Djuai ania Jarai ăt kah hăng sa dua djuai ania ƀiă adơi ayong pơkon hmâo hrơi Tết tui phiăn juăt ƀu djơ̆ hrŏm hrơi Tết djuai ania Yuan. Khă hnun hai hrơi Tết tui phiăn juăt djuai ania Yuan dưi hmâo neh wa djop djuai ania lăng lĕ Tết hrŏm mơ̆ng sang anô̆ Việt Nam. Ăt gun lu bruă bơwih kơ asơi añăm tum jơngum, bơwih prăp rơmet sang dô̆, yă Rmah H’ Bloi, ƀơi plơi Mok Đen, să Ia Dom, tơring glông Đức Cơ, tơring čar Gia Lai lăi pơthâo:

“Kiăng prăp lui čơkă thun phrâo, hăng djuai ania Jarai gơmơi tơdah sang hmâo braih ñar lĕ tơnă asơi ñar, sang hmâo un, mơnŭ lĕ čuh un, mơnŭ, tơdơi kơ anun ta prăp lui anung ƀañ čưng, amăng hơdôm hrơi anai kâo ăt rơmet glăi mơn pưk sang agaih gông, rao uă rup rap yôl amăng sang pioh thun phrâo amra čơkă tơlơi klă hiam, gah lui hơdôm tơlơi akă klă amăng thun sô, čang rơmang tơlơi hơdip mơda trơi pơđao, yâo mơ-ak”.

Tha plơi Rahlan Kil, dŏ amăng plơi Mlah, să Phú Cần, tơring glông Krông Pa, Gia Lai brơi thâo, tui gru grua mơng djuai ania Jarai, đưm hlâo adih ƀu hơmâo tê̆t ôh. Mơnuih djuai ania Jarai kơnong ngă yang, ngui ngor tui phiăn juăt amăng bơyan bơnga, lơm neh met wa yuă hơpuă giong. Samơ̆ hơdôm thun giăm anai, mơnuih djuai ania Jarai hơmâo pơmut hrŏm gru grua hăng adơi ayong jum dar, yua anun ăt pơdơi, ngui ƀong tê̆t hrŏm mơn. Truh bơyan anai, neh met wa juăt rơmet pơagaih rơnăk amăng sang, rôk tui jơlan glông hăng pran lui mơnong ƀong, kŏng tơpai, kiăng hrŏm hăng sang anŏ, kơnung djuai, gơyut gơyâo ƀong mơñum amăng hrơi ƀong tê̆t.

“Tui gru grua mơng ơi yă đưm hlâo adih tơdơi kơ mơñum ƀong giong sang hlơi pha glăi yơh. Bruă pơphun ngui ngor ră anai ƀu prong kar hăng đưm hlâo dong tah, neh met wa răng kơđiăng, khŏm pơkrem, hơmâo hơdôm hơƀơi yua hơdôm anun, ƀu hơmâo khưi khai ôh, yôm hloh lĕ neh met wa dưi pơbưp ƀuh ƀô̆ mơta, ngui mơ-ak lĕ dưi yơh”.

Ƀơi plơi Kon Hoa, să Hra, tơring glông Mang Yang, tơring čar Gia Lai, thun 2023 hmâo 10 bôh sang anô̆ ƀun rin dưi hmâo Kơnuk kơna djru pơdŏng sang dô̆. Rim sang dô̆ hmâo rơwang prong 36m2, hmâo nua 84 klăk prăk, amăng anun Kơnuk kơna djru 44 klăk prăk, sang anô̆ čan prăk mă kơmlai ƀiă ƀơi Sang prăk gah hơdră bruă tơring glông 40 klăk prăk pioh pơdŏng sang dô̆ klă hiam hloh. Hlâo kơ Tết tui phiăn juăt, hơdôm bôh sang pơdŏng anai hmâo pơdŏng giong laih, pel ĕp glăi hăng jao kơ hơdôm mơnuih dưi čơkă ñu. Tết truh, rơkơi bơnai amai Mech hrŏm hăng 3 čô ană ƀơi plơi Kon Hoa, să Hra mơ-ak pran jua biă dưi rơmet sang dŭ gơnam nao dô̆ hăng ƀong tết amăng sang phrâo mơ̆ng pô. Amai Mech mơ-ak lăi pơthâo:

