Lŏn tơhlŏm ƀơi Lâm Đồng hăng Gia Lai amăng hơdôm thun giăm anai brơi ƀuh, ƀu kơnong phun ñu hơmâo mơ̆ng lŏn adai truh ôh, dŏ yua mơ̆ng ană mơnuih dơ̆ng. Hơdôm anih amuñ hơmâo tơlơi bơbeč djơ̆ ngă lŏn tơhlŏm, hlâo kơ anun, hơmâo tơhnal arăng čuk, arăng tuah lŏn, bư̆ bôr, man pơdong đĭ soh hơmâo. Hơdôm anih amuñ hơmâo tơlơi truh lŏn tơhlŏm, yua mơ̆ng tơlơi hơmâo sit nik anun yơh, amăng hơdrôm hră lăi pơthâo kơđi čar pơdah thâo jơnum ruah khua ping gah dêh čar tal XIV kơ bruă “Ngă pơgiong sa hnơ̆ng tơlơi phiăn pơkă, bruă pơtrun ngă, čih pơkra jơlan hơdră, pơkă hnơ̆ng wai lăng kông ngăn lŏn glai hang prăp lui bŏng glăi hăng tơlơi či truh lŏn adai ngă, anŏ pơblih ayuh hyiăng lŏn tơnah” jing sa bruă mă lăp đing nao biă mă. Laiha nun bruă prăp lui anun, kiăng pơphun mơ̆ng bruă sem lăng, lăi lui hlâo, ƀu kơnong lăi pơthâo ayuh hyiăng hlim  hơjan, rơbŭ kơthel đôč ôh, kiăng lăi hlâo wơ̆t hang anŏ bơbeč djơ̆ kơ kông ngăn lŏn mơnai glai klô, ayuh hyiăng anih dŏ jum dar ƀơi djop ring bruă, akŏ bruă man pơdong.

Tui hang ơi Nguyễn Hoài Dương, Khua hơđăp Gơnong bruă ngă hang pơđĭ kyar plơi pla tơring čar Dak Lak, ră anai gơnong bruă đang hmua hang ayuh hyiăng, lăi pơthâo hlâo khom djơ̆, tong ten amra djru dưi pơhlom hlâo tơlơi či truh hơmâo, yua anŏ pơblih ayuh hyiăng lŏn tơnah klă hloh:

  “Ƀing ta khom prăp lui hlâo mơ̆ng bruă sem lăng lăi pơthâo, jŭ yap glăi djop ring bruă hŭi či hơmâo lŏn tơhlŏm, pơčah čơđangb, khom pơsir tañ, ming pơkra glăi hmao kru. Lăng kơ bruă dŏ hơdip hrŏm hang tơlơi truh lŏn adai ngă jing hơdră pơđĭ kyar, kah hăng ruah mă pơjeh phun pla djơ̆ găl, mă yua ia thâo pơkrem, ba yua boh thâo ia rơgơi phrâo djơ̆ lăp hăng anŏ gêh găl mơ̆ng lŏn glai adai rơhuông”.

Amăng hră lăi pơthâo bruă kơđi čar, pioh ba pơdah amăng mông jơnum ruah khua ping gah dêh čar tal XIV, bruă ngă pơgăn tơlơi hrŏ djuai mơnong hơdip, pơgang, rŭ glăi djop mơta mơnong hơdip amăng lŏn mơnai glai klô, biă mă ñu mơnong hơdip amăng glai klô, ăt hơmâo lăi nao mơ̆n. Ƀơi kual Dap Kơdư, tơdah lŏn tơhlŏm jing sa tơlơi pơhŭi ƀơi anăp mơta, yua rơngiă kyâo glai klô lŏn tơnah amăng rưng kmrơ̆ng ăt pô ba truh. Hơdôm rơtuh rơbâo ha glai rưng arăng čông jah sui rơbêh 20 thun. Lơ̆m anun, ƀing tơhan pơgang kyâo glai jai hrơi ƀiă tui, ƀing tơhan pơgang glai rưng rơkâo pơdơi mă bruă jai hrơi lu, dŏ hơdôm bruă pơtô hrăm gah bruă pơgang glai rưng rĭm thun ƀiă tui, mơnuih rơkâo nao hrăm ăt ƀiă mơ̆n.

Ơi Nguyễn Quốc Hưng, Khua anom bruă tơhan pơgang glai rưng tơring čar Dak Lak brơi thâo, wơ̆t hăng hơmâo laih tơlơi pơtrun kơ bruă mă, jơlan hơdră djru kơ bruă pơgang glai rưng, pơgăn anŏ ngă hrŏm hĭ mơnong hơdip amăng glai klô, khom hơmâo lu mơnuih mă bruă kah dưi. Ƀing khua mua, mơnuih mă bruă gah tơhan pơgang glai rưng lĕ jing ƀing ngă bruă nao hlâo amăng bruă anai, djru pơsir boh tơhnal ngă soh glăi tơlơi phiăn pơgang glai rưng, kông ngăn lŏn tơnah hăng ayuh hyiăng anih hơdip jum dar. Yua kơ anun, kơnong pơblih anŏ gêh găl mă bruă, pơhưč mơnuih mut mă bruă pơgang glai rưng kah, hơdôm tơhnal pơkă kơ bruă mă pơgang glai rưng mơ̆ng dưi ngă tŭ yua.

 “Ră anai, kơƀah mơnuih mă bruă jing sa tơlơi prong yơh. Ƀing gơmơi khom mơ-it pơpha tơhan mă bruă, kơtưn nao pơ lu kual, pơtrut pran jua adơi ayong gir mă bruă, samơ̆ pơmin sui pơ anăp adih khom hơmâo jơlan hơdră djru ba lăp kah mơ̆ng hơmâo mơnuih dŏ glăi mă bruă”.

