi yơh. Lơm [uh ơi yă `u glăi mơng hmua, `u đuăi nao pre` [o# mơta hăng lăi :

            -Ơ ơi, ơ yă, kâo do\ pơ sang hrăp laih, do\ nao pơ sang wir wir, wai go\ tơpur [u mơak ôh lah. Kâo kiăng hyu đo\m boa loa pơnah, kâo kiăng pơnah arong wil, arong wăk wai. Ih pơkra brơi  hrăo kơ kâo ơi ah !

            -Ơ nô, ih do\ ]ơđai anet đơi, [u anăm [ơ] hrăo ôh lah ! Ơi `u lăi.

            -Huăi ôh dah, kâo prong baih hiư\m, ih ming pơkra brơi hrăo kâo ơi ah.

            -Ơ, ơ  kâo thâo yơh dah, lui kâo ming brơi hrăo nô ah.

            Anai hơmâo yơh hrăo, hơmâo yơh [rom, hrim hrơi mơtam tơdăm Ju\ Aliăng hyu pơnah arong wăk, arong wai amăng glai, amăng rưng, wăk wai amăng sang ăt `u pơnah ba mơn. Mơguah `u kiă kơbao, rơmô, truh klăm `u djă hyu hrăo pơnah  arong wăk wai yơh.

            Anai hơmâo ha hrơi anun, yă `u lăi: Anai ih nao kiă kơbao kơ`, ih anăm nao kiă ôh pơ tơdron pơyu\ anun ho\, ih nao kiă pơ tơdron gah ngo\ đô].

            Anai `u gưt hiăp yă, nao kiă kơbao pơ tơdron gah ngo\ đô], samơ\ amăng pran jua `u pơmin na nao. Yua hơget yă `u [u brơi nao kiă kơbao pơ tơdron gah yu\ anun koh, pơ anun hơmâo hnoh ia đoh rơnang, rok mơda, ia jơngeh [ơ [ha] mơtam, yua hơget yă [u brơi nao kiă kơbao pơ anun anun.

            Anai, ha wot anun yua kơ kiăng thâo yua hơget anun yơh, `u wang nao pu\ kơbao nao [ong ro\k pơ tơdron gah yu\. Lơm glăk do\ pơdơi gah yu\ phun kyâo ]ăt giăm hang ia, `u [uh yơh dua ]ô dra por rai mơ\ng ngo\ adai rơng^t, trun nao so# ia hăng mơnơi. Anun le\, [ing bơn adơi amai H’Bia Por, gơ`u [uh tơdăm Ju\ Aliăng hăng lăi :

            -Ơ Ju\ Aliăng, Ju\ Aliăng, hrơi anai adai pơ-iă đơi yơh, ta trun nao mơnơi  pơ ia anun be\.

            -Kâo [u gưt mơnơi ôh, kâo kơnong rao tơngan, blua] tơkai đô].

            -Hơi ta pơngui tơlơi ngui đuăi dop, hyu ep be\ ho\.

            Ơ mơtam  yơh Ju\ Aliăng, anai `u đuăi pơdop pơ anih rok hlang, [ing H’Bia Por hyu ep, dar nao dar rai, [iă anun ep [uh ameo kơ `u amăng pum rok hlang, [ing anun tong boh ako\, `u po\p po\p, lăng tơmiu brah đ^. Truh ]i klăm glăi pơ sang, yă `u iâu:

            -Ơ nô, rai pơ anai, kâo ep kơtâo ong lah.

            -Ơ ơh, kâo [u gưt brơi ih ep kơtâo ôh yă ah.

            Yă `u hơdui tơngan lăng boh ako\ `u brah bơ biu kah hăng hông du] ( du\i).

            -O|ng nao ngui hrom [ing H’Bia Por, ngui  đuăi dop, hyu ep kơle\ anai, djơ\ mơn ? Noh hnun yơh lah yă [u brơi ih nao kiă kơbao gah tơdron pơyu\ anun tơ]ô ah.

            -A [aih, kâo ngui tôm gơ`u [iă [yeo đô] yă ah.

