Sang anŏ yă Lê Thị Phi Yến, dŏ ƀơi ƀut plơi 7, tơring kual Krông Kmar, tơring glông Krông Bông hơdôm thun hlâo anun dong amăng sang anŏ ƀun rin. Thun 2019, lơm ană đah rơkơi Lê Đăng Khoa nao mă bruă pơ dêh čar Japan, tơlơi hơdip sang anŏ jai pơplih phrâo. Yă Yến brơi thâo, rĭm blan, tơdơi kơ duh hĭ prăk yua rĭm hrơi, ayong Khoa lêng kơ mơ-it glăi kơ sang anŏ rơbêh 20 klăk prăk. Yua anun, kơnong ha thun, mơng prăk mơ-it mơng ană ñu, yă Yến dưi tla abih hnưh čan hlâo anun; laih dong hơmâo prăk man pơkra drông war rông mơnŭ, un hăng klơi dơnao rông akan pơđĭ kyar bơwih ƀong huă:

“Ană nao mă bruă 3 thun pơ tač rơngiao, tơlơi hơdip ñu hơđong mơn, ăt hơmâo prăk mơ-it glăi kiăng man pơdong sang, laih dong ñu ăt dưi ƀuh tơlơi hơdip phrâo tơdơi ana lơm pot glăi ñu amra pơplih ngă tui hơdôm tơlơi hiam klă anun kiăng ba glăi tơlơi hơdip yâo mơ-ak. Ƀơi anai ăt hơmâo lu mơnuih nao mă bruă pơ tač rơngiao, pơkrem ba glăi lu prăk kak, tơlơi hơdip ăt jai hơđong tui mơn”.

Sang lu ană bă yua anun rĭm thun mă bruă glêh glar samơ̆ tơlơi hơdip kơ sang anŏ ơi Y Hai Niê, dŏ ƀơi ƀuôn Hluk, să Ea Tiêu, tơring glông Čư̆ Kuin ăt dŏ tơnap tap. Hmư̆ hing arăng nao mă bruă pơ tač rơngiao, sang anŏ ñu hơmâo čan prăk kiăng brơi ană đah kơmơi lĕ H’Hằng Krông nao mă bruă pơ dêh čar Japan. Anai lĕ bruă rơmet pơagaih amăng sang dŏ, sang jưh tuai, H’Hằng hơmâo arăng apah 4 klăk prăk ha hrơi. Tơdơi kơ 1 thun mă bruă H’Hằng dưi mơ-it glăi kơ amĭ ama tla hnưh. Ră anai dua rơkơi bơnai H’Hằng lêng nao mă bruă pơ dêh čar Japan, rĭm blan lêng mơ-it glăi prăk kơ amĭ ama. Ơi Y Hai Niê brơi thâo:

“Ană bă nao mă bruă pơ tač rơngiao kiăng djru brơi ha bơnah kơ sang anŏ plai ƀiă tơnap tap. Ră anai plai ƀiă yơh, tơlơi hơdip jai hơđong, čang rơmang ñu mă bruă klă tơdơi anai pot glăi pơđĭ kyar tơlơi hơdip đĭ tui ƀơƀrư̆”.

Tui mrô jŭ yap mơng gơnong bruă mă, tơhan rơka hăng mơnuih mơnam tơring čar Dak Lak, rơwang mơng thun 2019 truh blan 10/2023, đơ đam tơring čar hơmâo 5.763 čô mơnuih nao mă bruă pơ tač rơngiao. Lu hloh pơ hơdôm boh dêh čar Japan, Đài Loan, Hàn Quốc…hăng hơdôm bruă mă anun lĕ: hăn pơsơi, man pơdong, dưm truă măi mok, ngă hmua…pơhrui glăi rĭm čô mơnuih lơm nao mă bruă pơ tač rơngiao giăm 20 klăk prăk/čô/blan. Tui yă Đặng Thị Huyền Trang, kơ-iăng khua anom bruă mă, tơhan rơka hăng mơnuih mơnam tơring glông Čư̆ Kuin, hơdôm thun laih rơgao, bruă ba mơnuih nao mă bruă pơ tač rơngiao tui hră pơkôl hơmâo djop gưl, gơnong bruă đing nao gum djru, samơ̆ mơnuih nao mă bruă pơ tač rơngiao tui hră pơkôl dŏ aset pơhmu hăng mrô mơnuih amăng tơring čar. Lu mơnuih aka ƀu rơguăt bruă, aka ƀu thâo hiăp tơlơi tač rơngiao, aka ƀu hmao kiăng kiăo tui boh thâo tuh tia pơkra ming. Yua anun, kiăng mơnuih mă bruă thâo rơgơi, bruă pơtô pơblang, ruah mă hăng črâo brơi bruă mă kah hăng ruah hơdôm dêh čar nao mă bruă lĕ kiăng biă mă:

