Anai jing tơlơi hơmâo Ping gah kơnuk kơna pơčrông sai, pơgôp hiăp ƀơi mông Jơnum lok 8 Ping gah dêh čar tal 13 - “Pơtum glăi 10 thun ngă tui Tơlơi pơtruh jơnum lok 5 Ping gah dêh čar tal 11 kơ hơdôm bruă djru mơnuih mơnam thun 2012-2020”.ană mơnuih, kơ jơlan hơdră djru mơnuih mơnam či pơđĭ kyar hơđong kjăp.

Lơ 1/6/2012, ƀơi mông Jơnum lok 5, Khul khua apăn bruă git gai Ping gah dêh čar (tal 11) hơmâo tơlơi pơtrun mrô 15, kơ hơdôm bruă djru mơnuih mơnam rơwang thun 2012-2020, pơƀut amăng 2 mơta bruă yôm phun amăng abih bang hơdră djru mơnuih mơnam lĕ djru ba mơnuih hơkrŭ lŏn ia ta hăng djru lăng ba tơlơi hơdip mơnuih ƀôn sang tơnap tap. Tơlơi kiăng ngă mơ̆ng Tơlơi pơtrun lĕ pơplih tơlơi hơdip mơda kơ mơnuih djru hơkrŭ lŏn ia ta đưm, kiăng thun 2015 pơhlôm sang anŏ mơnuih hơkrŭ lŏn ia hơmâo prăk hơdip mơda dưm kơnar ƀudah lu hloh kơ mrô pơkă tong krah mơ̆ng mơnuih ƀôn sang amăng plơi pla; truh thun 2020, hơmâo pơhlôm tơlơi hơdip mơda klă hiam kơ abih bang mơnuih, pơhlôm rơnoh đoi đom kiăng hơmâo kơ prăk blan, pơtô hrăm, ia jrao, sang dŏ, ia yua hơdjă hăng tơlơi pơhing, djru pơđĭ tui prăk pơhrui, pơhlôm tơlơi hơdip rơnuk rơnua, dưm kơnar hăng yâo mơ-ak mơ̆ng mơnuih ƀôn sang. Anai jing hrơi blan yôm biă mă pơsit glăi tơlơi lăng ba mơ̆ng Ping gah amăng jơlan hơdră djru mơnuih mơnam, či pơđĭ kyar tañ hăng hơđong kjăp. Nai tha prin, nai prin tha Tạ Ngọc Tấn, Kơ-iăng khua apăn bruă Khul čih tơlơi pơtô djơ̆ Ping gah brơi thâo:  

“Pơđĭ kyar mơnuih tơpuôl, pơđĭ kyar ană mơnuih, ƀu lui pơđĭ kyar gơnam tam hăng pran jua mơ̆ng mơnuih ƀôn sang jing tơlơi yôm phun mơ̆ng Việt Nam amăng hrơi blan gir ngă bruă, pơđĭ kyar hăng akŏ pơdong lŏn ia. Amăng rơnuk pơplih phrâo, hrŏm hăng tơlơi gir run pơđĭ kyar bơwih ƀong, Ping gah hăng Kơnuk kơna Việt Nam lêng gơñăm nao, lăng ba bruă djru mơnuih mơnam tui hơdră: Pơđĭ kyar rơnoh bơwih ƀong nao hrŏm hăng pơplih phrâo hăng dưm kơnar mơnuih mơnam amăng rim yak nao, rim jơlan hơdră laih anun amăng abih bang mông đĭ kyar, phun ñu lĕ ba glăi tơlơi mơ-ak mơ-ai jai hrơi lu tui kơ mơnuih ƀôn sang”.

