Khua čih pioh kual ASEAN Kao Kim Hourn amăng tơlơi pơhiăp amăng mông ngă lơphet pioh hơdor glăi 30 thun Việt nam mut hrŏm kual ASEAN, ñu lăi pơtong, bruă Việt Nam mut hrŏm ASEAN thun 1995 lĕ tơlơi yak nao yôm phăn, anăp nao bruă ngă tui jơlan gah mơng ƀing akŏ pơjing kual ASEAN kơ sang boh kual Ngŏ dơnung Asia mut hrŏm, pơlir hơbit anăp nao tơlơi čang rơmang hrŏm amăng pơhlôm rơnuk rơnua hăng pơdrong asah. Bruă Việt Nam mut hrŏm ASEAN jing anŏ pơtrut pơplih kiăng pok prong amăng khul ƀơi kual anai, pok jơlan brơi bruă pơmut dêh čar Lao hăng Myanmar amăng thun 1997 hăng dêh čar Kur amăng thun 1999, mơng anun ngă tui jơlan gah mơng ASEAN-10. Jing ding kơna phrâo, Việt Nam lêng kơ ba jơlan hlâo amăng tơlơi gir run pơtrut pơđĭ kyar hrŏm amăng kual ASEAN. Khua čih pioh Kao Kim Hourn lăi pơtong:

“Tơlơi ƀuăn mơng Việt Nam hơmâo pơdah tong ten amăng tơlơi pơsit mơng Hà Nội thun 2001 kơ pơtrut pơđĭ kyar hrŏm anăp nao mut hrŏm ASEAN kjăp ƀiă dong, amăng anun lăi pơtong tơlơi gơgrong hrŏm mơng Việt Nam amăng bruă ba dêh čar Kur, Lao, Myanmar hăng Việt Nam mut hrŏm bơwih ƀong phun amăng ASEAN. Tơlơi gơgrong čung ba mơng Việt Nam amăng kual ASEAN hơmâo pơdah tong ten ƀiă amăng hơdôm thun ngă khua ASEAN anun lĕ thun 1998, 2010 hăng 2020. Rĭm rơwang ngă khua git gai lêng ba glăi tơlơi truh kih soh, pơgôp pơsit tong jơlan gah mơng ASEAN. Thun 1998, Việt Nam hơmâo čung ba kual ASEAN găn rơgao lu tơlơi lông tơdơi kơ rung răng prăk kak kual Asia. Thun 2010, Việt Nam gơgrong phun amăng bruă kơtưn pơlir hơbit kual ASEAN hăng pok prong Jơnum khua mua pơprong kual Ngŏ Asia. Thun 2010, ƀu ah gơnah nao tơlơi gun amăng rŏng lŏn tơnah aka ƀu hơmâo ôh hlâo anun yua klin Covid-19 ngă, Việt Nam hơmâo čung ba kual ASEAN truh kih amăng bruă pơtrut hơkrŭ glăi hluai tui bruă gum hrŏm bong glăi ba glăi boh tŭ yua”.

Hơdôm tơlơi pơgôp mơng Việt Nam amăng pơđĭ kyar hăng prong kơtang amăng kual ASEAN ăt hơmâo tơlơi tŭ yap mơng hơdôm boh dêh čar ding kơna amăng kual kah hăng hơdôm dêh čar ngă gŏp. Khua anih jưh pơ ala dêh čar Malaysia ƀơi ASEAN, yă Sarah Bakri Devadason-dêh čar ngă Khua kual ASEAN 2025 brơi thâo, Việt Nam hơmâo tơlơi gơgrong ngă bruă ƀu kơƀah ôh amăng kual ASEAN, ba glăi tơlơi gum pơgôp prong brơi pơhlôm rơnuk rơnua, hơđong hăng pơdrong asah amăng kual. Việt Nam lêng kơ dong yua tơlơi mut hrŏm hăng pran gơgrong phun mơng ASEAN, pơgôp pơjing hơdôm hơdră pơtrut kual pơđĭ kyar.

