VOV4.Jarai- Đah bơnai ama\ng blan pi kian, kho\, răk rem wai lăng hiam, brơi [o\ng huă gơnam jơman, pơdơi pơdă djơ\ hơnong, kiăng ana\ nge ama\ng kian  hơmâo pran ktang, laih anun rơnuk rơnoa. Pô mă tơlơi pơhing ră roai ha\ng ơi ia jrao Nguyễn Thị Phương Thảo, kơ iăng khoa mă broai, tơkeng ana\, sang ia jrao prong tơring ]ar Gialai lăi hdôm tơlơi [ơi yu\ anai.

-Tơ`a:Rơkâo ơi ia jrao brơi thâo, kiăng kơ ana\ nge ama\ng kian dưi suaih pral hloh, laih anun rơnuk rơnua hlâo ha\ng tơdơi kơ hrơi gem, yua pi kian, pô đah kơmơi pi kian khom tla#o ia jrao vaccine hơget? Laih anun ano\ tu\ yua mơng djuai  vaccine anai hiư\m  `u kơ pô pi kian?

- Ơi ia jrao Nguyễn Thị Phương Thảo: Kiăng ana\ nge ama\ng kian  pơ pran, hlâo kơ pi kian, đah bơnai anun kho\m tla#u 4 mta jrao vaccine: Tal sa le\ Rubella, tal dua viêm gan B, tal 3 tơlơi ruă ]ut, tal pă duăm hơdrap. Ama\ng blan pi kian, 12 wot hrơi tơjuh tal blung, tơdah pơ [a\ Rubella, đah bơnai pi kian anun, amra ngă brơi ana\ nge rơven rơvo, [u klă drơi jăn, năng ai ana\ nge prong đ^ [u klă, năng ai ana\ nge djai ama\ng kian, ruă htai boh, ruă tơngia, mot mơta,... Gah viêm gan B, ama\ng blan pi kian huăi pơ [a\i truh kơ ana\ nge. Khă anun hai, ama\ng tal tơkeng, kman amra pơ [a\ ia pơnên, laih anun mut nao ama\ng hruih ana\ nge. Tơdah ana\ nge pơ [a\ laih viêm gan B, ana\ nge anun amra ruă htai boh yơh, bơ kơ tơlơi ruă ]ut, ama\ng blan pi kian, tơdah am^ `u pơ [a\ laih kman ama\ng 12 hrơi tơjuh tal blung, ana\ nge anun, hơmâo nam rơka [ơi kl^. Dong mơng 20 hrơi truh pơ ngo\ adih, tơdah am^ hmâo pơ [a\ laih kman ruă ]ut, năng ai pơ [a\ truh pơ ana\ nge gah yu\ 0,4%. Ama\ng 7 hrơi hlâo tơdơi kơ tơkeng ana\, tơdah am^ `u pơ [a\ laih kman ruă ]ut, ana\ nge amra pơ [a\ yơh tơlơi ruă ]ut anun, rua\ kraih bia\ ma\, am^ `u amra hmâo ia pơ nên [ia\, năng ai ana\ nge amra djai [ơi kian. Tu] rơnu] tơlơi ruă hdrap, năng ai kman găn gao nao, khă anun, `u amra ktang hloh, ngă brơi ia pơ nên am^ `u [ia\, [udah ]ơđai anun tơnăp bro# prong đ^ ama\ng kian.

            Ama\ng hrơi blan pi kian, am^ kơnong kla#u sa mta vaccine, anu\n le\ tơlơi ruă kơ a`a\k. Juăt `u tơlơi ruă kơ a`a\k hơmâo 2 mta kla#u ia jrao. Hasa le\, kla#u ia jrao hlâo kơ pi kian, kiăng lăi dưi pơgăn glăi kman abih tơlơi hd^p. đah bơnai anun amra kla#u jrao mơng `u 15 thun truh pơ 35 thun. Tơdah pô am^ anun [u kla#u ôh jrao tui hanưg tơlơi pơka\ pơgăn glăi kman abih tơlơi hd^p, amra dưi kla#u ama\ng blan pi kian. Hrơi blan hiam hloh le\ mơng hrơi tơjuh tal 24, tơdơi kơ anun 1 blan kla#u glăi sa wot, kiăng kơ pô nga\ am^ anun pơgăn glăi kman.

