VOV4.Jarai - Tơlơi ruă pơ]ah ara\t glô, `u jing h^ tơlơi hu^ rơhyưt hloh ră anai, hơmâo lu mơnuih gleng nao bia\ ma\. Bia\ ma\ `u tơlơi ruă pơ]ah arat dlô, sa ]ra\n arat răm, ba truh rơngia\ drah [ơi glô, [udah pơ]ah ara\t drah glô. Tơdang drah rô đ^ [ơi glô, hdôm tế bào [u pơ pư\ dong tah, amra djai h^  sa dua mơmit. Abih ba\ng ama\ng drơi jăn yua mơng glô yơh g^t gai, amra pơdơi pơ pư\, ba truh kro\n h^, kron [u min mă dah ha mkrah drơi jăn ta, [u thâo pơhiăp, [u dor dă tah, [ơi ano\ `u djai h^ laih, tơdah [u hơmao ba nao sang ia jrao pơjrao. Hơmâo lu mơnuih dưi pơklaih hd^p, samơ\ drơi jăn rơwen rơwư na nao ama\ng tơlơi hd^p `u, hd^p [u sui tah, [u ana\m ma\ bruă tah, tơlơi hd^p mda tơnăp tap yơh. Kiăng djru neh me\t wa hăng [ing gơyu\t thâo rơđah hloh kơ tơlơi ruă anai, ăt kah hăng hơdôm bruă pơjrao, pơhlôm hlâo mơn, pô hyu mă tơlơi pơhing phrâo jơlan hơdră anai hmâo mông ră ruai nao rai laih hăng ơi ia jrao Đoàn Ngọc Khanh – Juăt bruă dăp tal 2, Sang ia jrao pơjrao tui phiăn juăt hăng jrao akha kyâu Phạm Ngọc Thạch, Lâm Đồng.

       - Ơ ơi  ia jrao, rơkâo ơi ia jrao brơi thâo, kho\m ngă hiưm pă tơdah hơmâo tơlơi truh ruă pơ]ah arat drah glô?

-BS Đoàn Ngọc Khanh:Tơdang pô ruă pơ]ah ara\t drah glô, tơdang ta do\ giăm, [ing ta pu\ mtăm yơh pô ruă anu\n, be\ beng kơ pô duăm ruă anu\n đih rơbuh. Yua dah, rơbuh đih le\, amra ngă rơka ktang hloh, amra drah [le\ ktang hloh. Tal 2 tơdah ta pu\ mnuih duăm ruă anu\n laih, ta brơi `u đih, đih pơ]eng ako\ sa bơnah. Tơdah pô duăm anu\n pơtah, [ing ta yua ]ơđeng tơngan huak h^ , kiăng pơtah abih, kiăng pô duăm anu\n hua\i tơglăk. Tal 3 le\ ba ta` mơnuih duăm ruă anu\n [ơi sang ia jrao giăm hloh, yua dah ta thâo; ama\ng tơlơi ruă pơ]ah ara\t drah glô, ră anai ara\ng hơmâo măi mok phrâo, đăo lăng hlâo tơlơi rua\ pơ]ah ara\t glô. Tơdah ta ba nao mơnuih duăm ruă nao sang ia jrao  ta` hloh ama\ng 3 mông tal blung a, kiăng lăi mơnuih anu\n duăm ruă mông tal 3 laih, ara\ng lăi mông yôm bia\ ma\, pioh pơjrao brơi kơ mơnuih duăm ruă anu\n, hơmâo sa dua ]ô mơnuih duăm ruă suaih abih ba\ng yơh. Mông yôm anu\n, [ing ta ba nao mnuih duăm ruă [ơi sang ia jrao giăm hloh. Samơ\ khom ba nao mnuih duăm ruă giăm hloh [ơi sang ia jrao hơmâo măi mok pơjrao. Ana\m ba nao mnuih duăm ruă pơ\ sang ia jrao ataih, nao [ơi jơlan ataih yơh, ba truh [le\ ia drah lu.

