VOV4.Jarai - Amăng hrơi ngui ngor mơng djuai ania [iă kual Pơngo\ C|ư\ Siăng lêng hơmâo tơpai c\eh soh. Hăng djuai ania [iă [ơi anai, rim boh c\eh lêng hơmâo ano\ yôm phara.

Mơng đưm đă ră hlâo laih, c\eh tơpai hơmâo mơnuih [on sang kual C|ư\ Siăng kah jing gơnam mă yua phara. Hơdôm boh c\eh yôm pioh c\i ngă yang juăt `u hơmâo gru ania c\ơgrai, c\im, hla kyâo [ơi drơi [udah rup rơmung [ơi amăng tơngia c\eh.

Djuai ania Jarai, Bahnar, Hơdang pơmin, rơdah pơyơr kơ Yang hơdôm boh c\eh yôm anai, Yang amra lăng ba pơdai kơtor, hơjan klă ngă hiam, huăi hơmâo hlô glai rai phă plơi pla ôh.

Sa djuai ce\h pơko\n dong le\ c\eh tơpai, pioh mơ`um amăng hrơi ngui ngor [ơi plơi pla. C|eh anai prong biă, glông mơng 60 truh 80 cm, prong 50-55cm.

C|eh tơpai kual pơngo\ C|ư\ Siăng phara, hiam, hơmâo lu mơta djuai

Hơmâo gru phara biă mă le\ lu c\eh c\rô| tơpai juăt arăng ngă rup wil kah hăng boh rơ[i, kah hăng hre\ a`u\ a`u\, pơhrup jing lu glông, arăng min hơmâo hơđăp tui anun yơh, samơ\ [u djơ\ ôh, arăng ngă kiăo tui ano\ kiăng, pơ ala kơ tơlơi pơlir hơbit djuai ania, pơlir hơbit plơi pla.

Sa asar rơ[i pơ ala kơ sa c\ô mơnuih, abih bang mơnuih hơdip hro\m, dăp jing lu glông, lu c\răn kah hăng rơnuk anai to\ tui rơnuk adih, c\ang rơmang tơlơi hơdip mơ-ak na nao…

Amăng hrơi [ing dăm rông amăng plơi hyu đom bua lua pơnah hlô glai pơ wơ\t glăi, gơ`u juăt do\ hmre jum dar tơpur laih anun mơ`um ha kang tơpai c\eh hơmâo amăng tơngia man rup tơkuih, pro\, aj^ [udah ajah…hiam biă mă.

Tui hăng tơlơi phiăn đưm, lơ\m mơ`um ha kang tơpai amăng c\eh, gơ`u amra hơdec\ hmar, hơmâo pran jua hloh amăng tal hyu lua pơnah tơdơi dong.

Sa djuai c\eh pơko\n dong juăt hơmâo djă ba amăng hrơi hyu lua pơnah hlô prong (c\eh pơlum tui hăng Jarai ta iâu [udah c\eh Hakeng djuai ania Sơdang iâu) `u anet [iă, glông 22 cm, pioh krep lăp amăng bai anet, djă ba c\i bơni c\i pơyơr kơ yang glai.

Tui hăng [ing juăt hyu đom bua lua pơnah, abih bang hlô mơnong, gơnam tam lêng yua Yang glai soh wai lăng, hơmâo mă hlô le\ yua yang brơi, yua anun kho\m tuh tơpai kơ yang.

Biă mă `u, hơmâo c\eh đôi, arăng juăt iâu ‘’c\eh rơkơi bơnai’’ yua arăng man dua dua mơtăm, gru bơnga kơnar mơtăm, anet prong đôc\ phara.

Amăng hrơi pơdô| rơkơi bơnai, bơnai hăng rơkơi amra mơ`um sa boh c\eh, kiăng arăng lăng ung mô| `u hiam.

Anai jing tơlơi [uăn kơ sang ano\, kơnung djuai mơn, gơ`u amra hơdip hro\m lui kơ dja ba. Hơmâo mơn c\eh arăng man rup c\im c\ă, lơ\m ta lăng jê| hrup hăng c\im c\ă gah tlôn glăk ke\ aku c\im c\ă gah anăp, juăt pioh kơ sang ano\ pơdrong c\rô| tơpai amăng hrơi djă kông krah.

Sa djuai c\eh pơko\n dong yôm biă mă pơ kual pơngo\ C|ư\Siăng le\ c\eh tơpai ‘’am^ pi ană’’. C|eh anai `u anet, kl^ `u kah hăng kl^ rơnung anun, man hăng lo\n ju\ [lip [u klua ia ngă get c\ai ôh (tơdơi anai arăng klua nao ia ngă get c\ai), jum dar tơkoai c\eh arăng ngă amăng tơngia c\i c\ut đing tơpai, pơhrup rup wil kah hăng boh rơ[i hăng c\im c\ă, drơi `u arăng kac\ rup ania c\ơgrai, biă mă `u hơmâo pơtlep ‘’c\eh ană’’ [ơi amăng bah c\eh.

