VOV4.Jarai- Hrơi mông pơplih bơyan phrâo, yua ayuh hyiăng pơplih [u hmao thâo ôh, [ơi `u không, pơ-iă, [ơi `u rơ-ot, pơsah, ngă kman c\eh c\ar lu biă mă.

C|răn hơdră ‘’Tơlơi suaih pral kơ abih bang mơnuih’’ hrơi anai, pơtă pơtăn kơ neh met wa thâo hơdră wai lăng tơlơi suaih pral amăng bơyan pơplih phara. Biă mă `u le\ ta kho\m ngă pơđao brơi kơ [ing tha rơma, c\ơđai hăng ană nge.

1. Hơdôm tơlơi ruă juăt bưp amăng hrơi pơplih bơyan

a. Hơdrap:

Amăng hrơi pơplih bơyan, pơ-iă, hơjan pơplih hling [ing, yua anun tơdah drơi jăn ta [u ai buai, amu` biă mă c\i djơ\ kman hơdrap.

Drah kơtăk pơgang glăi duăm ruă mơng [ing tha hăng c\ơđai juăt [u ai ôh amăng hrơi pơplih bơyan, yua anun virus hơdrap amu` biă mă c\i mut amăng drơi jăn ngă kơ ta duăm ruah.

Kiăng pơgang glăi le\, [ing ta kho\m [ong huă jơman, mơ`um lu ia, pơrơguăt drơi jăn na nao kah mơng anăm pơgang glăi kman, rao tơngan hu\i djơ\ kam lar hyu. Anih do\ kho\m agaih, hu\i hơmâo kman, virus do\ kơđap.

b. Bơbrah rơkông đok

Brah rơkông đok juăt `u le\ ruă hang amăng rơkông đok lơ\m ta lô` ia bah, [reh đok, pơtuk, [ơi `u hơmâo tom hơdrap hai. Tơdah ta [u pơjrao hmao tlôn le\ amra ba truh tơlơi ruă brah kơsô| hăng ruă arăt hơtai boh.

c. Kơtal grông adung:

Kơtal grông adung ta juăt ngă kơ ta pơha` mơai, hơdrap, ngă [u mơ-ak ôh amăng drơi jăn. Tơlơi ruă anai [u dưi pơjrao klaih mơtăm ôh tơdah `u jing tơlơi ruă juăt lok nao lok rai laih.

d. Ruă kian pruăi:

Ayuh hyiăng pơ-iă rơ-ơ\ pơplih phara, ngă gơnam [ong huă amu` biă mă c\i hơmâo kman ruă kian pruăi. Tơdah ruă kơtang amra ngă c\rôh kian, [le\ pơtah mơtăm…

e. Ruă bơbrah tơsô|

Ayuh hyiăng angin lơ\m truh bơyan yan [udah adai rơ-ot lơ\m bơyan puih, kơsô| ta amu` biă mă c\i hơmâo tơlơi ruă. Yua anun ta kho\m pơrơguăt drơi jăn kiăng pơgang glăi klin ngă duăm ruă.

f. Ruă mơta bơnga rơtă:

Kiăng pơgang glăi tơlơi ruă anai, [ing ta kho\m rơnak drơi jrăn agaih, laih anun anih anom kho\m agaih agong, anăm jê| giăm ôh [ing ruă mơta. Anăm yua bơnal uă [ô| hro\m, thao pat [ô| hro\m ôh, anăm pơrơpao mơta ôh, rao tơngan hăng ia c\ơ [u na nao.

Tơdah ruă mơta le\ ta kho\m đih pơdơi mơng 7 truh kơ 10 hrơi c\i pơjrao klaih mơtăm, hu\i [ă hyu arăng dong. Ta kho\m truă hla king lơ\m tơbiă pơ rơngiao, tơdjôh mơta ri\m hrơi, boh bơnal uă [ô| hăng ia c\ơ[u laih anun ba nao c\ơamu amăng pơiă.

g. Pơkơtal kl^ kliăng:

Ayuh hyiăng phara amăng tơhrơi hăng mlăm hro\m hăng ayuh hyiăng [u pơsah đơi ôh, jing ngă kl^ kliăng ta krô, c\ơđang, ngă pơkơtal, mriah amăng drơi jăn…

