Ƀơi tơring čar Dak Lak, lu hơbô̆ bruă “pơplih tơlơi pơmĭn, bruă mă” yua đah kơmơi pok pơhai ba glăi boh tŭ yua tong ten. Amai H’Búi Ayun, dŏ ƀơi ƀuôn Drai Sí, să Ea Tar, tơring glông Čư̆ Mgar, tơring čar Dak Lak brơi thâo, hlâo anun tơlơi bơwih ƀong huă amăng sang anŏ kơnong gơnang nao 1 ektar đang kơphê. Kơƀah prăk tuh pơ alin yua anun sang anŏ lêng kơ čan lui hlâo, lơm pĕ pơhrui amra tla glăi yua anun pơhrui ƀu hơmâo lơi. Thun 2019, amai H’Búi čan 70 klăk prăk mơng sang bruă prăk djru mơnuih mơnam tơring glông hăng kmlai ƀiă. Hơmâo prăk, dua rơkơi bơnai ñu pơčrông lô bơwih ƀong, ngă đang hmua, rông lu hlô mơnong kiăng pơhrui glăi hơmâo hmăi. Amai H’Búi Ayun brơi thâo:

“Yua mut hrŏm bruă mă mơng khul đah kơmơi, hơmâo ƀing adơi amai črâo ba, ƀing gơmơi ăt hrăm tui, ngă tui. Yua anun mơ̆ ƀing gơmơi dưi pơhrăm hăng thâo amăng bruă rông hlô, pla pơjing, pơplih phun pla, hlô rông lăp djơ̆. Ƀing gơmơi pla rơk hăng phun kơtor pơ hmua, pioh čem rơmô, bê, yua anun ăt ba glăi boh tŭ yua mơn. Pơhmu hăng hlâo adih, ră anai tơlơi bơwih ƀong huă ăt jơnap tui yơh”.

Gir run hyu pơtô pơblang kiăng adơi amai pơplih tơlơi pơmĭn, bruă mă mơng anun ƀơƀrư̆ pơklaih mơng ƀun rin hơđong kjăp, khul đah kơmơi să Ea Mnang, tơring glông Čư̆ Mgar hơmâo gum hrŏm, črâo ba adơi amai mă yua boh thâo phrâo amăng bơwih ƀong, ngă đang hmua, pơplih phun pla, hlô rông brơi lăp djơ̆. Akŏ pơjing hơdôm grup čan prăk pơkrem kiăng djru brơi adơi amai hơmâo prăk tuh pơ alin. Yă Phạm Thị Ngọc Trang, Khua khul đah kơmơi să Ea Mnang lăi pơthâo bruă mă mơng ƀon lan:

“Kiăng adơi amai sang anŏ ƀun rin hăng hơdôm boh sang anŏ giăm ƀun rin dưi hrưn đĭ kơđong kjăp, khul đah kơmơi să ăt brơi adơi amai čan prăk, anai lĕ rơnoh prăk mơng keh prăk pơkrem amăng Khul. Khul đah kơmơi să gum hrŏm hăng Jơnum min djop djuai ania mơnuih mơnam să jao hơbô̆ bruă rông bê kiăng adơi amai sang anŏ ƀun rin, giăm ƀun rin dưi hrăm tui, nao lăng hơdôm hơbô̆ bruă bơwih ƀong anai kiăng adơi amai glăi mă yua boh thâo mơng anun dưi pok pơhai rông hlô pơđĭ kyar bơwih ƀong huă pơklaih mơng ƀun rin”.

Phrâo anai, Khul apăn bruă Ping gah tơring čar Kon Tum pơphun Jơnum klah čun rơbêh 2 thun pok pơhai ngă tui tơlơi jak iâu “Ngă pơplih tơlơi pơmĭn, bruă mă mơng mơnuih djuai ania ƀiă, ngă hiưm pă kiăng mơnuih djuai ania ƀiă dưi pơklaih mơng ƀun rin hơđong kjăp”. Anai lĕ tơlơi pơphun yôm phăn yua amăng abih tih rơbêh 610.000 čô mơnuih amăng tơring čar, mơnuih djuai ania ƀiă dưm dưm giăm 55%, tơlơi hơdip dŏ lu tơnap tap hăng mrô mơnuih djuai ania ƀiă dong amăng mrô sang anŏ ƀun rin truh rơbêh 95% boh sang anŏ amăng tơring čar.