         Hasa tơlơi [ing ta kho\m kâm, [u brơi mơnuih duăm ruă mơ`um ia jrao ma\ pô ôh. Bôh nik `u sa dua ]ô mơnuih kâo hơmâo bư\p laih, pô duăm ruă anu\n hơmâo pơkrem ma\ jrao pô, djoh gah gah jơlah, kiăng pơhro\ drah nur [ơi sang pioh mơ`um. Brơi mơnuih duăm ruă ama\m jrao, hu^ rơhyưt bia\ mă. Tơdah [ing ta pơhro\ mtăm drah nur, [ing ta amra nga\ rai tơlơi rơka [ơi glô, jai hơmâo [le\ drah lu hloh, hu^ rơhyưt hloh. Yua mơng anu\n yơh, tơlơi kơ [ing ta ana\m pioh pơkrem lui ôh ia jrao, pioh pơhro\ drah nur [ơi sang. Wơt hăng mnuih duăm ruă [ing gơmơi, [u kh^n yua ôh jrao anu\n, yua dah jrao anun ngă tru\n h^ drah nur ktang hloh.

           {udah mơnuih [u thâo hluh ôh tơlơi duăm rua\ anai, tơdah [uh mơnuih ama\ng sang ano\ đih rơbuh, [u dor da\ tah, [u [uh ôh tơlơi ruă pơ]ah ara\t drah glô, mra krơn, [udah nao jua\ glai [u thâo nao pô tah, ăt do\ kuah kl^ ang^n, [ơi ano\ soai yang rơbang hu^ rơhyưt bia\ ma\....samơ\ kho\m ba nao  [ơi sang ia jrao ta` hloh.

Tơdah pô duăm ruă anu\n truh laih pơ\ sang ia jrao, tơdah nao pơ\ sang ia jrao Tây y, hdôm ơi ia jrao pơjrao je] kiăng găn gao tơlơi kraih đu]; mơnuih duăm ruă [u dor da\ ôh, [u thâo nao juă glai pô, [udah tơlơi kơnal ara\t drah, tơlơi pơiă ama\ng drơi jăn mơnuih ruă aka hđong ôh, phung ơi ia jrao amra ngă hro\m pơjrao găn gao h^ tơlơi kraih [u dor da\. Tơdah găn gao laih tơlơi [u dor anai, amra pơjrao hro\m ha\ng ia jrao ră anai ha\ng ia jrao hla, akha kyâo pơtâo đưm, pioh pơjrao kơ mơnuih duăm ruă anai, hasa tơlơi yôm bia\ ma\. Jrao hla, akha kyâo pơtâo, hơmâo hgum gôp pro\ng pr^n bia\ ma\, ama\ng tơlơi pơjrao mnuih duăm ruă pơ]ah ara\t glô, kiăng djru mnuih duăm ruă tơgu\ mơng sưng đih, [ơi ano\ thâo bơwih ma\ pô. Kâo ]ang rơmang tơdah sang ano\ hlơi hmâo mơnuih duăm ruă pơ]ah ara\t drah glô, [ing ta pơjrao hro\m ha\ng ia jrao phrâo ră anai ha\ng ia jrao hla, akha kyâo pơtâo.

- Dah anu\n, tơdang glăi mơng sang ia jrao laih, pô sang ha\ng mơnuih duăm ruă kho\m ngă hiưm dong? 

-BS Đoàn Ngọc Khanh: Mơnuih duăm ruă kho\m mơ`um ia jrao tui ha\ng hră pơ tă mơng ơi ia jrao gah tơlơi ruă pơ]ah ara\t drah glô, yua mơng hget ba rai djơh ha\ng mơnuih prong. Yua kơ anu\n yơh  yua ia jrao Tây, kho\m djơ\ hro\m ha\ng mơnuih duăm ruă. Tơdang hlak yua jrao tây, mơnuih duăm ruă kho\m nao kham djơ\ hrơi pơkă, pioh brơi ơi ia jrao khăm brơi, laih anu\n brơi jrao djơ\. Hro\m ha\ng mơ`um ia jrao, nao kha\m glăi, laih anu\n tơlơi [o\ng mơ`um, tơlơi do\ dong [ong huă kơ mnuih duăm ruă pơ]ah ara\t drah glô. Yua gơnam [o\ng huă djơ\ brơi mơnuih duăm ruă. Brơi mơnuih tăng drah nur, brơi [o\ng huă gơnam tơba, kâm gơnam rơma\, tơpai, hot hla, ca phê, nga\ hro\m pơtâp drơi jăn, laih anu\n pơjrao le\ hiam hloh. {udah mơnuih duăm ruă a`a\ ia sik, [ing ta kâm [o\ng gơnam mih, hơmâo sik, mơnuih ruă atut tơlang, [u dưi [o\ng pruăi hlô mơnong.