{ing ta pik kem dưỡng da kiăng kl^ kliăng ta rơ-un, huăi krô. Bơ kơtal mriah le\, ta kho\m tơ`a ơi ia jrao hlâo c\i yua ia jrao hơget thơ.

h. Ruă tơlang:

Adai rơ-ot amu` biă mă c\i ruă tơlang kah hăng ruă pơke\ pơrơkhip amăng tlang, laih anun bơbrah đ^. Kiăo tui dong le\ ngă drơi jăn ta duăm pơ-iă drơi, drơi jăn ta tơhơ[lơ\, đoh rơwang…

Pô ruă tơlang kho\m kơđiăng hu\i rơ-ot rơngôh. Yua anun kho\m buh sum ao pơđao, biă mă `u le\, lơ\m tuh ia hâ|o ia hang anăm mơnơi hăng ia rơ-ơ\ ôh.

2. Sa, dua djuai gơnam [ong huă pơgang glăi tơlơi duăm ruă amăng hrơi pơplih bơyan.

- Ia c\e

{ing hlơi pô `u mơ`um 5 kơc\ok ia tra ju\ ri\m hrơi amăng 2 wơ\t hrơi tơjuh mơtăm le\ dưi pơgang glăi virus mut amăng drơi jăn 10 wơ\t pơhmu hăng [ing [u juăt mơ`um.

Yua ia amino acid hơmâo amăng ia tra dưi pơgang glăi klin kman, ngă ta suaih pral biă mă.

- Boh kruăi dung

Ta mơ`um [udah [ong boh bưởi lêng klă soh. Khă hnun hai, ta kiăng kơđiăng [ing glăk yua jrao djuai jrao pit, [udah arăt drah tơtăng le\ [u dưi ôh, yua dah boh bưởi jing ngă măt, [u hiam drơi jăn ôh.

- Rơsun toih

Mơng đưm hlâo laih, ană mơnuih ta yua rơsu` toih c\i pơjrao tơlơi duăm ruă kah hăng tơdjôh nao amăng adung c\i pơjrao hơdrap…

Amăng toih hơmâo selen hăng ia jrao alliin ngă drơi jăn ta pơgang glăi klin duăm ruă kơtang, laih anun ngă tơdu [iă tơtăng arăt drah.

- Ia hơni:

Hơdră amu` ame\ hloh le\ kuor 2 [uông kơphê ia hơni amăng sa kơc\ok ia pơđao, mơ`um ri\m yang hrơi mơguah, tơdơi kơtơgu\ mơng pit, amra ngă drơi jăn hơmâo pran, dưi pơgang glăi klin duăm ruă.

3. Hơdră pơgang glăi klin duăm ruă amăng hrơi pơplih bơyan phrâo

Amăng bơyan rơ-ot, [ing ta kho\m ngă pơđao đok, tơda, bung rong, hăng 2 plă tơngan, tơkai. Kơđiăng ngă pơđao drơi jăn lơ\m mlăm. Biă mă `u le\ kho\m ngă pơđao kơ [ing tha rơma, c\ơđai anet hăng ană nge.

Hăng tơlơi ruă lar hyu tui hăng klin le\: Kho\m tlâ|o jrao vắc xin pơgang glăi tui hăng jơlan hơdră tlâ|o jrao kơ [ing c\ơđai.

Lơ\m hơmâo tơlơi ruă kho\m nao pơ sang ia jrao mơtăm c\i khăm hăng pơjrao. Jec\ amec\ kah h^ mơnuih duăm ruă do\ hơjăn `u, guang dar anih anom laih anun pơdjai abih klin kman.

{ing do\ amăng anih hơmâo tơlơi ruă lar hyu amăng jơlan suă jua le\ kho\m troă khăn gom, tơdjôh ia jrao amăng adung, anăm do\ pơ[ut lu mơnuih ôh.

Kho\m pơdjai kec\, akă misơker lơ\m pit đih, pơdjai arong aroăc\ [ơi kơ[ung, kơ[ai, thao pioh ia, ngă hluh nao rai amăng bưng pơđoh ia, pruih jrao pơdjai kec\...

                                                              Siu H’Mai: Pô c\ih hăng pôr