 -Tơ`a: Ơ ơi ia jrao, ama\ng mông gem, pô pi kian khom [ong huă hiư\m pă kiăng suaih pral kơ `u pô laih anun kơ ana\ nge ama\ng kian?

- Ơi ia jrao Nguyễn Thị Phương Thảo: Ama\ng hrơi blan pi kian, kiăng ana\ nge hmâo pran, hiam drơi jăn, am^ kho\m [o\ng huă tum gơnam [o\ng huă jơman. Rơkâo nga\ tui djơh ha\ng mơnuih hiam drơi jăn mơn, anun le\ gơnam jơman. Tal sa le\ protein, tal dua Lipit, tal klâu glucid, tal pă vitamin laih anun muối khoáng, tal rơma a`a\m hơbơi pơtơi, boh troh djo\p mta. Protein le\ gơnam yôm phun brơi ]ơđai bro# đ^ hiam. Glucid le\ s^k, brơi am^ ha\ng ana\ hơmâo pran. Lipit djru brơi ]ơđai bro# đ^. Rơngiao kơ anun hơmâo hdôm muối  khoáng laih anun tum vitamin.

           -Tơ`a: Gơnam [ong huă jơman, boh nik `u jrao viên sắt ha\ng calcium ara\ng pơtô lăi kơ [ing pi kian mă yua hiư\m pă ama\ng hrơi blan hlă pi kian. Hdôm djuai ia jrao ngă pơđ^ pran jua anai `u gơ grrong ba hiư\m pă kơ ano\ bro# prong kơ ana\ nge le\, ơ ơi ia jrao?

- Ơi ia jrao Nguyễn Thị Phương Thảo:  Sắt le\ tơlơi hd^p kơ ana\ nge ama\ng kian, phun `u le\ Hemoglobin. Tơdah [u hơmâo ôh Hemoglobin ara\t areo ăt pơgiang mơn ôxy [u klă ôh. Tơdah đah bơnai pi kian kơ [ah sắt, ba truh ana\ nge ama\ng kian bro# đ^ sui, amra tơkeng ana\ aka truh blan, [ơi ano\ `u ana\ nge djai ama\ng kian am^, laih anun tơkeng ana\ [le\ drah lu hloh.

Bơ kơ calcium le\ hasa gơnam yôm bia\ mă yơh, kiăng pơjing rai tơlang ana\ nge hiam kjăp. Bôh nik hrơi tơjuh tal 20 truh pơ hơ glông adih, ]ơđai amra bro# đ^ boh pak tơkai, tơngan, tơlang tơleh. Tơdah kơ [ah calcium, ]ơđai anun amra yua calcium mơng am^, am^ amra ba rai tơlang rơ ]ăm laih anun ruă  lơ` tơgơi. Tui anun yơh calcium ha\ng sắt le\ yôm phun bia\ ma\ brơi kơ pô nga\ am^, laih anun pô am^ khom nga\ tui djơ\.

           -Tơ`a: Tui anun pô đah kơmơi pi kian kho\m mă yua hiư\m pă, jing djơ\ hdră ơ ơi ia jrao?

- Ơi ia jrao Nguyễn Thị Phương Thảo:  Hlâo kơ pi kian sa blan, ara\ng hơmâo pơtă khom yua  mơ`um jrao sắt, sa hrơi sa asar truh kơ tơkeng giong sa blan. Jrao sắt [u dưi mơ`um hro\m ha\ng ia tơsâo rơmô, [u mơ`um ha\ng ia ]e ôh. Wot dah pô pi kian khom mơ`um jrao sắt ha\ng calium, samơ\ mơ`um sui  mông. {ing ta kơnong mơ`um calcium ama\ng blan ana\ nge hlăk bro# prong đ^, kiăng lăi klâo hrơi tơjuh tong krah truh pơ ana\p.

           -Tơ`a: Ơ ơi ia jrao, pô pi kian khom nao pơkă lăng ana\ nge hiư\m le\ kiăng lăng su\ klă kơ ana\ nge ama\ng kian?

