Să Nhân Cơ, tơring glông Dak Rlấp hmâo ha tal lĕ sa bôh să ƀun rin, lu bruă ngă hmua pơplih laih drơi pô hrưn đĭ pơtrut kơtang hăng jing gru kơ tơlơi pơđĭ kyar lăp djă pioh mơ̆ng tơring čar Dak Nông. Nhân Cơ ră anai hmâo măi mok, sĭ mơdrô, sĭ mlia đĭ kyar ba jơlan hlâo ƀơi tơring čar Dak Nông ăt kah hăng Dap Kơdư. Kual krah să, hơdôm anih anom sĭ mơdrô klă hiam pok tơbiă er nao rai, sa dua sang prăk truh laih tơl să pok anom mă bruă. Hơdôm bruă bơwih ƀong sĭ mơdrô, blơi sĭ pơphun dik dak. Tơlơi pơplih anai pơphun mơ̆ng rơbêh kơ 10 thun hlâo adih, lơm Kơnuk kơna pok pơhai rơwang bruă boxit, mă yua Sang măi Alumin ƀơi anai hmâo jing laih pran pơtrut kơ bơwih ƀong, mơnuih mơnam đơ đam să Nhân Cơ hăng hơdôm kual jum dar pơđĭ kyar. Ayong Điểu Phương, djuai ania Bơnông, ƀon Bu Dấp, să Nhân Cơ brơi thâo, mơ̆ng hrơi mut mă bruă ƀơi Sang măi Alumin Nhân Cơ, tơlơi hơdip mơda sang anô̆ ñu pơplih abih bang laih. Hăng prăk pơhrui glăi hơnong ñu rơbêh kơ 10 klăk prăk sa blan, rơkơi bơnai ñu pơdŏng laih sang dô̆ klă hiam, ƀing ană bă dưi hrăm hră tâ̆o klă:

 “Hlâo adih, lơm sang măi akă pơdŏng, mơnuih ƀôn sang amăng ƀon lu ñu lĕ ngă đang hmua. Tơdơi kơ anun sang măi pơdŏng, kâo bưng lĕ hmâo arăng ruah mut mă bruă, ră anai pơhrui glăi pơhmu hăng hlâo adih hơđong laih”.

Tơring čar Dak Nông hmâo boxit 70% đơ đam dêh čar ta hăng dưi pơsit lĕ hlung boxit prong hloh Đông Nam Á. Hăng tơhnal gal prong, Dak Nông pơsit đing nao pơđĭ kyar bruă măi mok ba jơlan hlâo jing Alumin – nhôm pioh pơjing pran pơđĭ kyar bơwih ƀong – mơnuih mơnam. Rim thun, gơnong bruă măi mok mă boxit, pơkra Alumin glăk djru prăk kơ ngăn drăp tơring čar năng ai ñu 400 klai prăk, dưm dưm hăng 40% nua mă bruă gah măi mok hăng rơbêh kơ 12% mrô pơhrui ngăn drăp mơ̆ng tơring čar. Tơring čar Dak Nông glăk anap nao jing kual phun mă bruă măi mok mă boxit – nhôm hăng tơdơi kơ nhôm mơ̆ng lŏn ia. Mơ̆ng anun, gơnong bruă măi mok anai amra jing phun bruă bơwih ƀong ƀơi tơring čar. Ơi Nguyễn Bá Út, Khua Gơnong bruă sĭ mơdrô tơring čar Dak Nông brơi thâo:

 “Gơnong bruă măi mok boxit – pơkra alumin, tuh nhôm pơgi kơdih anai tơring čar Dak Nông amra hmâo tơhnal pơplih. Tui pran jua ră anai pơkă kual boxit lŏn ia, pơkă kual boxit hmâo pơsit laih. Khă tơring čar Dak Nông dô̆ sa dua tơlơi gun samơ̆ čang rơmang hăng pran pơsit, gir run mơ̆ng abih bang bruă kơđi čar, hrŏm hăng tơlơi pơtlaih mơ̆ng hơdôm gơnong bruă, hăng tơlơi lăng ba mơ̆ng ƀing tuh pơplai prong, grŭp prong rai pơ̆ anai pơ̆ anăp bruă anai amra pơđĭ kyar biă".