“Việt Nam lĕ ding kơna gơgrong djru bruă hăng hơmâo tơlơi pơgôp prong amăng pơjing kual dong mơng hrơi ngă ding kơna kual ASEAN. Amăng 30 thun rơgao, kual ASEAN mut hrŏm bơwih ƀong huă, sĭ mơdrô rơngai, pok bah amăng, mut hrŏm kơđi čar…ăt ƀu kơƀah tơlơi gum pơgôp mơng Việt Nam. Lơm Việt Nam ngă Khua git gai ASEAN amăng thun 1998, 2010, 2020, ba glăi lu boh than hăng hơdôm hră pơtrun pơsit hơmâo tŭ yap mă yua, amăng anun hơmâo tơlơi pơsit Hà Nội, pơgôp prong amăng pơjing kual kơñ pơgi. Ƀu djơ̆ kơnong hơkrŭ ngă hrŏm amăng kual, Việt Nam ăt lĕ gong jơlan, pơtrut rô nao rai mơng ASEAN hăng hơdôm bơnah ngă gŏp. Ăt dưi lăng 10 dêh čar ding kơna ASEAN ră anai, tơlơi gơgrong mơng Việt Nam yôm phăn hăng ƀu kơƀah ôh amăng hơdôm tơlơi pơsit kah hăng pơjing kual”.

Dong mơng hrơi mut hrŏm kual ASEAN amăng thun 1995, lơm anun lĕ dêh čar pơhrui aset, Việt Nam hơmâo pơplih jing sa amăng hơdôm boh dêh čar ding kơna hur har dik dak hăng bơdjơ̆ nao prong amăng kual. Pơđĭ kyar bơwih ƀong huă lu hăng hơđong kjăp, pơdah ƀuh kơdrưh ang jai hrơi prong mơng Việt Nam amăng kual. Khua čih pioh Kao Kim Hourn lăi pơtong:

“Hơdôm tơlơi truh kih pơprong anai ƀu djơ̆ kơnong hrưn đĭ tơlơi hơdip mơda kơ mơnuih ƀôn sang Việt Nam đôč ôh mơ̆ ăt hơkrŭ kơdrưh ang amăng kual ASEAN. Pran kơtang mơng kual amra tŏ tui lơm rĭm boh dêh čar ding kơna pơđĭ kyar kơtang hăng tŏ tui tơlơi ƀuăn pơjing kual. Amăng hrơi blan ASEAN tŭ yap ngă tui jơlan gah pơjing kual ASEAN truh thun 2045 amăng thun anai, tơlơi gơgrong git gai hăng gir djru bruă mơng Việt Nam tŏ tui ngă atur amăng bruă pơjing kơñ pơgi amăng kual ASEAN”.

Amăng hrơi blan kual ASEAN glăk dong ƀơi anăp lu tơlơi lông pơprong amăng lăm hăng gah rơngiao kual, tơlơi gơgrong hăng kơdrưh ang mơng Việt Nam jai hrơi lăng yôm. Hơdôm boh dêh čar čang rơmang Việt Nam amra gơgrong phun amăng kual ASEAN, jing anih pơlir hơbit kual ASEAN hăng hơdôm boh dêh čar ngă gŏp. Khua anih jưh pơ ala dêh čar Japan ƀơi ASEAN Kiya Masahiko brơi thâo, tơlơi ngă hrŏm kjăp kơplah wah Việt Nam-Japan pơgôp ngă hơkrŭ tơlơi rô nao rai kual ASEAN-Japan:

“Việt Nam hơmâo kual ia rơsĭ yôm phăn kơplah wah Thái Bình Dương hăng Ấn Độ Dương, jing bơnah phun kiăng pơsir hĭ hơdôm tơlơi rung răng amăng kual hăng jar kmar. Ƀu djơ̆ kơnong bruă pơgang rơnuk rơnua, Việt Nam ăt lĕ dêh čar hơmâo tơlơi bơwih ƀong pơđĭ kyar amăng kual ASEAN, đing nao pơkra gơnam lơm glăk pơplih bruă ba hyu sĭ gơnam hăng anai lĕ sa amăng hơdôm anih pơhưč mơng hơdôm boh kông ti Japan. Yua anun kơtưn ngă hrŏm dua bơnah kơplah wah Việt Nam hăng Japan amra pơgôp pơđĭ kyar, rơnuk rơnua hăng hơđong amăng kual kah hăng ngă tui hơdôm hơnong pơkă tui jơlan gah ASEAN kơ kual ia rơsĭ Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương”.

Hăng tơlơi pơgôp prong mơng Việt Nam amăng ASEAN hrŏm hăng hơdôm tơlơi dưi amăng lŏn ia ră anai, ƀing rơgơi kơhnâo amăng jar kmar lăng anai lĕ tơlơi pơtrut djru brơi Việt Nam đăo gơnang pok pơhai hơdră pơtom hiăp anăp nao tơlơi gơgrong phun amăng kual ASEAN pơ anăp anai./.