Tơdơi kơ rơbêh 2 thun tơring čar Kon Tum pok pơhai ngă tui tơlơi pơsit “Ngă pơplih tơlơi pơmĭn, bruă mă mơng mơnuih djuai ania ƀiă, ngă hiưm pă kiăng mơnuih djuai ania ƀiă hrưn đĭ pơklaih mơng ƀun rin hơđong kjăp” tui boh than dưi ngă brơi ƀuh hơmâo lu tơlơi pơplih phrâo. Ngă lar hyu hơbô̆ bruă lông lăng yua gong gai, khul grup pơjing, mơnuih ƀon sang mut hrŏm, ngă tui ngă pơplih tơlơi pơmĭn bruă mă.

Đơ đam tơring čar Kon Tum hơmâo rơbêh 12.300 boh sang anŏ ƀun rin, giăm ƀun rin glăk lui tui ƀơƀrư̆ phiăn juăt ƀu klă hiam, huăi dŏ tơguăn, mơ̆ gơgrong mă hrưn đĭ; rơbêh 13.600 boh sang anŏ mơnuih djuai ania ƀun rin, giăm ƀun rin thâo mă yua boh thâo phrâo amăng bơwih ƀong; giăm 3.600 boh sang anŏ djuai anai ƀiă mut hrŏm anom bơwih ƀong hrŏm; 6.115 boh sang anŏ pơklaih mơng ƀun rin rơgao hăng hơnong pơkă…Ơi Dương Văn Trang, Ding kơna Ping gah dêh čar, Khua git gai Ping gah tơring čar, Khua khul pơ ala mơnuih ƀon sang tơring čar Kon Tum brơi thâo:

“Amăng hrơi blan laih rơgao, neh met wa aka ƀu pơplih tơlơi pơmĭn, bruă mă, yua anun neh met wa dŏ ƀun rin. Ăt dŏ hơdip amăng kual anun mơn samơ̆ yuăn ƀing gơñu thâoi bơwih ƀong hrưn đĭ pơdrong asah mơ̆ mơnuih djuai ania ƀiă ăt dŏ rin rơpa. Tơlơi jak iâu pơplih tơlơi pơmĭn hăng bruă mă ƀơi kual mơnuih djuai ania ƀiă kiăng mơnuih djuai ania ƀiă hrưn đĭ pơklaih mơng ƀun rin hơđong kjăp”.

Hơnong pơkă mơng tơring čar Kon Tum truh thun 2025 amra hơmâo mơng 70% mrô sang anŏ djuai ania ƀun rin, giăm ƀun rin pơplih tơlơi pơmĭn, lui hĭ hơdôm phiăn juăt ƀu klă hiam, gir run hrưn đĭ pơklaih mơng ƀun rin; rơbêh 25% mrô sang anŏ ƀun rin hăng giăm ƀun rin kual djuai ania ƀiă hơmâo tơlơi hơdip mơda đĭ đăi ƀiă. Kiăng dưi ngă tui hơnong pơkă anai, Khul apăn bruă Ping gah tơring čar Kon Tum ba tơbiă lu hơdră bruă anun lĕ: ngă tui pran gơgrong amăng git gai mơng gưl Ping gah hăng jơlan gah “Nao tơl sang, pơpoh tơl amăng”, “Hơjan sui amăng ngă pơsah”, “Djă tơngan črâo bruă”, pơmut nao rai hơdôm jơlan hơdră tui hơnong pơkă dêh čar, hơdôm hơdră djru mơnuih mơnam hăng boh tơhnal mơng hơdôm tal jak iâu; hrưn đĭ ba glăi tŭ yua amăng bruă pơplông “Thâo pơtô pơblang”; pok prong hơdôm hơbô̆ bruă klă, bruă ngă ba glăi tŭ yua kiăng hơdôm tơlơi jak iâu ba glăi boh tŭ yua sit nik.