VOV4.Jarai - Duam đông drah le\ tơlơi ruă amu` [ă hyu yua virus Dengue ngă. Tơlơi ruă [ă mơng pô anai nao pô adih yua kec\ brông ke\ (arăng juăt iâu le\ kec\ Ades Aegypti).

Anai le\ tơlơi ruă amu` lar hyu kơtang, aka [u hơmâo vaccine pơgang hăng ia jrao pơjrao suaih mơtăm. Mơnuih duam đông drah tơdah kaih [uh, kaih ba nao khăm, pơjrao hmao tlôn amra ngă djai mơtăm yơh.

Yua anun, r^m c\ô mơnuih kiăng thâo rơđah amăng bruă pơgang tơlơi ruă brơi kơ ta pô, sang ano\, hu\i ruă kraih amra bơbec\ sat nao tơlơi suaih pral kơ [ing ta.

Daklak glăk amăng bơyan hơjan, bơyan amu` lar hyu tơlơi ruă, anai le\ bơyan gêh gal ngă kơ kec\ brông c\eh c\ar. Lơ\m c\eh boh, kec\ brông juăt mơboh [ơi anih hơmâo ia hơdjă, `u [u c\eh boh [ơi ia hơ[ak jrak tui hăng [ing ta pơm^n ôh.

Kec\ juăt c\eh boh [ơi hơdôm gơnam [ing ta juăt dưm ia anun le\ amăng kơthung ia, hăng `u amra do\ hơdip [ơi anih kho\t ia amăng lu blan, tơdah hơmâo ia boh kec\ amra c\eh c\ar, yua anun yơh kec\ ngă lar hyu tơlơi duam đông krah lơ\m c\eh c\ar ta` biă mă amăng bơyan hơjan.

Anai le\ tơlơi ngă kơ lu mơnuih duam đông krah mơng blan 4 truh pơ blan 10 amăng ha thun. Samơ\, tui hăng hơduah e\p, krăo lăng mơng gơnong bruă ia jrao, hơdôm thun giăm anai, [uh lu mơnuih duam đông drah amăng bơyan phang kho\t.

Ba truh tơlơi anai le\ yua kơ lu sang ano\, biă mă `u [ơi plơi prong juăt pơko\ng lui ia amăng kơthung. Hơdôm kơthung dưm ia anai tơdah [u klup h^ sir kec\ amra mut nao c\eh boh mơtăm yơh.

Ơi ia jrao Lê Phúc – Kơ-iăng Khua Anom bruă wai pơgang klin kman tơring c\ar brơi thâo:

Duam đông drah bơdjơ\ nao kec\. Biă mă `u amăng bơyan hơjan, hơjan kơtang ngă pơko\ng ia. Lơ\m ia pơko\ng mơ\ [ing ta [u tuh rơmet agaih amra ngă gêh gal brơi kec\ c\eh c\ar. Tơdah hơmâo mơnuih duam đông drah, kec\ amra djrep drah mơnuih duam laih anun ke\ pô pơko\n dong.

Lơ\m anun mơnuih duam đông drah amra lu tui, yua anun, amăng bơyan hơjan, biă mă `u le\ blan 7, blan 8 le\ blan amu` [ă hyu klin kman. Tui hăng pel e\p mơng tơring c\ar Daklak, blan 7, 8 le\ hơdôm blan hơmâo lu mơnuih [ă duam đông drah.

Virus ngă duam đông drah hơmâo 4 tuýp anun le\: D1, D2,D3, D4. Sa c\ô mơnuih kơnong dưi pơgang h^ tơlơi ruă lơ\m [ă sa amăng 4 tuýp virus anai. Yua anun, sa c\ô mơnuih amra duam đông drah lu wo\t.

Duam đông drah juăt [uh le\ lơ\m drơi jăn pơ-iă kơtang, tơnap ngă rơ-ơ\ amăng drơi jăn, ruă ako\ na nao, đông drah hăng ngă drah lar hyu yua drah pơko\ng, tơdu ară drah ngă drah tơnap rô hyu amăng drơi jăn hăng ngă pơko\ng drah laih anun ngă kơa`ăk drơi jăn.