“Tết anai hmâo sang dô̆ phrâo kơnang kơ Kơnuk kơna djru, kâo mơ-ak biă. Sang hơđăp hlâo adih tơ̆i rơ̆i, bơyan hơjan ƀlĕ ƀơi djop anih, ƀu hmâo anih đih pit, ƀu dưi dô̆ ôh, pap kơ ƀing čơđai bia. Dưi hmâo Kơnuk kơna djru, laih anun brơi sang anô̆ čan prăk mă kơmlai ƀiă dong anun rơkơi bơnai kâo mơ-ak biă, bơni kơ Kơnuk kơna biă. Mơ̆ng ră anai, hmâo sang dô̆ kơjăp laih, sang anô̆ ƀing gơmơi amra pơčrông sai bơwih ƀong huă, gir run mă bruă pơđĭ kyar bơwih ƀong, pơplih phrâo tơlơi hơdip mơda”.                 

Kơphê mơboh, hơmâo nua, sang anŏ ơi Hmou dŏ amăng plơi Groi Wêt, să G’lar, tơring glông Đăk Đoa, tơring čar Gia Lai čơkă thun phrâo hăng pran jua hur har. Thun 2023 laih rơgao, nua kơphê đĭ rơbêh 70.000 prăk sa kĭ, ba glăi prăk pơhrui lu kơ sang anŏ ñu hăng hơmâo prăk blơi gơnam prap čơkă thun phrâo. Giăm tê̆t laih, sang anŏ ơi Hmou glăk uă pơgiong kơphê kiăng hmao ngui ƀong tết. Hrŏm hăng jua măi uă kơphê, ơi Hmou hur har pran jua brơi thâo”

“Tê̆t thun anai ăt mơ-ak mơn. Sang anŏ gơmơi ăt prap lui tơpai čeh, mơnŭ hăng blơi mơnong un, añăm tam, gơnam ƀong pơkŏn kiăng pioh yua amăng hrơi ƀong tê̆t. Thun anai kơphê hơmâo nua, ană bă hlơi hlơi lêng kơ hơmâo kơphê, ƀiă hloh ăt 1,2 tơ̆n, nua glăk đĭ tui ră anai ngă hlơi hlơi lêng kơ hok mơ-ak”.

Dap Kơdư thun rơgao djơ̆ bơyan, hmâo nua, anun pran jua neh wa čơkă Tết dik dak hloh. Sang anô̆ ayong Y Lỹ, djuai ania Bơnông ƀơi ƀon Bu Ndrung, să Dak Ndrung, tơring glông Dak Song hmâo giăm truh 1ektar đang pla kơphê hăng tiu. Bơyan phrâo rơgao, khă bơbeč yua kơ pơ-iă phang khôt kơtang, mrô kơphê pơhrui glăi ƀu lu samơ̆ nua ñu đĭ anun pơhrui glăi prăk ăt hơđong mơn. Nua kơphê đĭ ăt lĕ pran pơsur pioh yak truh thun phrâo sang anô̆ ñu ăt gir run mă bruă mơn.

“Bơyan phrâo rơgao nua kơphê đĭ lu, ƀu djơ̆ bơyan samơ̆ kơđai glăi lĕ hmâo nua, neh wa ăt mơ-ak pran jua mơn. Amăng thun phrâo kâo ăt gir run hloh mơn kiăng djơ̆ tui tơhnal pơkă prong hloh amăng bruă bơwih ƀong huă sang anô̆. Truh thun phrâo sang anô̆ kâo amra gir run bơwih ƀong huă, tuh pơplai pioh đang phun pla klă hloh. Ăt amăng tal thun phrâo anai mơn kâo hơ-ưč hmưi abih bang neh wa sa thun lu tơlơi suaih pral, truh kih”.