            -Anai o\ng hmư\ yă lăi anai. Tơdah o\ng kiăng ngui ngă đuăi dop, gơ`u ep [u thâo [uh le\, o\ng mut dop amăng măng tơngia kơbao, [ơi aku [udah amăng aku kơbao, gơ`u amra ep [u [uh ôh. Bi gơ`u le\, gơ`u dop gah yu\ boh tâo sah kơ`^ [ơi pin ia gơ`u mơnơi anun, o\ng hmư\ yơh ?

            -Ơ thâo laih yă ah.

            Anai hrơi tơdơi, tơdăm Ju\ Aliăng nao kiă kơbao pơ tơdron gah yu\, bưp glăi dua adơi amai H’Bia Por, gơ`u pơ jak ngui pơdop nao rai. H’Bia Por amai `u lăi :

            -Hrơi anai pơiă đơi lah, ta trun nao mơnơi be\ Tơdăm Ju\ Aliăng ah.

            -Kâo [u gưt mơnơi ôh kâo, kâo blua] tơkai kâo đô].

            -Hơi Ju\ Aliăng, ta pơngui pơdop ep nao rai dong ho\.

            -Ơ tu\ mơn lah.

            Anai `u Ju\ Aliăng, ]uăng đuăi nao kơdop amăng măng tơngia kơbao. Dua adơi amai H’Bia Por hyu ep bơ lah bơ lah [u thâo [uh ôh. Sui [iă plut `u tơbiă rai, mă theng, mă tong boh ako\ dua adơi amai H’Bia Por, yua `u dưi h^. Anai dua adơi amai H’Bia Por dong đuăi dop, `u ngă mă wi wư wi wư hyu ep, sui [iă ep [uh yơh, [ing anun đuăi dop amăng gu\ boh pơtâo sah kơ`^ iơr  gr^ [ơi pin ia.

            -H’Bia Por tơ`a mơtam: Hơi, Ju\ Aliăng, yă ih kơle\ pơ]râo brơi anih gơmơi dop anai ?

            -{u hơmâo ôh [a ih, yă kâo [u hơmâo lăi brơi ôh lah.

            Anai truh klăm `u wang glăi pu\ kơbao yơh.

            Truh hrơi tơdơi, ăt tui anun mơn, `u wang nao kơbao [ong rok pơ tơdron gah yu\. H’Bia Por iâu nao:

            -Ơ tơdăm Ju\ Aliăng, Ju\ Aliăng hơi. Bơ be\ ta ngui đuăi dop dong ho\. Anai tơdăm Ju\ Aliăng đuăi dop hlâo. ~u mut amăng aku kơbao, [ing anun ep lăng bơ lah bơ lah. Tu] rơnu] H’Bia Por [u anăm ep dong tah anun lăi :

-Tơbiă be\ Ju\ Aliăng ah, gơmơi ep [u thâo [uh dong tah, dưi ih yơh.

Ju\ Aliăng theng h^ ako\ gơ`u. Giong anun H’Bia Por dong đuăi dop, Ju\ Aliăng hyu ep, lưk boh pơtâo kli, [uh gơ`u, Ju\ Aliăng theng h^ boh ako\ `u. ~u tong ako\ H’Bia Por kơtang đơi, anun yơh gơ\ hwing ako\, mot mơta. Lơm anun mơtam, Ju\ Aliăng dop mă eng ao por gơ`u, hlong đuăi glăi pơ sang. H’Bia Por [uh hăng iâu tui:

            -Ơ Ju\ Aliăng hơi, ih lăng glăi be\ pha kâo mơtih, boh tih kâo [lia hiam kar hăng anai lah.

            Anai Ju\ Aliăng hmư\ tui anun, amlek lăng glăi, `u hlong jing h^ tơlu\ eh kơbao tlin, krah jơlan jing h^ eh kơbao soh. Anai H’Bia Por mă glăi eng ao `u por glăi pơ sang `u pô yơh.

