Amăng tơlơi čih anai, tơlơi čih tal 1 anăn “Kơphê đĭ nua pơmă hloh, adai pơ-iă kơtang rơgao hnong”, lăi nao kơ tơlơi uah pran jua mơ̆ng mơnuih ngă hmua kual Dap Kơdư lơ̆m ƀuh rơnoh sĭ kơphê yôm, pơmă, samơ̆ boh tơhnal pơhrui glăi lu hă ƀiă ăt dŏ kơnang kơ ia hơjan djru pruih brơi dưi găn rơgao bơyan phang khôt anai.

Rơbêh 20 thun tơnap tap gleh glar ĕp ƀong huă amăng kual lŏn drơ̆t mriah bayan să Ia Pia, tơring glông Čư̆ Prong, tơring čar Gia Lai, aka ƀu hơmâo djơ̆ tui hăng ơi Lưu Văn Dương lăi kơphê ba glăi tơlơi čang rơmang prong djơh hăng anun. Rơnoh kơphê sĭ lơ̆m lơ 29/4/2024 lĕ truh 134 rơbâo prăk sa kg, pơmă hloh 3 wơ̆t pơkă hăng thun hlâo. Samơ̆ kơphê jai đĭ nua, ơi Dương jai ruă pran jua hloh yua kơ ƀuh anŏ ƀiă hơmâo či rơngiă hĭ mơ̆ng tơngan ñu pô, yua dah đang kơphê djai krô hyŭ hla abih laih.

“Mơnuih ƀôn sang pơ anai pruih yua hơmâo ia mơ̆ng bơnư̆ pơkong ia, pruih 2 wơ̆t, giong têt, năng ai ñu lơ 20 blan sa blan ta abih hlao truh ră anai. Kâo ăt tuh pơ alin khuer dua amăng ia bơmun wơi samơ̆ ƀu hơmâo ia ôh. Ră anai, ƀu hơmâo jơlan pơpă dơ̆ng tah, ƀu hơmâo ia pruih, adai pơ-iă dơ̆ng rơngiă soh sel. Nua pơmă samơ̆ ană plơi pla ta pơpă hơmâo tŭ mă anai, phun pla sit năng ai ƀu anăm pơhơdip glăi mơ̆n”.

Adai pơ-iă không phang sui hrơi, kơsing pah prong djop anih amăng kual Dap Kơdư. Ơi Nguyễn Bá Luân, dŏ pơ plơi Dak Thŏ, să Dak Lao, tơring glông Dak Mil, tơring čar Dak Nông tơrơñu rơngôt, aka ƀu hơmâo djơ̆ ôh adai không kơtang phang pơđiă kah hăng thun anai, abih bang ia čroh hnoh, ia ania tơl thu. Ñu khom blơi 33 tơgŭl đing ƀôp ia, sa tơgŭl 50 met, pioh tô đing mơ̆ng dơnao pơkong truh pơ sang đang hmua ñu rơbêh 1,5 km, gir run hrip mă dŏ aset seo kiăng pruih pơgang hŭi kơphê djai soh sel 2 hektar mơ̆ng sang anŏ. Alŏk ia dŏ tong krah dơnao aset đôč mơ̆n, hơmâo hơdôm hơpluh boh măi ƀôp ia arăng pơdă lui črăng kah hăng dŏ bơrơsua sa tơdjôh ia aka ƀu hơmâo djơ̆ ôh hrup anun, lăng đing ia deng dong tŏ lui mơ̆ng dơnao truh pơ hang. Ơi Nguyễn Bá Luân uah:

“Tal blung a mơ̆ng hlâo adih aka ƀu ƀuh djơ̆ ôh adai pơ-iă kơtang phang khôt prong djơh hăng anai, lăng nao pơpă lêng kơ thu ia soh, kơƀah ia pruih. Ră anai, ta ƀu pruih, ƀu dưi pơgang ba phun pla sit mơ̆n či rơngiă soh sel đôč, ƀu hơmâo anŏ kơnang dơ̆ng tah”.