Sang anŏ ơi Điểu Gưu, ƀơi ƀôn Srê, să Dak gru, tơring glông Dak R’lấp hơmâo 5 ektar đang pla kơphê hăng sầu riêng. Phun sầu riêng phrâo pla, glăk amăng thun pla bơwih brơi. Bơ phun kơphê pĕ pơhrui laih. Bơyan kơphê phrâo rơgao sĭ hơmâo nua ngă mơnuih pla kơphê kar hăng ơi Điểu Gưu hok mơ-ak biă mă:

“Sang anŏ gơmơi pla sầu riêng 100 phun, bơ phun kơphê hăng boh ñông sui thun laih, bơyan pĕ kơphê phrâo rơgao hơmâo nua, neh met wa pla kơphê hok mơ-ak biă mă, hơmâo prăk pioh ƀong tết. Sang anŏ gơmơi ha thun pơhrui kơphê hăng boh ñông mơng 300-400 klăk prăk. Yak nao thun phrâo sang anŏ amra tŏ tui gir run bơwih brơi phun pla hiam hloh kiăng hơmâo lu dong gơnam pơhrui”.

Dong mơ̆ng sa mơnuih ngă đang hmua tơpă ară mă bruă tơkai tơngan sŏ mrŏ, rim hrơi hyu mă bruă man pơdŏng arăng apah, ayong Y Noan Ayun (arăng juăt iâo ñu lĕ Ama Hy), ƀuôn Čuôr Dăng B, să Čuôr Dăng, tơring glông Čư̆ Mgar, tơring čar Dak Lak hmâo gir run hrưn đĭ jing pô git gai bruă man pơdŏng, djru neh wa pơkra giong lu ring bruă pơdŏng sang dô̆, djru pơsir bruă mă brơi giăm truh 20 čô mơnuih amăng plơi, ƀuôn. Ayong Y Noan Ayun lăi pơthâo tơlơi mơ-ak hlâo kơ pơphun thun phrâo:

“Kâo ƀuh amăng thun rơgao lu tơlơi mơ-ak. Djop mơta gơnam mă mơ̆ng đang hmua kah hăng tiu, kơphê, sầu riêng hmâo nua anun neh wa mơ-ak biă. Sang anô̆ kâo pơhrui mơ̆ng kơphê ăt ƀu lu mơn samơ̆ sang anô̆ kâo hmâo dong prăk pơhrui glăi mơ̆ng ngăn rơnoh pơkon kah hăng man pơdŏng sang, đuăi rơdêh ba tuai hyu čuă ngui 16 bôh grê, 7 bôh grê. Čang rơmang thun phrâo sang anô̆ kâo hăng abih bang plơi pla leng kơ suaih pral, tơlơi hơdip mơda pơđĭ kyar hloh”.

Lu plơi pla amăng kual Dap kơdư, neh met wa pơphun hrơi ƀong tê̆t hrŏm, djop plơi pla mut hrŏm prap lui čơkă thun phrâo. Ƀơi să Ea Tar, tơring glông Čư̆ Mgar, thun anai čơkă thun phrâo amăng sang gru grua plơi pla phrâo. Sang gru grua plơi Kđoh hơmâo man pơdong amăng lan sang plơi pla tong krah plơi mơtăm, prong rơbêh 100 met karê, pơdong tui sang djuai ania Êđê, bơbung hăng tôl, pơnăng man hăng geč laih dong rang dăp geč bơnga. Yă Rahlan H’Tương, Khua plơi Kđoh brơi thâo, yua kơ hơmâo tơlơi gum djru man pơdong sang prong rơhaih tui anai ngă mơnuih ƀôn sang hok mơ-ak biă mă. Anai lĕ anih tum pơƀut, ngui adôh suang, bơrơguăt drơi jăn, pơphun bruă pơtô pơblang hơdôm tơlơi črâo trun, hơdră bruă mơng Ping gah, tơlơi phiăn mơng Kơnuk kơna tơl abih bang mơnuih ƀôn sang amăng plơi pla. Tê̆t jê̆ giăm, ană plơi pla rơmet pơagaih, tol yol gơnam ƀơi sang gru grua plơi, prap čơkă thun phrâo hăng jơlan hơdră ngui adôh suang, hơdôm tơlơi ngui tui gru grua đưm hlâo adih hăng mông tơnă hơbai dong.