            Anai yă tơdăm Ju\ Aliăng [u thâo ôh hơmâo tơlơi hơget kơ `u Ju\ Aliăng anun, gơ\ do\ tơguan mơ moh [ơi bah amăng samơ\ [u [uh ôh tơ]ô glăi, tơngô do\ hơning do\ rơngôt. Hơning kơ tơ]ô, un [u ]em, mơnu\ [u mă, rơmô kơbao [u hơmâo pô wang pơmut amăng drông amăng war. Rơgao dua hrơi laih, [u anăm tơguan dong tah, anai yă `u nao pơ anih tơdăm Ju\ Aliăng jua#t kiă kơbao, [uh kru kơbao kiăo tui kru kơbao, nao truh pơ anih `u jing h^ eh kơbao tơplo\. Mă gai ]ơđip dưm amăng bai laih anun ba glăi, nao yao pơ ia, seng seng nao rai, eh kơbao ia pơđuăi h^ [rư\ [rư\ tơdăm Ju\ Aliăng hơdip glăi, tơbluih hiam rơkơi, kjăp pơtih pha bra hơpăl kah hăng hlâo. Anai dua yă tơ]ô `u glăi pơ sang yơh ho\, yă  `u lăi :

            -Anai o\ng hmư\  kâo lăi, tơdah o\ng khăp, o\ng hor biă kơ `u, o\ng mă eng ao `u đuăi glăi truh pơ sang, anăm lăng glăi ôh s^t hmư\ `u iâu tui. Yua eng ao anun yơh gơ`u thâo por, abih dua adơi amai `u lêng kơ thâo por soh.

            -Hnun hă yă,  tơdah hnun ơ ơi, ơ yă gih brơi kâo nao mă eng ao gơ`u ha wot dong ho\ !

            -Ơ, tơdah o\ng hor kơ `u nao be\. Giong mă eng ao gơ`u, hlong đuăi glăi tơpă truh pơ sang mơtam, anăm lăng glăi ôh s^t `u iâu tui. Tơdah lăng glăi amra jing eh kơbao dong gơ\.

            Anai truh hrơi anun, `u ăt phai kơbao [ong rok pơ anih tơdron gah yu\. Truh yang hrơi dong kah, [uh yơh H’Bia Por nao hăng lăi:

            -Ơ Ju\ Aliăng, ta nao mơnơi hrom dong ho\.

            -A {aih, kâo [u kiăng mơnơi ôh, kâo kơnong blua] mă tơkai, rao mă tơngan đô].

Anai giong rao tơngan, blua] tơkai, dua gơ`u pơngui đuăi dop dong. Ăt kah hăng tơđar mơn, Ju\ Aliăng nao dop amăng aku kơbao, H’Bia Por ep bơlah, bơlah ăt [u [uh lơi. Hrăp hrăp [u anăm tah:

            -Ơ Ju\ Aliăng tơbiă be\, kâo ep [u thâo [uh dong tah.

            Hmư\ tui anun, `u plut tơbiă rai, tong ako\ H’Bia Por brah tơmiu. Anai H’Bia Por dong yơh đuăi dop. ~u nao dop pơ yu\ pơtâo sah kơ`^ iơr gr^. Ju\ Aliăng nao pơđang boh pơtâo, [uh yơh uek `u do\ dop pơ anun. Ju\ Aliăng theng h^ ako\ `u po\p, brah tơmiu.

            -Hơi, yă ih lăi brơi ih thâo abih laih kơle\.

            -{u hơmâo ôh lah, pơpă yă kâo lăi pơthâo koh. Ơ ! hơmâo mơn, lăi brơi mơn….

            ~u pơhiăp rah laih anun rơbat dar nao rai jum dar H’Bia Por, giong anun `u hơplăk mă eng ao thâo por mơng H’Bia Por, hlong đuăi glăi kơ `u pơ sang. Lui mơai H’Bia Por iâu tui, `u [u lăng glăi ôh. Truh pơ sang `u brơi eng ao thâo por anun, brơi yă `u pơdop lui. Mơng anun yơh, H’Bia Por hlong do\ glăi pơ sang `u, gơ`u jing ung mo# rơkơi bơnai. Bi adơi H’Bia Por por glăi hơjăn `u pơ plơi am^ ama `u pơ adai dih.