Ngă brơi mnuih duăm ruă thâo hluh tơlơi [o\ng huă hrim hrơi, pioh pơjrao brơi mơnuih duăm ruă. Tơlơi do\ do\ng [o\ng huă, tui hluai ha\ng duăm ruă pô mơn, pơtâp drơi jăn djơ\ hơnong, bơhơmutu gring mơnuih duăm ruă, tơdah mnuih duăm ruă thâo rơbat pô le\, ta pơkra brơi gai gra, kiăng gơ`u thâo bơwih ma\ pô, kah ha\ng sô tơgơi, nao jua\ glai, nao mơnơi pô...

Ngă hro\m pơtâp drơi jan pô hrim hrơi mơnuih duăm ruă [ơi sang ano\ pô le\ [u kơ [ah, tui hloai ha\ng mơnuih duăm ruă suaih tui tui [ơ [rư\ hiưm pă, khom pơtâp tui ha\ng nai ia jrao pơtô mơn. Kah ha\ng kâo hmâo lăi, kiăng mơnuih duăm mă bruă, kiăng mơak hloh. Hasa dong le\ tui lăng su\ ha\ng pơjrao na nao ama\ng tơlơi hd^p mda.

- Ơi ơi ia jrao, dah anun hiưm tơlơi pơgăn duăm ruă pơ]ah ara\t drah glô ba glăi tu\ yua?

-BS Đoàn Ngọc Khanh: Hlơi pô aka\ hơmâo tơlơi duăm ruă pơ]ah ara\t drah glô, kơ hlơi aka hmâo tơlơi ruă tăng drah nur....kho\m gir run, ngă hiưm pă hd^p mơak mơai, hiam drơi ja\n pran jua, huăi ba truh tơlơi ruă tăng drah nur. Bơ kơ ta hmâo laih tơlơi ruă tăng drah nur, a`a\ ia sik, [udah ruă htai boh, kho\m hmâo jơlan hdră pơgăn, pơhlôm, ngă hiưm pă kiăng huăi ba truh tơlơi duăm ruă pơ]ah ara\t drah glô. Tơdah ta hơmâo laih tơlơi truh duăm ruă anu\n, ana\m brơi tah tơlơi duăm ruă pơ]ah ara\t drah glô, [ing ta hd^p mda mơak mơai yơh.

Bôh nik kho\m pơblih tơlơi do\ do\ng [o\ng huă hrim hrơi, anih do\ hd^p kah ha\ng kâo hmâo lăi laih [ơi, [udah pơ\ sang ia jrao, [udah [ơi sang ano\ pô, mơnuih duăm ruă ăt do\ yôm brơi mơnuih mơnam ta đu], kho\m khăp tơlơi hd^p pô ta, be\ beng tơlơi pơmin lu, ruă stress. Yua tơlơi pơmin lu, strees yơh ba rai l tơlơi duăm ruă, bôh nik `u tơlơi duăm ruă pơ]ah ara\t drah glô, juăt hmâo tơlơi pơmin ]a ]ot, tơkai tơngan do\ thâo mă bruă, [u thâo pơ pư\ tah, tơdu tui, anu\n yơh [u mơak. Yua mơng anu\n yơh, pran jua mâk na nao yơh, phun kơ ia jrao yôm brơi mơnuih duăm ruă. Tơdah [u mơak ama\ng sang ano\ đu], ba rai tơlơi duăm ruă pơ]ah ara\t drah glô, hasa ruă pran jua bia\ ma\.

Hro\m ha\ng tơlơi anai kâo kiăng pơtă pơtăn  brơi mnuih duăm ruă hđo\ng ama\ng sui thu\n myun blan, [u yua ia jrao, [u kiăng tơ`a ôh ơi ia jrao, hasa tơlơi hu^ rơhyưt bia\ ma\.

- Bơni kơ ơi ia jrao ho\!

                                                          Rơluch Xuân-Siu H ' Prăk : Pô ]ih ha\ng Pôr