Plơi pla neh wa djuai ania K’ho tơdơi kơ yuă hơpuă giong, tal rơnuč thun juăt pơphun Jơnum ngui Ñô năng – phiăn bơni ƀing yang rơbang hmâo pơtrun brơi laih sa bơyan pơdai jor kơtor lu. Tha plơi lĕ pô pơ ala kơ plơi pla ruah sa kual lŏn tơpă tơthar hăng djop rơhaih pioh ngă anih pơphun ngă yang. Tui hăng ơi Rơ Ông Ha Jràng ƀơi să Liêng Srônh, tơring glông Đam Rong, tơring čar Lâm Đồng, phiăn ngă yang dưi pơphun hăng hơdră hơdôm bôh sang anô̆ amăng plơi pla gum hrŏm pơčruh đa rêu pơdai, sa drơi mơnŭ, sa čeh tơpai pioh mơ-ak hrŏm, blơi sa drơi kơbao glăk ƀrô̆ prong ƀudah rơmô pioh ngă yang, hăng čang rơmang bơni kơ yang rơbang amăng sa thun rơgao neh wa plơi pla hmâo tơlơi suaih pral, pơhrui pơdai jor kơtor lu, ăt kah hăng rơkâo truh thun phrâo amra tơphă...

Djop plơi pla amăng bơyan anai ăt pơphun ngui ngor čơkă bơyan bơnga hăng hrơi ngă yang huăi asơi hle. Ƀrô bơyan anai, djop sang anŏ lêng kơ hăt he pơgiong bruă pơ đang hmua, ba pơdai glăi tuh amăng pơdjai hăng ba bơngăt pơdai glăi pơ sang, laih dong pơphun hrơi ngă yang huăi asơi hle kiăng pơpŭ yang rơbang, yang pơdai, ơi yă hơmâo pơgang brơi đang hmua kiăng pơdai jor kơtor mơboh hăng čang rơmang bơyan tŏ tui pơ anăp amra hmâo hmăi mơn. Tơdơi kơ hrơi ngă yang huă asơi hle, djop plơi pla pơphun ngă yang pin ia, rơkâo hơjan rơnang angĭn mơ-ak, djop ia yua rơngeh hơdjă, hiam drơi jăn pran jua, djop sang anŏ đang hmua pơdai jor kơtor mơboh, rơmô kơbao, mơnŭ un tuh hrôh. Anai lĕ hrơi ngă yang prong amăng plơi pla, kiăng pơgôp wai pơgang anih dŏ hơdip jum dar, pơgang brơi tơlơi hơdip kơ ană plơi pla, laih dong pơtă pơtăn abih bang mơnuih kơđiăng wai pơgang glai rưng, lŏn mơnai, pin ia…yua ani lĕ kông ngăn yôm hloh mơng ơi yă pioh glăi. Yă H’Pen Mjâo, dŏ amăng ƀuôn Ea Sup A, tơring kual Ea Sup, tơring glông Ea Sup, tơring čar Dak Lak brơi thâo, thun phrâo neh met wa amăng plơi ăt hok mơ-ak čơkă thun phrâo hăng čang rơmang hơmâo lu tơlơi hiam klă hloh amăng thun phrâo.

“Đưm hlâo adih neh met wa juăt pơphun ngă yang, ngui ngor lu biă mă. đa ha blan ha wŏt. Pơhmutu akŏ thun phrâo juăt pơphun ngă yang huăi asơi hle kiăng pơpŭ yang rơbang hơmâo wai pơgang brơi neh met wa hơmâo tơlơi hơdip trơi pơđao. Ră anai tơlơi hơdip kơ neh met wa pơplih laih, čang rơmang thun phrâo hiam drơi jăn, tơlơi hơdip pơplih phrâo, ngă pơdai kơtor pơhrui hơmâo hmăi mơn”.