- Ơi ia jrao Nguyễn Thị Phương Thảo:  Ama\ng blan pi kian, kiăng ana\ nge bro# prong đ^, tui lăng hu^ tơlơi truh [u hơmao thâo ana\ nge, pô nga\ am^ pơtă nao khăm ana\ nge ama\ng kian hrim blan. Tui ha\ng ding jum ia jrao dêh ]ar ta pơtă; [ia\ hloh nao khăm ana\ nge ama\ng kian 3 wơt. Khă anun, nao khăm tal blung, ơi ia jrao amra khăm, ma\ lăng drah, laih anun mă lăng yă nok kơ am^ `u, ara\ng amra ]ih brơi hră nao khăm hrim tal brơi am^ `u.

Juăt hrơi blan pơ kă nao khăm ana\ nge ama\ng kian, ama\ng 3 blan tal blung, ara\ng amra khăm sa wot, kiăng pơs^t thâo ana\ nge, ama\ng kian bro# đ^. Klâo blan to\ tui, ara\ng khăm lăng ana\ nge ama\ng kian bro# đ^. Dong mơng hrơi tơjuh tal 28 truh pơ\ tal 36, ara\ng nao khăm sa wot hrơi tơjuh le\ sa wot. Dong mơng hrơi tơjuh tal 36 truh pơ tal 40, ara\ng nao khăm sa wot hrơi tơjuh sa wot. Hrơi blan nao khăm  na nao kah ha\ng anun, năng ai 9 wot. Tơdah hdôm tal nao khăm ana\ nge ama\ng kian, ơi ia jrao hơmâo [uh am^ duăm ruă, pô ngă am^ anun khom ]ih brơi hră brơi nao khăm hrim tal, kiăng giăm hloh.

           -Tơ`a: Juăt `u ama\ng hrơi blan pi kian, đah kơmơi pi kian juăt mưn ama\ng drơi jăn hiư\m pă? Tơdah bư\p tơlơi mưn phara anun, đah kơmơi pi kian khom nao pơ sang ia jrao mơtam hă, kiăng pơkă lăng djơ\ mơn ơ ơi ia jrao?

- Ơi ia jrao Nguyễn Thị Phương Thảo:  Ama\ng hdôm blan pi kian, pô đah bơnai khom thâo kơ pô, hdôm tơlơi [u klă. Hdôm tơlơi [u klă anun, hơmâo pơtă pơtăn [ơi hră pơhing lu bia\ ma\. Tal sa le\ [le\ drah lu. Ama\ng 3 blan tal blung, tơdah [le\ drah lu đơi, khom pơs^t ana\ nge anun do\ hd^p mơn, hmâo ana\ mơn ama\ng kian, [u dah ana\ nge gah rơngiao hruih ana\,..., 3 blan tong krah to\ tui, lăng năng hơmâo mơn ana\ nge ha [u. Laih anun 3 blan rơnu] khom lăng glăi ana\ nge đom mơn ama\ng hraih ana\, kah ha\ng ia pơnên ama\ng hruih ana\, [udah hruih ana\ pơ]ah, hơmâo tơlơi brah rơnah, ama\ng hruih ana\....

Tơlơi [uh kơnal tal 2, pô đah bơnai khom nao khăm pô ruă kian. Amra hơmâo ana\ le\ 3 blan rơnu] amra tơkeng ana\ aka truh blan, hdôm tơlơi ruă pơ konana\ nge hro\m hb^t.

Tơlơi tal 3, bơhơmutu brah tơkai tơngan. Tơlơi kơnal brah tơkai tơngan, tơlơi knal lăi lui hlâo hmâo tơlơi ruă măt ama\ng ana\ nge, hơmâo lu tơlơi kơ [ah vitamin ba truh brah tơkai tơngan.

Tal 4 dong le\, ia tơbia\ lu mơng ana\p, [âo bru\, kơtal hal....Khom ba nao khăm hmâo brah ha [u.

Tal 5 dong pơdjơ\ truh ana\ nge prong đơi, kian prong đơi, ia pơ nên, kian hro\ tui, kơ [ah ia pơ nên, ana\ nge [u suă jua....

 Bơni  kơ ih lu ho\ ơi ia jrao

Rơluch Xuân – Y Jek Niê k’dăm: Pô ]ih ha\ng pôr