Thun 2024, rơnoh đĭ kyar GRDP mơ̆ng tơring čar Kon Tum hơmâo 8,2%, dong tal 24 amăng dêh čar laih anun lu hloh amăng hơdôm boh tơring čar kual Dap Kơdư. Hrŏm hăng anun, mrô gơnam amăng tơring čar (GRDP) yap tui akŏ mơnuih mơ̆ng Kon Tum hơmâo giăm 64 klăk prăk, rơgao kơ hnong pơkă ba tơbiă laih anun đĭ giăm 10% pơhmu hăng thun 2023. Hrŏm hăng tơlơi mơak bơwih ƀong huă - mơnuih mơnam đĭ, mơnuih ƀôn sang Kon Tum ăt hơmâo lu tơlơi hok mơak phara dong hăng boh than ba glăi amăng bruă mă, tơdơi kơ sa thun ngă hmua pla pơjing. Tơlơi hok mơak mơ̆ng mơnuih ƀôn sang Kon Tum đĭ dua wơ̆t lơ̆m lu gơnam hơmâo nua đĭ kah hăng kơphê, kơsu..., bruă mă yua boh thâo ia rơgơi phrâo djru pla klă hloh, mơboh hloh, hơmâo prăk lu hloh ƀơi đam sa blah đang hmua.

Hơmâo tơlơi mơ-ak dong mơn, amăng thun 2024, tơring čar Kon Tum hơmâo 3.650 boh sang anŏ, lêng kơ djuai ania ƀiă huăi rin rơpa dong tah. Ayong A Rủ, plơi Kon Klôc, să Đăk Mar, tơring glông Đăk Hà, hok mơak brơi thâo, bơyan tê̆t truh sang anŏ ñu kar hăng sang anŏ pơkŏn mơn bă blai tơlơi hok mơ-ak, mut amăng thun phrâo 2025 hơmâo pran biă:“Thun phrâo 2025 neh met wa hok kơdok biă mă. Amăng thun 2024 phrâo rơgao, sang anŏ gơmơi bơwih ƀong huă bưng mơn, kơphê hơmâo nua pơmă. Thun phrâo, grup atông čing ayun suang amăng plơi ăt hơmâo tơring čar iâu nao jơnum ngui mơn, mơak biă. Thun 2024 rơgao thun 2025 truh, kâo kiăng abih bang neh met wa bơwih ƀong hơmâo bưng, tơphă hloh, amăng thun phrâo kơphê mơboh nua đĭ, kơsu hơmâo lu đah mơ̆ng pơđĭ tui prăk pơhrui kơ sang anŏ hăng plơi pla hơmâo tơlơi hơdip jai hrơi trơi pơđao yâo mơ-ak”.

Ƀơi Ia Me, să kual ataih biă mă tơring glông Čư̆ Prong, tơring čar Gia Lai năng ai 50 km. Mơnuih ƀôn sang pơ anai lu kơ Jarai ta soh. Yua hơmâo lu jơlan hơdră kơnuk kơna djru, ană plơi pla hơmâo pơblih pơjeh phun pla, djuai hlô mơnong rông, hơmâo pơđĭ tui boh tŭ yua amăng bruă mă hăng gơnam tam hơmâo pơkra ming. Lu sang anŏ dưi pơklaih mơ̆ng ƀun rin, pơhrui glăi prăk kăk lu hloh hăng hơđong tơlơi hơdip mơda. Jơlan hơdră tơhnal pơtrun mơ̆ng dêh čar man pơdong plơi pla phrâo ăt djru lu plơi pla hơmâo jơlan glông hiam, apui lơtrik hăng ia yua hơdjă hơmâo djop. Tơlơi anai ƀu kơnong ngă gêh găl kơ bruă ngă hmua, bơwih ƀong huă đôč ôh, dŏ djru pơđĭ tui anŏ klă hiam tơlơi hơdip mơda mơnuih ƀôn sang. Laih dơ̆ng, gru grua hiam đưm djuai ania Jarai pơ anai hơmâo djă pioh hăng pơlar lu, hăng ngă hrŏm gru grua hiam phrâo, pơjing anŏ lir hơbit, gum pơgôp hiăm kơjăp phik. Hơdôm tơlơi pơblih phrâo anai djru yom biă mă pơtrut bơwih ƀong huă pơđĭ kyar mơnuih mơnam să Ia Me, tơring glông Čư̆ Prong, tơlơi hơdip plơi pla Jarai hơbai đĭ gŏ amŏ, Tha plơi ơi Kpuih Duăt, dŏ ƀơi să Ia Me, tơring glông Čư̆ Prong hok mơak:“Hlâo adih tơnap tap dŏ sang hlang đôč, ră anai phara baih, hơmâo sang prong man pơdong simăng, pơblih lu laih. Dŏ dong ƀong huă rơgoh hơdjă, tơlơi hơdip hiam klă tui. Hlâo adih pơpă dưi hơmâo hrup anai, tă anai tơlơi hơdip mơda, Yuan Jarai hai pơblih phara baih. Sang man pơdong simăng, hơmâo ia wơi, hlâo adih nao sô̆ ia pơ pơ đang hmua trăp soh. Ră anai pơblih lu biă mă. Lu sang anŏ huăi ư̆ rơpa, đơ đam anăp nao ngă pơdrong. Abih bang pơđĭ kyar tui, plơi pla hơmâo jơlan ƀêtông kahhăng plơi Kueng,plơi Sươm, dŏ ƀiă đôč jơlan aka ƀu giong”.