            Anai do\ ha hrơi, pơdơi ha thun, Ju\ Aliang hăng H’Bia Por hơmâo ană yơh. Lơm bơnai `u phrâo tơkeng, Ju\ Aliăng lăi hăng bơnai `u:

            -A [aih anai, kâo nao trun Yuăn thơ, ep hră [ong, ep mơnong  yua, hyu mơdrô ]an khan blơi, gih do\ pơ sang mơak klă be\ ho\.

            Yă `u tơ`a:

-O|ng nao sui hrơi mơn hă, tơdah o\ng hyu hyă sui hrơi blan thơ, ană bơnai o\ng hơning rơngôt mơai mơtam yơh anun lah.

            -Hơmâo ôh yă ah, kâo nao mă [iă đô]. Hlâo kơ nao kâo ming pơkra sa pok klang.

            -Pơkra klang hă ?

            -Kâo kiăng por klang ơi yă ah.

            Anai giong `u pơkra klang, `u por klang yơh, por klang mơng gah plơi truh pơ ôk adih, yu\ plơi, ngo\ [ôn yơh đuăi hyu por klang. Dơnai oang klang `u mơ`i tơ-oa kơ bơbung sang, plơi pla. Anai klang `u por nao hnun, `u akă lui h^, `u pô nao mơdrô ]an khan blơi pơ kuăl ia rơs^, blơi hra, s^ mơnia rơsun, blơi ană un mơnu\ mơnu\ arăng. Anai `u nao abih ha blan laih, pơ wot glăi lăng [u [uh dong tah klang `u. Truh pơ sang tơ`a kơ yă `u :

            -Pơpă klang kâo yă ? Ih brơi kơ H’Bia Por laih hă ?

            -Ơ lah, kâo brơi kơ `u laih. 

            -A [ơih, yua hơget ih brơi glăi eng ao thâo por  `u koh. Anai `u por glăi pơ plơi `u, lui h^ ană `u, hlơi rông ba anai hah, ơi yă ?

            -Tơdah, ih hu\i kơ ană ih [u hơmâo pô rông, lui ơi ih pơkra brơi a]ăng kơ ih, por  kiăo tui `u, kiăng ană ih hơmâo ia tơsâo mem laih anun hơmâo pô [ă [em ]em rông ba.

            Anai ơi `u, tia brơi yơh a]ăng. Hơtal blung `u mă troă, lông por lăng, por đ^ dơ\ hơjung kyâo, hơjung pơtơi bu\k le# trun yơh. Yua dah a]ăng do\ kơpal đơi. Ơi `u tia glăi rơpih hloh. Anai brơi, por đ^, `u por đ^ phiăr pơ rơngit adai adih, ăt do\ le# trun đô], anun ơi `u tia glăi rơpih hloh dong.

            Pơyu\ anai, ană `u hia lăng [lom [lom. Anai por nao, por rai. Hrăp hrăp `u por đ^ pơ ngo\, đ^ nao truh pơ adai rơngit, truh yơh pơ plơi H’Bia Por. `u mut nao amăng plơi anun, bưp ayong Rit, `u tơ`a:

            -Ơ ayong Rit, ayong Rit, sang H’Bia Por pơpă ?

            -Ih nao to\m kâo, kâo pơ]râo brơi. Rit lăi glăi.

            Anai glăi truh pơ sang, Rit [u jak `u mut amăng sang ôh, Rit brơi Ju\ Aliăng mut nao do\ atông pơdai, hơjai kơtor anun jăng jai. Rit glăi pơ sang prăp rơmet sang agaih, anih do\ klă kah `u iâu Ju\ Aliăng nao pơ sang.

            Mut pơ sang Rit iâu yă `u:

-Ơ yă, yă ?

            -Hơget le\ tơ]ô ?

-Kâo kiăng [ong boh mơnu\ đơi yơh yă ah.

            -A [aih, anăm mă [ong ôh boh mơnu\ anun, ta pioh `u krom ]eh ană lah.

            -Ơ  ơh, kâo kiăng [ong yơh yă ah. Kơ` pơgi mơnu\ ania mơboh dong mơho\, ta lui tơdơi pioh pơdjuai.