Hrŏm hăng bruă măi mok, hơdôm bruă đang hmua, sĭ mơdrô, sĭ mlia, tuai čuă ngui leng kơ dưi hmâo tơring čar Dak Nông đing nao pơđĭ kyar hăng hmâo laih hơdôm bôh than lăp djă pioh. 20 thun rơgao, rơnoh đĭ kyar bơwih ƀong (GRDP) tơring čar Dak Nông djă pioh hơđong hăng kơjăp sui thun. Rơnoh bơwih ƀong jai hrơi pok prong, ngă brơi Dak Nông tơtlaih mơ̆ng tơring čar ƀun rin, kaih đĭ kyar. Abih bang gơnam ƀơi tơring čar truh rơnuč thun 2023 hmâo 45.000 klai prăk, đĭ lu 24 wot bơhmu hăng thun 2004. Kiăng iâo pơhrui hơdôm ngăn rơnoh kơ pơđĭ kyar, tơring čar Dak Nông hmâo gir run pơplih pơkra bruă čar, pơplih pơkra anih anom tuh pơplai, bơwih ƀong sĭ mơdrô. Tơdơi kơ sui djă pioh rơnoh ƀiă amăng hră dăp dưm PCI đơ đam dêh čar, tơring čar Dak Nông hmâo laih tơlơi đĭ črăn dăp lăp djă pioh, hrưn đĭ truh 38/63 đơ đam dêh čar (thun 2022). Tơlơi pơplih phrâo anun hmâo bơdjơ̆ nao klă laih bruă pơđĭ kyar anom bơwih ƀong hăng bôh tơhnal ngă pơhưč tuh pơplai ƀơi tơring čar. Ră anai, Dak Nông hmâo rơbêh kơ 3.700 bôh anom bơwih ƀong hăng abih bang prăk pơkă rơbêh kơ 35.000 klai prăk bơhmu hăng 93 bôh anom bơwih ƀong thun 2004. Ơi Hồ Văn Mười, Khua Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar Dak Nông lăi pơthâo, kiăng yak rơgao tơlơi tơnap hmâo ha tal lĕ sa amăng hơdôm bôh tơring čar ƀun rin hloh đơ đam dêh čar, pơphun mơ̆ng rơnoh ƀiă hloh, Ping gah tơring čar, Khul pơ ala mơnuih ƀôn sang hăng Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar hmâo mă yua laih tơlơi pơsit, hơdôm jơlan hơdră mă bruă djơ̆ tui jơlan gah pơsit mơ̆ng lŏn ia,  lăp djơ̆ hăng bôh nik ƀơi tơring čar. Hrŏm hăng anun, đing nao git gai, črâo ba, pơplih rơđah, ngă brơi tơlơi pơtrun pơsit mơ̆ng Ping gah gum hrŏm. Dak Nông hmâo ngă tui laih đut hlah pran pô kơ bruă pơđĭ kyar:

 “Hơdôm gưl Ping gah, gong gai tơring čar Dak Nông ngă tui na nao phiăn juăt gum hrŏm hơbit, pran jua yak rơgao tơlơi tơnap, pơplih phrâo pơčeh phrâo, khin pơmin, khin ngă, khin gơgrong bruă jao yua kơ bôh tŭ yua hrŏm, biă ñu pô apăn akô̆ hơdôm gưl ping gah, gong gai hơdôm gưl. Hăng ƀing gơmơi đing nao na nao rŭ đĭ pran jua hrưn đĭ, cang rơmang hrưn đĭ, ngă tui pran kơtang gum hrŏm hơbit mơ̆ng mơnuih apăn bruă, mơnuih ping gah hăng mơnuih ƀôn sang djop djuai ania. Kiăng ngă brơi Dak Nông pơplih phrâo ƀơi phun akha pơđĭ kyar kơjăp sui thun, jing tơring čar kơtang, mơnuih ƀôn sang pơdrŏng, glai klô klă hiam, mơnuih mơnam thâo kiăng khăp tơdruă”.

Tơdơi kơ 20 thun pơdŏng, tơring čar Dak Nông hmâo laih hơdôm yak pơđĭ kyar tañ. Hơdôm tơhnal gal, pran kơtang glăk ƀơƀrư̆ dưi hmâo tơring čar mă yua, ngă tui ba glăi bôh tơhnal kơ pơđĭ kyar bơwih ƀong, mơnuih mơnam. Tơhnal pơkă mơ̆ng tơring čar kơtang, mơnuih ƀôn sang pơdrŏng, glai klô klă hiam, mơnuih mơnam thâo kiăng khăp hăng Dak Nông amra ƀu ataih dong tah./.