Hơdôm thun giăm anai, neh met wa djuai ania Bahnar plơi Wâu, să Čư̆ Á (plơi prong Pleiku, Gia Lai) pơlih hmua pơdai kơƀah ia či pla añăm dong. tui hăng sang anŏ ayong Phúc hơmâo giăm  5 sao hmua pơdai. Hlâo adih, ñu kơnong ngă pơdai bơyan yan đôč, bơ bơyan puih phang ñu lui soh yua dah kơƀah ia, rim thun ƀu hơmâo ƀong ôh. Thun anai ñu hơdai pla rơtă cô ve, tơmun ia, añăm pia, añăm bơi anung...Yua hnun, tơlơi hơdip sang anŏ ñu đĭ tui. Thun phrâo 2025 anai, sang anŏ ñu hơmâo ngă sang prong, blơi lu gơnam pơmă kah hăng hip rơ-ơ̆, măi boh sum ao či čơkă tê̆t mơak hloh. ayong Phúc, plơi Wâu, să Čư̆ Á, plơi prong Pleiku lăi tui anai:“Sang anŏ gơmơi hơmâo 5 sao lŏn pla djŏp djuai boh ƀong hăng pla tơmun ia, añăm bơi, trong dô, hăng djŏp djuai añăm pơtăm či ngă lagim. Bruă pla añăm jing hơmâo prăk kơ sang anŏ gơmơi prăp rơmet čơkă thun phrâo, brơi gơmam ƀong tê̆t, mơ̆ng bruă pla añăm ăt hơmâo hmăi mơn prăk blơi tivi, hip rơ-ơ̆ pioh sang anŏ yua. Thun phrâo čang rơmang abih bang hiam drơi jăn, bơwih ƀong đĭ kyar hloh”.

Sang anŏ bơn K’Thiên, plơi Hàng Ka, să Lộc Bảo, tơring glông Bảo Lâm, tơring čar Lâm Đồng lĕ sang anŏ djuai ania K’Ho blung a khin ngă tui tơlơi pơblih phrâo đơ đam đang boh ñông pla boh sầu riêng. Yua tŭ añ kơ tơlơi tơnap tap triăng hyu tơña hơdră mă bruă phrâo, nao hrăm amăng anih pơtô kơ bruă ngă hmua, hla tui hơbô̆ bơwih ƀong huă tŭ yua mơ̆ng ƀing ngă hmua rơgơi tơring čar pơphun laih anun ba yua ngă tui amăng đang hmua ñu pô, boh sầu riêng sang anŏ K’Thiên đĭ hiam hăng boh lu. Thun 2024 phrâo rơgao, đang sầu riêng sang anŏ K’Thiên hơmâo pĕ sĭ pơhrui glăi 500 klăk păk, jing sang anŏ mơnuih ngă hmua rơgơi hloh plơi Hàng Ka. Prăk pơhrui glăi lu anun yơh, čơkă thun phrâo sang anŏ ñu hrŏm hăng ană plơi pla amăng ƀôn hok mơak, ƀong têt ngă yang thun phrâo trơi pơđao, mơak mơai hloh. K’Thiên brơi thâo, amăng thun anai đang sầu riêng ñu ăt amra boh lu pơkă hăng ră anai, tơlơi bơwih ƀong huă sang anŏ ăt amra pơblih phrâo hăng hơđong hloh pơkă hăng ră anai. K’Thiên brơi thâo:“Hlâo kơ ta pla boh sầu riêng lĕ khom hyu ĕp lăng tơña bla hơdră arăng juăt ngă tong ten ƀơ̆i, tơdah pla kah hăng hơđăp, ƀu ba yua boh thâo ia rơgơi phrâo amra ƀu hơđong ôh. Khă hnun, lơ̆m tuh pơ alin wai lăng djơ̆ hơdră, ruah pơjeh pla lăp, bo sầu riêng amra ba glăi boh tŭ yua lu. Găn rơgao 5-6 thun gir run tơnap tap amăng bruă mă, djơ̆ hăng ta pơmin mơ̆n, đang boh sâu riêng sang anŏ ta hơmâo ba glăi prăk kăk pơhrui glăi lu, rơnoh sĭ ăt plai plăi ƀiă hơđong mơ̆n”.