            Anai Rit nao mă boh mơnu\ phrâo mơboh, ba hơtu\k. Giong anun Rit rơkâo yă `u brơi nao huă asơi pơ ]ơgăn gah amăng. Yă `u tu\ ư laih, `u djă nao asơi a`ăm, boh mơnu\ pu\ asơi kơ Ju\ Aliăng. Samơ\ yă `u, yă Pôm kiăo tui lăng su\, [uh yơh dua gơ`u do\ pơ atông pơdai hơjai kơtor. Yă Pôm đuăi nao:

            -Hơi, ]ô Yit, ]ô Yit, hiư\m o\ng brơi ayong o\ng do\ pơ hơjai anun le\. Iâu `u đ^ pơ sang wo\. Đ^ pơ sang ta so# asơi hiam, a`ăm jơman hnun kơle\!

            Anai Rit iâu nao ayong Ju\ Aliăng đ^ pơ sang, huă asơi, [ong a`ăm. Ju\ Aliăng ră ruai yơh tơlơi `u hơmâo, brơi Rit hmư\ hăng yă Pôm thâo:

-Kâo rai pơ anai ep bơnai kâo.

            -Ho# lah, hlơi bơnai ih ơ ]ô ?

            -H’Bia Por yơh yă ah.

            -Ho# lah, hnun hă. Ih do\ tơguan pơ anai yơh ho\, kơ` dua adơi amai `u nao so# ia ăt găn rai pơ jơlan ngo\ sang ta anai mơn lah.

            Tơl truh yang hrơi dong, [uh biă mă adơi amai H’Bia Por nao so# ia. Yă Pôm iâu:

            -Ơ H’Bia, H’Bia Por hơi, kơ` ih glăi, weh nao pơ sang yă [iă ho\. Pơ sang yă hơmâo tuai lah, ih nao hue lăng wo\.

            -Hlơi yă ?

            -Kâo [u thâo ôh, ih nao lăng lăng yơh mơthâo.

            Anai H’Bia Por nao, đ^ rơ`an sa boh, dua boh, truh pơ adring, lơm yak mut amăng sang, `u do\ kơtoă biă mă:

            -A [ơih, ayong Ju\ Aliang anun hă ?

            -Ơ lah kâo yơh anai

            -Pơpă ană ta le\, ih [ă ba ană ta mơn ?

            -Noh ană ta yơh anun.

            Anai H’Bia Por tơluh nao kuar mă ană, hia  h’ôn ană `u, ]um hrip ]um hrip. Uă rah ia mơta kơ ană, ia mơta `u pô laih anun tơ`a:

            -Hiư\m ih dưi đ^ rai pơ anai ayong ?

            -Ơi pơkra brơi kâo a]ăng, kâo por rai pơ anai ep ih adơi ah.

            Anai do\ ha hrơi, pơdơi ha mlăm, ung mo# `u mơak mơai yơh bưp glăi, do\ pơ plơi adai rơngit. Anai ha hrơi anun Ju\ Aliăng lăi :

            -Ơ H’Bia tơgu\ be\, hiư\m ih pit na nao, [u gưt tơgu\ nao hmua ôh anun.

            H’Bia [u pơhiăp. ~u lăi hang Rit: Ơ Rit hiư\m H’Bia [u gưt nao hmua ôh anun.

            Rit lăi : Mơng đưm hlâo, pơpă H’Bia Por thâo ngă hmua koh, sang `u pơdrong, asơi huă a`ăm [ong [u kơ[ah ôh.

            H’Bia lăi: - Kâo [u gưt nao hmua ôh, nao hmua ngă hơget hă ayong Ju\ Aliăng ?

            -Ih nao đô] to\m kâo, ih gui brơi ia, so# brơi ia kâo mơ`um tu\ mơn lah.

            Samơ\ đ^ nao pơ adai adih sui thun yu\n blan  kơ anun kah Ju\ Aliăng thâo krăn H’Bia por jing ană ơi adai. ~u kơnong djă hla phun bơnu\, phun hra hơkat hơmâo mơn asơi hiam a`ăm jơman./.

                              ( Nay Jek:  pô pơblang hăng akhan glăi)