Hơdôm hrơi kman pơko\ng amăng drơi jăn mơng 3-6 hrơi, đa mơnuih sui truh pơ 15 hrơi, laih anun tô| tơnô| duam pơ-iă kơtang (sui mơng 2-7 hrơi), ngă amăng drơi jăn [u-ai, ruă ako\, ruă [ơi mơta, ruă ară tơkai tơngan, laih anun ruă rơkông đok, mơhao [le\ pơtah, ruă kian pruăi hăng c\roh kian.

{ơi [ing c\ơđai, rơkông đok hăng ruă hlung pruăi le\ juăt [uh biă mă. Duam amra tơdu trun amăng hrơi tal 3 truh pơ hrơi tal 8 hro\m hăng anun duam rơnang [iă (pơđut h^ đông drah gah tơgu\ kl^, [le\ drah [ơi linh [udah adung [le\ drah [udah dua bơnah hlao).

Mơnuih ruă kraih amra ngă đông krah amăng kian pruăi ([le\ drah lơ\m eh mơa`ă, [le\ drah amăng boh bleh), hrơi săt eng sui [iă ([ơi đah bơnai) hăng amra ngă kơa`ăk drơi jăn. Duam đông drah ăt ngă kơtal, blung hlâo le\ amăng drơi jăn laih anun lar hyu tơkai tơngan, [ô| mơta, plă tơkai tơkai.

Duam đông drah lơ\m do\ tơdu huăi ngă kơa`ăk [udah kơa`ăk samơ\ dưi pơjrao ta`, mơnuih ruă amra ta` suaih. Samơ\, đa mơnuih ruă kraih amra [uh hơdôm tơlơi ngă hu\i rơhyưt tui anai:

Ơi ia jrao Lê Phúc, Kơ-iăng khua Anom bruă wai pơgang klin kman tơring c\ar pơtă pơtăn:

Kiăng kơ pơgang h^ duam đông drah, hơdră klă hloh le\ pơagaih rơnăk drơi jăn pô, dua dong pit kho\m kă mơkrer. Amăng mơguah sing bring hăng mo\t mlăm kec\ juăt por hyu lu biă mă [ing ta kiăng buh sum ao glông pal, [udah yua gơnam kiăng pơkiăo đuăi kec\ anun le\ pik ia jrao, tu\i `ang kiăng pơgang h^ drơi jăn pô hăng sang ano\.

Samơ\ yôm biă `u le\ pruih jrao pơdjai h^ aro\ng aroac\, boh kec\, rơmet agaih hơdôm anih kec\ amu` c\eh boh. Tlâo dong le\, hro\m hăng hơdră pơgang klă lơ\m mưn duam đông drah kiăng ta` ba nao pơ sang ia jrao kiăng ơi ia jrao khăm pơjrao hmao tlôn.

Ră anai, Duam đông drah aka [u hơmâo vaccine pơgang hăng pơjrao suaih mơtăm ôh. Bruă pơjrao mơnuih duam đông drah juăt kiăo tui lăng hăng tlâ|o pơjrao mă hơdôm ia jrao duam ruă pơko\n.

Lơ\m duam đông drah, mơnuih ruă amra pơplih mơng rơnang nao kơtang tui ta` biă mă, yua anun, mơnuih ruă amra duam pơ-iă kơtang mơng 39-40 độ C, sui mơng 2 hrơi pơ glông, tơnap ngă rơ-ơ\ amăng drơi juăn, ruă ako\ na nao, amra [uh đông drah [ơi kl^ …kiăng ba mơnuih ruă nao pơ sang ia jrao brơi [ing ơi ia jrao khăm, kiăo tui lăng, pơjrao tui [ơ[rư\ hu\i ngă kơtang tui;

Laih dong kiăng ngă tui hơdôm tơlơi pơtă pơtăn mơng Ding jum ia jrao, anun le\: pruih ia jrao pơdjai kec\ hăng [u brơi kec\ ke\ ôh; pơagaih jum dar, rơmet h^ abih gơnam juăt pơko\ng ia; klup sir hơdôm kơthung dưm ia, gum hro\m hăng gơnong bruă ia jrao amăng bruă pơgang tơlơi ruă.

Siu Đoan: Pơblang