Ơi Ayun Y Hmoan (ơi Sao - tơkeng thun 1957), tha plơi ƀuôn Tri Ga, să Dliê Yang, tơring glông Ea Hleo, Dak Lăk. Lu thun ñu ngă tha plơi ƀuôn Tri Ga, pô ñu hăng sang anŏ lêng kơ ngă tui djơ̆ tơlơi pơtrun mơ̆ng Ping gah, tơlơi phiăn Kơnuk kơna, iâu pơthưr neh met wa amăng plơi ƀu dưi hmư̆ tui ƀing ƀu klă, plư pleč ôh. Ƀu kơnong gir ngă bruă djru mơnuih tơpuôl, mah thun tha, samơ̆ ñu ăt gir bơwih ƀong, ngă gru kơnuih ba  jơlan kiăng ană tơčô hla tui. Sang anŏ ñu hơmâo 2hektar kơphê pla plah lu djuai boh troh, rim thun pơhrui hơmâo hơdôm rơtuh klăk prăk:“Hok mơ-ak biă mă yua plơi pla gơmơi lêng kơ kơnang, hmư̆ tui tơlơi pơtrun mơ̆ng Ping gah hăng Kơnuk kơna, anun jing kâo mơ-ak pran jua biă. Amăng sang anŏ kâo ăt gir ngă bruă, bơwih ƀong mơn, thun phrâo prăp či pok prong đang kơphê, pla glăi phun kơphê tha, ƀu mơboh, mah kâo tha samơ̆ dŏ hơmâo pran đôč, ăt dưi mơgăt rơdêh kai nao pơhmua mơn”.

Tết giăm laih, hrŏm hăng mơnuih ƀôn sang amăng dêh čar, ană plơi pla amăng djop ƀôn lan kual Dap Kơdư ăt dik dăk hlăk prăp lui čơkă thun phrâo. Thun laih rơgao, rơnoh sĭ mơdrô gơnam tam boh troh đang hmua kah hăng kơphê, tiu,boh sầu riêng đĭ đăi, djru mơnuih ƀôn sang pơhrui glăi hơđong. Thun phrâo sit mơ̆n jai mơak hloh.

Hrơi rơnuč thun, abih bang amăng sang anŏ Điểu Suynh, ƀon N’Doh, să Dak Wer, tơring glông Dak Rlâp, tơring čar Dak Nông jơngum hrŏm hơbit, mơak klă čơkă thun phrâo ƀong têt. Thun laih rơgao, sang anŏ hơmâo pơhrui glăi lu hloh yua mơ̆ng 3 hektar đang kơphê pla hrŏm tiu ba glăi, truh 1 klai 200 klăk. Điểu Suynh brơi thâo, thun anai, sang anŏ hơmâo blơi gơnam yua ƀong têt djop hloh, kiăng mơak hrŏm hăng mơnuih ƀôn sang ieogah:“Thun hlâo jing sa thun mơak biă mă hăng sang anŏ gơmơi laih anun mơnuih ƀon lan N’Doh, nua kơphê, tiu, sâu riêng đĭ, prăk pơhrui glăi hơđong. Mơnuih ƀôn sang hok mơak yak nao amăng thun phrâo hơmâo lu tơlơi čang rơmang amăng sa thun pơhrui glăi lu hloh mơ̆n. Kâo ăt pơpŭ mơnuih ƀôn sang amăng dêh čar ta, ană plơi pla ƀon lan trơi pơđao hyuk hyak mơak klă hloh”.