Tơdơi kơ 10 thun ngă tui Tơlơi pơsit jơnum lok 5 Ping gah dêh čar tal 11 kơ hơdôm bruă djru mơnuih mơnam rơwang thun 2012-2020, tơlơi pơmin mơ̆ng djŏp khul grup ping gah, gong gai hăng mơnuih mơnam kơ hơdră djru mơnuih ƀôn sang hơmâo lu tơlơi pơplih laih. Bruă djru mơnuih mơnam hơmâo pơhlôm dưm kơnar, pơhlôm tơlơi dưi mă hơdôm tơlơi djru bơwih ƀong hơdip mơda mơ̆ng mơnuih ƀôn sang, djru pơđĭ kyar bơwih ƀong, hơđong kơđi čar hăng rơnuk rơnua plơi pla, pơđĭ tui tơlơi hơdip mơda hăng pran jua mơ̆ng mơnuih ƀôn sang. Hơdôm rơnoh pơkă dưi ngă hăng ngă rơgao kơ rơnoh pơkă mơ̆ng Tơlơi pơtrun ba tơbiă hăng lu bruă ngă klă, hmư̆ hing gah bruă djru mơnuih hơkrŭ lŏn ia đưm, hrŏ trun ƀun rin hăng djru ba tơlơi bơwih ƀong hơdip mơda mơnuih tơnap tap, amăng mrô 26 rơnoh pơkă hơmâo 5 rơnoh pơkă ngă rơgao laih anun dưi ngă giong hlâo hrơi pơkă laih anun 16 rơnoh pơkă hơmâo ngă giong amăng thun 2020. Hơdră djru kơ mơnuih hơkrŭ lŏn ia hơmâo lăng ba yôm - jing hơdră djru klă hloh amăng hơdôm jơlan hơdră djru mơnuih mơnam. Mơnuih djru hơkrŭ lŏn ia hơmâo pok prong mơn, rơnoh prăk djru hơmâo pơplih mơn rim thun. Truh thun 2020, dêh čar hơmâo pơkra giong hră pơ-ar rơkâo tŭ yap mơnuih hơkrŭ lŏn ia aka ƀu hơmâo pơsir brơi; pơhlôm hơmâo 99,5% sang anŏ mơnuih djru hơkrŭ lŏn ia hơmâo tơlơi hơdip dưm dưm hăng lu hloh kơ rơnoh pơkă mơ̆ng mơnuih ƀôn sang amăng plơi pla, 99% mrô să phương ngă klă bruă djru lăng ba tơhan rơka, tơhan djai pơsăn drơi kơ lŏn ia. Rơbêh 9 klăk 200 rơbâo čô mơnuih djru hơkrŭ lŏn ia, amăng anun hơmâo rơbêh 1 klăk 200 rơbâo čô mơnuih glăk ƀong prăk djru rim blan. Hơdră djru mơnuih ƀôn sang bơwih ƀong hơdip mơda pơƀuh tơlơi gơgrong bruă kar hăng tơlang rŏng mơ̆ng anom bruă djru mơnuih ƀôn sang amăng bruă pơgang hlâo, plai ƀiă hăng pơsir hĭ hơdôm tơlơi truh sat mơng mơnuih ƀôn sang amăng tơlơi hơdip. Ơi Bùi Tôn Hiến, Khua Anom kơsem min boh thâo Mă bruă Mơnuih mơnam (Ding jum Mơnuih mă bruă Tơhan rơka hăng Mơnuih mơnam) brơi thâo:

“Amăng 10 thun, bruă mă, prăk blan ta dưi pơsit pơplih klă tui na nao. Anih sĭ mơdrô amăng ƀrư̆ klă tui, jing hơdră djru prong biă mă či hơduah ĕp bruă mă. Rim thun, hơmâo djru brơi bruă mă kơ 1,5 truh 1,6 klăk čô mơnuih laih anun mrô mơnuih ƀu hơmâo bruă dŏ hơnong 3%. Prăk pơhrui mơ̆ng mơnuih mă bruă hơmâo pơplih laih amăng 10 thun rơgao laih anun plai ƀiă pleh ploh tơlơi hơdip kơplah wah plơi prong hăng plơi pla ƀôn lan. Truh thun 2021, prăk pơhrui yap tui akŏ mơnuih lĕ 4 klăk 200 rơbâo prăk/sa čô/sa blan, đĭ 3 wơ̆t pơhmu hăng thun 2010. Kơ hơdră djru hrŏ trun mrô sang anŏ rin hơđong kơjăp kiăo tu lu hơnong pơkă hơmâo pơphun ngă tŭ yua, hơmâo jar kmar pơsit jing gru ba jơlan pơkơdong glăi rin rơpa tơ-oa asơi hăng mrô sang anŏ rin trun rim thun lĕ mơ̆ng 1 truh kơ 1,5%/thun laih anun dŏ glăi 2,23% amăng thun 2021".