Hăng anăp či ngă bruă “Pơđĭ kyar klă anih anom pơkra ming apui lơtrik, mă kông ngăn amăng lŏn hăng rơnoh pơkă kơ ayuh carbon”, hơmâo lăi pơthâo mơ̆n amăng Hră čih či lăi pơthâo kơđi čar, kual Dap Kơdư hơmâo laih yak rơbat nao hlâo. Ƀơi Dak Lak, rơngiao kơ anun lông ngă lăng hlâo tŭ yua laih amăng bruă ngă hmua tui hơdră pơtrun netzero carbon, jing ngă hmua rơgoh, dŏ hơmâo jơlan hơdră “Aniha nom hiam hơđong kơjăp”, dưi pok pơhai ƀơi anih rơbêh 23.000 ha kơphê ƀơi Krông Năng hăng Čư̆ Mgar. Pơ anai, mơnuih ngă hmua dưi pơtô ba hơdră ngă pơhrŏ ƀiă ayuh sat dơluh đĭ, pơđĭ tui rơnoh pơhrui glăi, boh tơhnal mă bruă hăng dưi pơmut anăn hrŏm anih ƀu hơmâo carbon kơñ pơgi. Nai prin tha Phạm Công Trí, mơnuih kơhnâo kơhnăk kơ bruă pơđĭ kyar hơđong kơjăp lăi:

 “Dak Lak hơmâo lu anih gêh găl pioh mut hrŏm anih anom pơkă kơ ayuh carbon. Tơring čar anai hơmâo lu mơnuih kơsem min dơlăm kơ lŏn glai hăng  bruă ngă hmua pla amăng anun, yua anun gêh găl biă mă kiăng lir hơbit kơ tơhnal pơkă ngă pơhrŏ hĭ ayuh sat dơluh đĭ”.

Kual Dap Kơdư lĕ kual hơmâo lu hnoh ia ania, ia krông rô nao pơ ia rơsĭ kual Tong krah, kual Ngŏ dơnung. Yua kơ anun, lu mơnuih rơgơi kơhnâo lăi lĕ, kiăng hơmâo tơlơi phiăn pơkă kơ bruă ngă hrŏm lir hơbit lu kual wai lăng kông ngăn lŏn glai, kông ngăn ia yua hăng ayuh hyiăng anih hơdip jum dar, pioh kơ bruă mă gưl dêh čar ngă hrŏm dưi jing bruă mă hơmâo sit nik kơ rĭm tơring čar, plơi pla. Nai print ha Trần Ngọc Thanh, Khua sang hră gưl prong Đại học Đông Á lăi:

  “Lir hơbit hăng bruă rŭ glăi čơkă tuai hyu ngui amăng kual plơi, hyu ĕp amăng glai klô amra pơjing rai tơlơi tŭ yua sit nik kơ mơnuih ƀôn sang. Lu dêh čar hơmâo ngă tŭ yua laih. Tơdah ta thâo ngă djơ̆, kual Dap Kơdư kiăng pơgang pioh glai klô rah laih anun pơđĭ kyar rah tơlơi bơwih ƀong huă- sa anăp ngă pơđĭ kyar hơđong”.

Mơ̆ng tơlơi hơmâo hăng ƀuh rơđah tui anun, ƀơi kual Dap Kơdư sit mơ̆n dưi lăi, amăng črăn IX amăng hơdrôm hră lăi pơthâo bruă kơđi čar pioh jơnum ruah khua ping gah dêh čar tal XIV hơmâo pơkă tơhnal ngă bruă djơ̆ anăp laih. Samơ̆ kiăng kơ jơlan hơdră prong anun dưi ngă tui sit nik amăng tơlơi hơdip mơda, kiăng tañ ngă pơrơđah hĭ tơlơi pơtrun ngă hrŏm kiăng hơmâo tơlơi pơlir hơbit amăng kual hơmâo lŏn mơnai glai klô, ayuh hyiăng hiam klă, laih anun pơhŭi hlâo anih či hơmâo tơlơi truh lŏn tơhlŏm kiăng bĕ hĭ, hơmâo jơlan hơdră djru phara pơhưč tuh pơ alin, djru ba ƀing tơhan mă bruă pơgang glai rưng, tơlơi phiăn pơkă hăng rơnoh prăk pơphun ngă hrŏm sĭ mơdrô ƀudah blơi ayuh carbon hăng pơđĭ tui bruă pơkra ming gơnam krăp lăng, lăi lui hlâo anih či hơmâo tơlơi truh lŏn dlưh tơhlŏm hăng ayuh hyiăng adai không phang pơ-iă kơtang.

Sit pơđĭ kyar djơ̆ hơdră laih hăng bruă pơgang glai klô, jing hơdră ruah mă djơ̆ mơ̆ng abih bang mơnuih mơnam, lơ̆m dưi wai pơgang kông ngăn lŏn glai hăng pơhrŏ ƀiă anuh ngă dơluh đĭ ayuh sat, jing sa bruă mă gơgrong ba mơ̆ng kơđi čar mơ̆ng djop gưl bruă, djop sang bruă jao, sit mơ̆n tơhnal pơkă pơhrŏ hĭ ayuh sat dơluh đĭ trun 0 amăng thun 2050 kah hăng hơdrôm hră kơđi čar či lăi pơthâo jơnum ruah khua ping gah dêh čar tal XIV hơmâo pơtrun-amra jing tơlơi ngă tui sit nik amăng tơlơi hơdip mơda ƀơi kual lŏn mơnai glai klô hiam klă ƀơi Dap Kơdư.