‘’C|eh ană’’ dlông mơng 10-15cm, dưm giăm c\eh am^ mơtăm, hơmâo gru bơnga hru\p hăng c\eh am^ mơn. C|eh am^ pi ană hơmâo lu gru, [ă mơng 1 truh kơ 4 c\ô ană.

Hơdôm boh c\eh ană tep nao kah hăng sa boh kơc\ok ia phara, pơ[uh pran jua thâo pơpu\ mơng pô sang hăng tuai rai ngui, tơpai hơmâo tơko\ng amăng c\eh anai hlâo adih juăt pioh mơ`um amăng hrơi s^ mdrô, laih anun pơtom hiăp hăng [ing rơgơi kơhnâo, khoa moa mơng plơi pla pơko\n. Đa le\ pơmin c\eh anai pơ[uh kơ tơlơi [u-eng am^ ană.

Abih bang mrô c\eh yôm anai hơmâo pioh c\i c\rô| tơpai, arăng iâu le\ ‘’c\eh đah rơkơi’’; hơjăn ‘’c\eh đah kơmơi’’ le\ arăng dưm pơ sang apui, hơmâo [ing đah kơmơi mă pioh gơnam, mơnong glai, [udah pơmăm gơnam [ong.

‘’C|eh đah kơmơi’’ rup `u phara kah hăng kơ [ung djuai ania yuan, đa prong biă truh kơ 60 cm, glông 80cm samơ\ phara hăng kơ[ung le\ amăng bah c\eh anet biă, prong mơng 15 -18 cm, lăp pơmut nao ha plah tơngan đôc\, tui anun pioh gơnam klă biă.

C|eh anai arăng man đôc\, huăi ngă gru bơnga, pik ia ju\ mriah hơget ôh, [u hơmâo amăng rơngia ôh, [u hơmâo kac\ gru wil kah hăng ‘’c\eh đah rơkơi’’, bơnga `u arăng kac\ gru wil jum dar đôc\.

Amăng tơlơi phiăn ngă yang rơbang mơng djuai ania [iă gah kual pơngo\ C|ư\ Siăng, gru arăng kac\ [ơi djuai c\eh anai pơ ala kơ hre\ [u thâo tơ\i dong tah, kah hăng pơtruh nao rai sang ano\, ano\ yôm mơng tơlơi phiăn djă kơnung am^, tơlơi gơgrong bruă hăng pran jua khăp hlâo dơi sit ha pran lơ\m đah kơmơi dô| rơkơi laih.

Amăng djuai ania [iă kual C|ư\ Siăng [ơi kual pơngo\ C|ư\ Siăng, pô hơmâo lu c\eh hloh le\ djuai ania Jarai, Bahnar, Sơdăng, Jeh Triêng; mrô c\eh mơng djuai ania Brâu, Rơ Mâm aset biă mă.

Tơlơi [ă hro\m mơng hơdôm djuai ania anai le\ lơ\m sa c\ô mơnuih djai h^, gơ`u amra djă ba c\eh nao pơ dêh atâo, kah hăng ‘’gơnam yôm’’ pơkơdong glăi atâo tưp.

Yua hnun ta juăt [uh [ơi pơsat djuai ania [iă hơmâo sa, dua boh c\eh samơ\ arăng teng [ah h^, arăng ngă hluh tlôn pơ ala kơ tơlơi rơngiă amăng sang ano\ ăt kah hăng kiăng arăng [u dưi mă yua, hu\i kơ arăng do\p mă.

Yua anun, hơdôm boh c\eh đưm jai hrơi aset tui, aset đôc\ pô djă c\eh anun brơi glăi kơ ană tơc\ô hlâo hrơi gơu rơngiă.

Hrơi anai, djo\p djuai ania [iă kual pơngo\ C|ư\ Siăng lăi hro\m, Gialai lăi hơjăn ăt mơ`um tơpai c\eh amăng hrơi ngui ngor prong amăng plơi pla [udah amăng sang ano\; sa, dua boh sang [ơi kual ataih ăt tơko\ng tơpai amăng c\eh yôm mơn laih anun tuai yôm biă mă kah mơng dưi mơ`um.

Khă tơlơi hơdip mơng pơplih laih, samơ\ c\eh ăt jing gơnam pơsit brơi hơdôm rơtuh thun hơdip mơda, jing hre\ pơc\uai rơnuk anai hăng rơnuk đưm.

Siu H’Mai: Pô c\ih hăng pôr