Ơi Võ Ngọc Anh, Khua jơnum min mơnuih ƀôn sang să Đak Wer jăng jai brơi thâo, thun hlâo bruă ngă hmua lu tơlơi gêh găl, lu mơta gơnam đang hmua phun hrup kơphê, tiu, sâu riêng đĭ nua, mơnuih ƀôn sang čơkă ngă yang thun phrâo mơak mơai. Jing să blung a tơring čar Dak Nông ngă djơ̆ tơhnal pơkă plơi pla phrâo hiam hloh blan 10/2023, ping gah, gong gai kơnuk kơna hăng mơnuih ƀôn sang să Dak Wer hlăk pơtrut gir run hloh man pơdong plơi pla phrâo hiam hloh, lăp či dŏ glăi:“Abih bang amăng ping gah, gong gai kơnuk kơna hăng mơnuih ƀôn sang ăt gir run hloh pok pơhư prong lu hơbô̆ bruă klă hiam. Jŭ yap glăi, jak iâu mơnuih ƀôn sang ngă tui man pơdong plơi pla phrâo, tơhnal pơkă kiăng mơnuih ƀôn sang trơi pơđao yâo mơak, pơhlôm brơi tơlơi hơdip mơda hơđong na nao”.

Jing bruă juăt ngă laih, rim bơyan Tê̆t tui tơlơi phiăn djuai ania Việt Nam ta, plơi K’Dung, să H’Ra, tơring glông Mang Yang tơring čar Gia Lai pơphun ngui ngor ƀong tê̆t ƀơi sang rung. Hrơi ngui ngor ƀong tê̆t jai mơak hloh lơ̆m hơmâo grup atông čing. Amăng plơi ăt dŏ hơmâo na nao 3 grup atông čing, hơmâo grup čing ƀing tha, grup čing hlăk ai hăng grup čing ƀing čơđai muai. Tlam lơ 30 tê̆t (thun anai jing lơ 29 tê̆t) lơ̆m bruă plơi, bruă sang anŏ hơmâo ngă giong, abih bang mơnuih ƀôn sang plơi K’Dung hok kơdok, ră ruai puăi tlao nao pơƀut pơ sang rung, mơ-ak hrŏm mlăm atông čing čơkă mông tơkuh thun phrâo, čơkă thun phrâo. Ayong Ƀlin, mơnuih amăng grup atông čing plơi K’Dung, să H’Ra, tơring glông Mang Yang, tơring čar Gia Lai lăi:“Bruă atông čing tui anai mơ-ak biă mă yơh, yua dah abih bang ană plơi hơmâo pơbưp, ră ruai. Neh met wa bơni kơ gong gai să, tơring glông djru ba ană plơi gơmơi pơphun ngui atông čing čơkă mông tơkuh thun phrâo. Hăng grup atông čing wơ̆t hăng ană plơi pla gơmơi lăng anai jing tơlơi mơ-ak prong biă mă, rơkâo bơni kơ Ping gah, Kơnuk kơna ta”.

Ƀơi plơi gru grua hiam H’Wai, să Hà Tam, tơring glông Đak Pơ, arăng pơkă jing anih tuai čuă ngui plơi pla tơring čar Gia Lai. Plơi anai hơmâo gong gai kơnuk kơna tuh pơ alin man pơdong sang tơdăm rông, sang rung plơi, anih brơi mơnuih ƀôn sang rơngai mrai, mơñam eng ao gru grua đưm hăng hơdôm klai prăk. Sang rung pơdong hăng kyâo, bơbung pong tôl. Amăng lăm sang rung yôl hla gru, ƀlir hră apah bơni  mơ̆ng sang bruă kơnuk kơna. Pơ anai, pơdong sang pioh ngă anih rơngai mrai mơñam abăn ao đưm. Amai Ñet, sa čô mơnuih ƀôn sang plơi H’Wai brơi thâo, djuai ania Bahnar dŏ djă pioh hăng pơđĭ tui gru grua hiam đưm djuai ania pô kah hăngčing hơgor, mơñam eng ao, krih mơñam bung bai rêu ro....Hrơi têt ƀu kơnong pơphun amăng rim sang anŏ đôč ôh,  dŏ pơphun ƀơi plơi pla, sang rung kiăng mơak hrŏm abih bang, čơkă thun phrâo:“Ha thun mă bruă gleh glar laih, abih sa thun sô, čơkă thun phrâo ăt pơphun ngui ngor, ƀong mơñum,mơñum tơpai čeh, čuh ƀong mơnŭ, ƀudah blơi añăm mơnong pơ sang čơ ba glăi ăm hơtŭk riă ngui ngor mơak, bơ ră ruai bruă mă amăng tơlơi hơdip mơda.....Ƀơi plơi pla pơphumn jơnum mơak ƀong mơñum ngă têt hrŏm, sa grup amăng plơi anung, pŏ ƀañ tek, hơtŭk ƀañ tek ƀong hrŏm ngui ngor laih anun pơpŭ tơdruă thun phrâo  hiam drơi jăn pran jua”.