“Pơ anăp anai, anom bruă mă, tơhan rơka hăng mơnuih mơnam kơtưn amăng bruă pơtô pơblang, lăi pơthâo tơl abih bang hơdôm tơlơi črâo trun, hơdră bruă mơng Ping gah hăng kơnuk kơna kah hăng mơng tơring čar kơ hơdôm bruă ba mơnuih nao mă bruă pơ tač rơngiao, djru brơi mơnuih ƀôn sang hluh rơđah dong kơ bruă nao mă bruă pơ tač rơngiao, tŏ tui pơtrut kơtang hơdôm hơbô̆ bruă pơlir kơplah wah djop să, anom bơwih ƀong sĭ mơdrô hăng mơnuih mă bruă; pơphun hơdôm tal ĕp brơi bruă mă, đing nao ĕp mơnuih thâo mă bruă kah hăng pơphô bruă brơi Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring glông kơ bruă djru čan prăk nao mă bruă pơ tač rơngiao”.

Tơlơi pơtrun mơng Jơnum Ping gah tơring čar Dak Lak tal XVII ba tơbiă hơnong pơkă rơwang thun 2021-2025, Dak Lak gir run ĕp brơi bruă mă kơ 150.000 čô mơnuih; ba 7.000-7.500 čô mơnuih nao mă bruă tui thun blan pơkôl pơ tač rơngiao. Truh ră anai, mrô mơnuih nao mă bruă pơ tač rơngiao tui hră pơkôl lĕ 3.480 čô, dưm dưm 50% tui mrô ba tơbiă. Kơ hơdră bruă kiăng ngă tui hơnong pơkă anai, ơi Nguyễn Quang Thuân, kơ-iăng khua gơnong bruă mă, tơhan rơka hăng mơnuih mơnam tơring čar Dak Lak brơi thâo:

“Ră anai gơnong bruă ăt hơmâo akŏ bruă kiăng pơphô bruă brơi Ping gah, Jơnum min pơtrun akŏ bruă ba mơnuih nao mă bruă pơ tač rơngiao, anai lĕ ba mơnuih Việt Nam nao mă bruă tui thun blan pơkôl pơ tač rơngiao, hăng pok prong anih hyu mă bruă, sit biă ñu pơ kual Mi kô̆ kiăng hơmâo lu anih ruah mă bruă. Hrŏm hăng anun ƀing gơmơi pơmĭn kiăng hơmâo tơlơi gum hrŏm mơng djop anih anom, amăng anun hơmâo tơlơi mut hrŏm kơtang ƀiă dong mơng gưl Ping gah, gong gai ƀon lan hăng đing nao 2 boh tơring glông rin hăng ƀing mơnuih tơnap tap amăng đơ đam tơring čar kiăng ba mơnuih nao mă bruă pơ tač rơngiao hăng hơmâo lu dong prăk pơhrui, ha bơnah dong kiăng rơguăt bruă kiăng prap lui mơnuih mă bruă lơm pơplih tuh tia pơkra ming, pơplih phrâo pơ anăp anai lơm tơring čar amra pơhưč lu anom bruă tuh pơ alin amăng tơring čar Dak Lak”.

Ba mơnuih nao mă bruă pơ tač rơngiao lĕ hơdră ĕp bruă bruă mă klă hloh, rĭm thun ba glăi lu prăk kak mơng gah rơngiao brơi ƀon lan, pơgôp kiăng thâo mă bruă, pơklaih mơng ƀun rin, pơplih tơlơi hơdip mơda brơi mơnuih ƀôn sang. Tơlơi hơdip kơ lu mơnuih hơmâo pơplih yua kơ nao mă bruă pơ tač rơngiao.