Nua kơphê rim hrơi đĭ na nao pơmă hloh djop anih sĭ mơdrô amăng kual Dap Kơdư laih anun lu bruă pơkŏn  ăt kiăo tui kah hăng đing ia blơi lu hloh, rơnoh blơi yôm hloh. Ƀơi tơring glông Dak Mil, kual phun pla kơphê lu ƀơi tơring čar Dak Nông, ju yap blơi đing kơsu tô ba mơ̆ng dơnao ia pơkong truh pơ hmua đang đơ đa truh 100 tơgŭl đing, bơkơnar hăng 5 km. Ăt pơ anai mơ̆n, rơnoh blơi ƀudah apah ia či pruih đĭ mơ̆ng 120 rơbâo sa mông, sa mông năng ai mơ̆ng 5-7 met khô̆i ia thun hlâo, truh thun anai đĭ truh 300 rơbâo prăk sa mông, ƀơi anŏ truh 500-600 rơbâo prăk sa mông. Nua ia pruih kơphê đĭ yôm 10 wŏt hăng rơnoh ia yua rim hrơi ƀơi plơi prong Ƀuôn Ma Thuôt, mơnuih ngă hmua ăt khom mă prăk blơi ia pruih mơ̆n. Ơi Phan Xuân Vinh, dŏ pơ să Dak Lao, tơring glông Dak Mil, tơring čar Dak Nông dŏ brŏk (brŭk) hợăn, lu plơi pla ră anai hơmâo prăk hai ăt dưi blơi lơi ia pruih!

“Ia yua ră anai ƀu djop ƀơ̆i. Lu hmua đang ơprong djai krô abih. Ră anai, mơnuih ƀôn sang khom gir run pruih ia pơgang phun pla dŏ hơdip plai plăi mơ̆n, ngă tui djop hơdră pơmă hai ăt blơi ia pruih kơphun kơphê”.

Adai không kơtang phang khôt ăt ngă kơ lu tơring čar, plơi pla amăng kual Dap Kơdư khom pơsit bruă mă hăng tơlơi tơnap tap biă mă: Pơhơdip hăng lui či hơƀơi! Ƀơi tơring glông Ia Grai, tơring čar Gia Lai, abih bang 23 boh dơnao pơkong ia thu abih. Ơi Đỗ Văn Đông, Kơ-iăng Khua jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring glông brơi thâo, đơ đam kơphê pơpă dưi pơgang pioh, pơhơdip glăi khom gir run, đơ đam hmua pơpă ƀu anăm dơ̆ng tah khom lui, lơ̆m khua mua tơring glông hơmâo pơčrong sai laih hăng anom bruă wai lăng bơnư̆ pơkong ia hăng djop plah anom bruă ngă hmua, pơgang glai klô:

“Khua mua tơring glông hơmâo jak iâu abih bang kông ty, plah anom bruă, djop anom bruă wai lăng bơnư̆ pơkong ia hăng djop plơi pla lăi pơthâo tum teč bruă mă. Pơpă dưi rŭ glăi ĕp hơdră djru pơgang pioh, pơpă ñu kraih đơi ƀu dưi rŭ glăi dơ̆ng tah lĕ khom hơmâo djru ba hơdră ngă hmua pla pơjing kơ ană plơi pla yơh”.

Kual Dap Kơdư hơmâo rơbêh 2 klăk hektar hmua, amăng anun 1/3 đơ đam, ƀiă bơkơnar hăng 640.000 hektar đang hmua kơphê, jing phun pla ngă atur kơ tơlơi bơwih ƀong huă amăng kual. Thun blan rơgao, nua kơphê đĭ na nao hăng rơnoh yôm hloh aka ƀu hơmâo djơ̆ ôh.Rơnoh sĭ mơdrô hăng tač rơngiao lơ 29/4, djơ̆ blan pơkă jao gơnam sĭ mơdrô lĕ blan 7/2024 lĕ rơnoh sĭ mơdrô truh 4.151 USD sa tơn, rơnoh blơi amăng dêh čar 134.000 prăk sa kg. Jing rơnoh pơmă hloh aka ƀu hơmâo djơ̆ ôh sa tơlơi čang rơmang djru kơ ană plơi pla hơmâo prăk pơhrui glăi lu. Samơ̆ bơkơđai glăi lĕ, adai pơ-iă kơtang phang khôt kah hăng čuh pơrai ngă djai phun kơphê lu anih amăng tar ƀar kual Dap Kơdư, ƀu kơnong ngă pơhrŏ rơnoh pơhrui glăi đôč ôh, dŏ hŭi ngă rơngiă soh sel đơ đam hmua đang dŏ glăi mơ̆ng mơnuih ƀôn sang.