Khă hnun, rơngiao kơ hơdôm boh than hơmâo ngă, bruă ngă hơdôm jơlan hơdră djru mơnuih mơnam ăt hơmâo mơn tơlơi aka ƀu djơ̆. Hơdră djru mơnuih ƀôn sang aka ƀu ngă djŏp abih bang ôh, pơtruh nao rai amăng bruă djru, laih anun aka ƀu hơmâo ngă ƀơi abih bang mơnuih ôh; aka ƀu hơmâo tơlơi gum djru pơtruh nao rai mơ̆ng hơdôm gong tơmeh phun jơlan hơdră djru amăng hrơi pơphun ngă; pleh ploh tơlơi hơdip kơplah wah kual, mơnuih mơnam dŏ lu mơn. Hơdră djru mơnuih mă bruă aka ƀu tŭ yua đơi ôh. Grup mơnuih mă bruă ƀơi anih mă bruă ƀu sit nik aka ƀu hơmâo lăng ba djơ̆; prăk pơhlôm nua mơnuih mơnam aset pơhmu hăng tơlơi dưi hơmâo, prăk pơhlôm nua mơnuih mơnam blơi mă hơjăn aka ƀu hơmâo mơnuih mă bruă amuaih blơi ôh. Mrô čơđai kơƀah pran, rơwang, ƀu kơjăp drơi pơplih kaih mơn; bruă ia jrao hơmâo bơwih brơi aka ƀu djơ̆ hăng tơlơi kiăng; mrô mơnuih amăng kual plơi pla hơmâo ia yua hơdjă tui hơnong dêh čar pơkă aset đôč; pơđĭ kyar sang dŏ mơnuih mơnam kơnong hơmâo 41% pơhmu hăng mrô ba tơbiă...Kơ-iăng nai tha prin, nai prin ta Bùi Văn Huyền, Khua sang bruă kơsem min Bơwih ƀong, Sang hră Kơđi čar dêh čar Hồ Chí Minh lăi pơthâo tơlơi sit nik:

“Ƀơi Việt Nam mơnuih mă bruă pơ anih ƀu sit nik ƀu hơmâo hră kĭ pơkôl, tui hăng Sang bruă prăk rŏng lŏn tơnah lăi hơmâo năng ai 33 klăk čô mơnuih laih anun amra đĭ tui. Anai lĕ mơnuih aka ƀu blơi hră pơhlôm nua mơnuih mơnam hăng lu phun tơhnal phara. Gơñu lĕ mơnuih huăi rin tơ̆ arăng mơ̆ng brơi prăk djru ôh, yua hnun dong amăng mrô ƀu hơmâo lăng ba djŏp - amuñ bưp tơnap tap, ƀu mơ-ak pran jua bưp tơlơi truh (kơ tơlơi suaih pral, klin kheng hăng tơlơi truh lŏn adai ngă). Bưp tơlơi truh ƀu thâo pơpĕ, gơñu amra kơƀah hloh, tơnap hloh, ƀu hơmâo lăng ba dong anun jing ƀu dưi pơhlôm brơi tơlơi bơwih ƀong hơdip mơda ôh. Ƀing ta ăt hơmâo lu wơ̆t laih rơkâo djru brơi mơnuih mă bruă aka ƀu sit nik, samơ̆ tơlơi anai aka ƀu hơmâo pơsir đut tơhnal ôh laih anun kual anai jai hrơi lu tui”.

Kiăng pơplih phrâo, anăp nao pơđĭ kyar hơđong kơjăp, tơlơi pơmin mơ̆ng Việt Nam lĕ ăt čih pơkra hăng ngă brua djru mơnuih mơnam abih bang, pơhlôm klă hloh, dưm kơnar hloh kiăo tui tơlơi dưi ană mơnuih. Pơđĭ kyar anom bruă djru lăng ba mơnuih ƀôn sang lu gưl, abih bang, lăi pơthâo brơi abih bang hăng pơplih klă tui rơnuk phrâo; lăng bruă djru mơnuih mơnam, lăng ba tơlơi hơdip mơnuih ƀôn sang jing bruă ngă yôm phun, jing tơlơi gơgrong kiăng ngă na nao mơ̆ng Ping gah, Kơnuk kơna, djŏp gưl, anom bruă hăng abih bang mơnuih mơnam. Kơ-iăng khua Ding jum Mơnuih mă bruă Tơhan rơka hăng Mơnuih mơnam Nguyễn Văn Hồi brơi thâo:        

“Việt Nam him lăng amra hơmâo tơlơi pơtrun phrâo kơ hơdră djru mơnuih mơnam truh pơ thun 2030, lăng nao pơ anăp thun 2045 či pơsir hĭ bruă mơnuih mơnam, lăp djơ̆ hăng tơlơi gơñăm pơđĭ kyar lŏn ia hơmâo prăk pơhrui lu amăng thun 2030 laih dong jing dêh čar đĭ kyar hơmâo prăk pơhrui lu amăng thun 2045”.

Kiăng dưi ngă bruă ba tơbiă, Việt Nam ăt mă ană mơnuih ngă phun mơ̆ng jơlan đĭ kyar, pơhlôm hơmâo hơdră djru mơnuih mơnam hơmâo čih pơkra hăng pok pơhai lăp djơ̆, dưm kơnar hăng pơđĭ kyar bơwih ƀong huă. Ping gah, Kơnuk kơna pơsit tuh pơ alin kơ ană mơnuih, kơ jơlan hơdră djru mơnuih mơnam jing tuh pơ alin pơđĭ kyar kiăng dưi ngă rơnoh pơkă pơđĭ kyar tañ hăng hơđong kjăp./.